JÖNKÖPING [0 km] / 84,5 tys. mieszkańców
Zachodnia część Jönköpingu sprawia wrażenie bardziej spokojnej, pomimo kilku centrów handlowych koncentrujących się w okolicach dworca i Västra Storgatan. Tu istniała pierwsza historyczna osada, ale obecny kształt nadała temu miejscu dopiero nowa kolonizacja w końcu XIX wieku. Z tego względu na większą skalę wkroczyła tutaj architektura przemysłowa i dzielnica przedstawia obecnie melanż ceglanego postindustrialu, XX-wiecznej głównie konstruktywistycznej zabudowy oraz istniejących gdzieniegdzie nieco starszych budynków. Taką urbanistyczną mieszankę możemy podziwiać wędrując wgłąb dzielnicy wzdłuż Skolgatan. Zaraz za ratuszem mamy kamienicę z 1900 roku z tradycyjną cukiernią Bernards (1) założoną tuż po I wojnie światowej. Naprzeciwko w przyziemiu budynku jest medalion z brązu poświęcony produkcji drzewnej. Na rogu Skolgatan i Barnarpsgatan stoi niewielki pomniczek poświęcony założycielowi miasta królowi Magnusowi Ladulåsowi. Na rogu Trädgårdsgatan mamy ciekawy przykład architektury z początku XX wieku - jeden z pierwszych w Szwecji krytych parkingów zwany Automobil Palatset (2). Na parterze znajdują się sklepy a cztery wyższe kondygnacje nadal zajmują miejsca postojowe dla samochodów. W środkowej części ulicy znajduje się piękna drewniana willa Arken (3) z 1887 roku. To jedna ze starszych budowli w tej części miasta. W latach 40-tych rozpoczęło tutaj działalność Ludowe Seminarium kolebka dzisiejszego uniwersytetu. Placówka ta, czyli Folkuniversitet, przeniosła się teraz nieco dalej na zachód na róg Kapellgatan do modernistycznego domu wykładanego ceramicznymi płytkami.
Ulica Skolgatan kończy się na niewielkim cmentarzu zamkniętym w 1889 roku na którym stoi najstarsza budowla w tej części miasta - drewniana kaplica z czasów gubernatora Erika Dahlberga (zbudowana w 1694 roku na planie krzyża greckiego) zwana Slottskapellet (4). Wystrój wnętrza jest współczesny. W ołtarzu znajduje się duży obraz Svena Ljungberga przedstawiający autorską wizję Zmartwychwstania z motywem ptaków wędrownych, tęczy i ogrodu.
Bez wątpienia jednym z najdawniejszych rodowodów legitymuje się także położony w samym centrum Gamla Stan kościół Sofiakyrka (5). Najładniejsza świątynia miasta z widoczną z daleka 72-metrową wieżą powstała w latach 1880-1888 w stylu neogotyckim. Nosi imię królowej Zofii, żony Oskara II. Kościół ma charakter przestronnej trójnawowej bazyliki nakrytej drewnianym dachem. W prezbiterium znajduje się neogotycki ołtarz przedstawiający ukrzyżowanego Chrystusa w otoczeniu czterech Ewangelistów. Z tyłu flankują go witraże z końca XIX w. z pracowni monachijskiej z wizerunkami św. Piotra i Pawła po lewej oraz Mojżesza i Eliasza po prawej. W południowej nawie mieści się kaplica św. Piotra (Sankt Peders Kapell). Jej wezwanie wspomina pierwszy nieistniejący już kościół w średniowiecznym Jönköpingu. W transepcie znajduje się XVII-wieczny obraz przypisywany włoskiemu malarzowi Leonello Spado Uczta w Emaus. Kościół otacza duży skwer z ozdobną roślinnością. Przed postawieniem tutaj kościoła był to rynek dla tej części miasta.
Obecnie Västra Torget (6) przeniesiono bardziej na zachód w rejon dawnego osiedla fabrycznego. Środek obszernego placu zajmuje parking samochodowy a po północnej stronie znajduje się skwer z rzeźbą Nike stanowiącą hołd dla zastrzelonego premiera Olofa Palmego. Podążając Oxtorgsgatan w kierunku wschodnim miniemy przypominający halę fabryczną Immanuelskyrka - świątynię ekumeniczną. Warto podkreślić, że Jönköping bywa nazywany często "szwedzką Jerozolimą" ze względu na obecność licznych związków wyznaniowych. Katolicka świątynia prowadzona przez polskich franciszkanów znajduje się na południowym przedmieściu przy placu Torpa Plan. Dawne obiekty przemysłowe znajdują się na południowo-zachodnich oraz północno-wschodnich krańcach dzielnicy. Większość z tych budynków przekształcono dziś w biura i lofty. Na terenie dawnych zakładów mechanicznych ma siedzibę kampus uniwersytecki. W pobliżu przy Kyrkogatan w ceglanym pałacu, czyli dawnej zajezdni tramwajowej (7) mieści się siedziba radia P4 Sverige. Obok w tym samym kompleksie znalazł swoją siedzibę teatr muzyczny. Część dawnego szpitala przy Gjuterigatan również przekształcono w instytucje naukowo-badawcze (Science Center). Na cele muzealne zaaranżowano też dawny budynek fabryczny położony już poza Gamla Stan w obrębie zakładów papierniczych Munksjö. Wystawa poświęcona jest historii tej jednej z pierwszych nowoczesnych wytwórni papieru w Szwecji. Ciekawym eksponatem jest miedziana puszka z przesłaniem dla potomnych, którą zamurował w kominie pierwszy dyrektor zakładu Knut Ottonin Ljungquist. Przybliżono również sylwetki samych właścicieli przedsiębiorstwa Larsa Johana Hierty i Johana Edvarda Lundströma. Ta druga postać jest bardziej znana z innej działalności przemysłowej na terenie Jönköpingu. Wraz z bratem założył on tutaj w 1855 roku pierwszą w świecie fabrykę bezpiecznych zapałek zdolnych do zapłonu tylko po potarciu specjalnej tekturki nasączonej czerwonym fosforem. Kompleks Tandstickområdet (8) pomiędzy Västra Storgatan a Järnväggatan pełni dziś funkcje kulturowe. Najważniejszym obiektem na tym terenie jest Muzeum Przemysłu Zapałczanego (Tandstickmuseum).
Ekspozycja poświęcona jest zarówno rozwojowi technologii jak i historii samej fabryki. Nie przetrwała ona czasów Wielkiego Kryzysu, kiedy w sposób spektakularny zbankrutował wielki magnat zapałczany Ivar Kreuger. Produkcja była potem kontynuowana pod innym szyldem - ostatecznie przedsiębiorstwo zamknięto w latach 70-tych XX wieku. W najstarszej siedzibie zakładu, drewnianej hali z zegarem zbudowanej w 1848 roku znajdziemy sporą kolekcję etykiet zapałczanych np. reklamujących wytwórnię hasłem "Świeci tylko po potarciu o draskę". Obejrzeć możemy także mieszkanie dawnego pracownika. Na terenie starej fabryki mieści się ponadto niewielkie muzeum radiowe, w którym obejrzymy nie tylko kolekcję starych odbiorników radiofonicznych, ale również fonograf Edisona, dawne gramofony i magnetofony, urządzenia pomiarowe, kamery filmowe, itp. Oprócz tego kompleks skupia liczne galerie, sklepy z przemysłowym asortymentem, zakłady rzemieślnicze, lokale gastronomiczne oraz kinoteatr. Po przeciwnej stronie Västra Storgatan w dawnych zabudowaniach szpitalnych mieści się jeszcze jedno muzeum poświęcone życiu i twórczości Victora Rydberga (9). Zrekonstruowano w nim gabinet pisarza z willi Djurholm a w pokoju książek przedstawiono rozmaite wydania jego dzieł wraz z informacjami dotyczącymi słynnych ilustratorów. Z Gamla Stan można udać się dalej na zachód. Po lewej na wzgórzu miniemy elegancki cmentarz Dunkehalla z kaplicą z końca XIX w. porośniętą dzikim winem. Na wzgórzach w tej części miasta założono w 1896 roku naturalny park miejski o powierzchni 43 hektarów. To doskonałe miejsce spacerów a także rekreacji dla najmłodszych z niewielkim wesołym miasteczkiem. Przy parkingu na skałach stela pamiątkowa a spod niej doskonały widok na położone w dole miasto oraz jezioro Wetter. W dolnej części w ceglanym budynku znajduje się niewielkie Muzeum Ptaków (Fågelmuseum, 10) z kolekcją piór, jaj oraz starych wypchanych modeli (dziś ze względu na proekologiczne ustawy niemożnością byłoby stworzenie takiej wielkiej kolekcji). Nieco powyżej inżynier Algot Friberg zorganizował w 1901 roku skansen (Friluftmuseum, 11) w obrębie którego znajduje się obecnie 10 dużych obiektów oraz pamiątkowy plac, gdzie stał dawniej drewniany kościół z Bäckaby. Niestety spłonął w 2000 roku najprawdopodobniej w wyniku podpalenia przez satanistów lub ludzi powiązanych z ruchem neopogańskim. Prócz tego obejrzeć można m.in. parterowy barak (ryggåsstuga) z Hallandu, młyn wodny z Gnosjö, domek żołnierza i dzwonnicę kościelną z Norra Solberga. Z dzwonnicy roztacza się dookolna panorama. W obrębie skansenu jest też kamień runiczny przeniesiony w 1907 roku z miejscowości Slättåkra w parafii Alseda a w pobliżu głaz-pomnik Johna Bauera z wyrzeźbionymi emblematycznymi postaciami z jego ilustracji.
Dalsze dzielnice
 |
| Willa Arken na rogu Skolgatan i F. E. Elmgrens Gatan |
Ulica Skolgatan kończy się na niewielkim cmentarzu zamkniętym w 1889 roku na którym stoi najstarsza budowla w tej części miasta - drewniana kaplica z czasów gubernatora Erika Dahlberga (zbudowana w 1694 roku na planie krzyża greckiego) zwana Slottskapellet (4). Wystrój wnętrza jest współczesny. W ołtarzu znajduje się duży obraz Svena Ljungberga przedstawiający autorską wizję Zmartwychwstania z motywem ptaków wędrownych, tęczy i ogrodu.
 |
| Slottskapellen |
 |
| Kościół Zofii (Sofiakyrka) |
Obecnie Västra Torget (6) przeniesiono bardziej na zachód w rejon dawnego osiedla fabrycznego. Środek obszernego placu zajmuje parking samochodowy a po północnej stronie znajduje się skwer z rzeźbą Nike stanowiącą hołd dla zastrzelonego premiera Olofa Palmego. Podążając Oxtorgsgatan w kierunku wschodnim miniemy przypominający halę fabryczną Immanuelskyrka - świątynię ekumeniczną. Warto podkreślić, że Jönköping bywa nazywany często "szwedzką Jerozolimą" ze względu na obecność licznych związków wyznaniowych. Katolicka świątynia prowadzona przez polskich franciszkanów znajduje się na południowym przedmieściu przy placu Torpa Plan. Dawne obiekty przemysłowe znajdują się na południowo-zachodnich oraz północno-wschodnich krańcach dzielnicy. Większość z tych budynków przekształcono dziś w biura i lofty. Na terenie dawnych zakładów mechanicznych ma siedzibę kampus uniwersytecki. W pobliżu przy Kyrkogatan w ceglanym pałacu, czyli dawnej zajezdni tramwajowej (7) mieści się siedziba radia P4 Sverige. Obok w tym samym kompleksie znalazł swoją siedzibę teatr muzyczny. Część dawnego szpitala przy Gjuterigatan również przekształcono w instytucje naukowo-badawcze (Science Center). Na cele muzealne zaaranżowano też dawny budynek fabryczny położony już poza Gamla Stan w obrębie zakładów papierniczych Munksjö. Wystawa poświęcona jest historii tej jednej z pierwszych nowoczesnych wytwórni papieru w Szwecji. Ciekawym eksponatem jest miedziana puszka z przesłaniem dla potomnych, którą zamurował w kominie pierwszy dyrektor zakładu Knut Ottonin Ljungquist. Przybliżono również sylwetki samych właścicieli przedsiębiorstwa Larsa Johana Hierty i Johana Edvarda Lundströma. Ta druga postać jest bardziej znana z innej działalności przemysłowej na terenie Jönköpingu. Wraz z bratem założył on tutaj w 1855 roku pierwszą w świecie fabrykę bezpiecznych zapałek zdolnych do zapłonu tylko po potarciu specjalnej tekturki nasączonej czerwonym fosforem. Kompleks Tandstickområdet (8) pomiędzy Västra Storgatan a Järnväggatan pełni dziś funkcje kulturowe. Najważniejszym obiektem na tym terenie jest Muzeum Przemysłu Zapałczanego (Tandstickmuseum).
 |
| Dawna fabryka zapałek dziś muzeum |
Ekspozycja poświęcona jest zarówno rozwojowi technologii jak i historii samej fabryki. Nie przetrwała ona czasów Wielkiego Kryzysu, kiedy w sposób spektakularny zbankrutował wielki magnat zapałczany Ivar Kreuger. Produkcja była potem kontynuowana pod innym szyldem - ostatecznie przedsiębiorstwo zamknięto w latach 70-tych XX wieku. W najstarszej siedzibie zakładu, drewnianej hali z zegarem zbudowanej w 1848 roku znajdziemy sporą kolekcję etykiet zapałczanych np. reklamujących wytwórnię hasłem "Świeci tylko po potarciu o draskę". Obejrzeć możemy także mieszkanie dawnego pracownika. Na terenie starej fabryki mieści się ponadto niewielkie muzeum radiowe, w którym obejrzymy nie tylko kolekcję starych odbiorników radiofonicznych, ale również fonograf Edisona, dawne gramofony i magnetofony, urządzenia pomiarowe, kamery filmowe, itp. Oprócz tego kompleks skupia liczne galerie, sklepy z przemysłowym asortymentem, zakłady rzemieślnicze, lokale gastronomiczne oraz kinoteatr. Po przeciwnej stronie Västra Storgatan w dawnych zabudowaniach szpitalnych mieści się jeszcze jedno muzeum poświęcone życiu i twórczości Victora Rydberga (9). Zrekonstruowano w nim gabinet pisarza z willi Djurholm a w pokoju książek przedstawiono rozmaite wydania jego dzieł wraz z informacjami dotyczącymi słynnych ilustratorów. Z Gamla Stan można udać się dalej na zachód. Po lewej na wzgórzu miniemy elegancki cmentarz Dunkehalla z kaplicą z końca XIX w. porośniętą dzikim winem. Na wzgórzach w tej części miasta założono w 1896 roku naturalny park miejski o powierzchni 43 hektarów. To doskonałe miejsce spacerów a także rekreacji dla najmłodszych z niewielkim wesołym miasteczkiem. Przy parkingu na skałach stela pamiątkowa a spod niej doskonały widok na położone w dole miasto oraz jezioro Wetter. W dolnej części w ceglanym budynku znajduje się niewielkie Muzeum Ptaków (Fågelmuseum, 10) z kolekcją piór, jaj oraz starych wypchanych modeli (dziś ze względu na proekologiczne ustawy niemożnością byłoby stworzenie takiej wielkiej kolekcji). Nieco powyżej inżynier Algot Friberg zorganizował w 1901 roku skansen (Friluftmuseum, 11) w obrębie którego znajduje się obecnie 10 dużych obiektów oraz pamiątkowy plac, gdzie stał dawniej drewniany kościół z Bäckaby. Niestety spłonął w 2000 roku najprawdopodobniej w wyniku podpalenia przez satanistów lub ludzi powiązanych z ruchem neopogańskim. Prócz tego obejrzeć można m.in. parterowy barak (ryggåsstuga) z Hallandu, młyn wodny z Gnosjö, domek żołnierza i dzwonnicę kościelną z Norra Solberga. Z dzwonnicy roztacza się dookolna panorama. W obrębie skansenu jest też kamień runiczny przeniesiony w 1907 roku z miejscowości Slättåkra w parafii Alseda a w pobliżu głaz-pomnik Johna Bauera z wyrzeźbionymi emblematycznymi postaciami z jego ilustracji.
Muzeum Munksjö jest zamknięte
do czerwca 2016 roku. Kontakt pod telefonem 036 30 33 00, strona web: http://www.munksjo.com
Muzeum Przemysłu Zapałczanego
jest otwarte w sezonie letnim (od czerwca do sierpnia) w tygodniu od 10 do 17 a
w weekendy od 10 do 15, poza tym okresem otwarte od wtorku do niedzieli
pomiędzy 11 a 15. W okresie od listopada do lutego wstęp wolny, w pozostałym
okresie bilet kosztuje 50 SVK, Tel. 036 10 55 43, strona web: http://www.matchmuseum.se
Muzeum Radiowe otwarte tylko
w sierpniu i do połowy września w piątki (11-15) i soboty (11-14). Wstęp 40
SVK, dzieci do 16 roku życia za darmo wraz z opieką rodzica, tel: 036 71 39 59,
strona internetowa: http://www.radiomuseet.com
Muzeum Wiktora Rydberga
aktualnie jest zamknięte do odwołania, kontakt pod tel: 036 16 45 82, e-mail:
kontakt@viktorrydberg.se
Wnętrza
skansenu otwarte jedynie w czerwcu, lipcu i sierpniu przez cały tydzień w
godzinach 11-17. Bez opłat
Muzeum
Ptaków otwarte od maja do sierpnia również przez cały tydzień w godzinach
11-17. Wstęp bezpłatny.
 |
| Panorama Jönköpingu z parku miejskiego |
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz