Wzdłuż Storån do Kisa

 

 

Krótki 9-kilometrowy odcinek wzdłuż głęboko wciętej doliny rzecznej otoczonej zielonymi wzgórzami, prowadzący do stolicy gminy Kinda. Biegnie tędy droga główna nr 34, jej starszy odpowiednik w postaci drogi lokalnej oraz linia kolejowa z Linköpingu do Vimmerby.

Tjustad

Na łąkach (1) w okolicy Tjustad wpada do Storån najdłuższy lewy dopływ Lillån mający źródła na północy. W tym miejscu główny ciek zakręca wyraźnie ku południowi.

Zakłady w Kölefors były znane z produkcji siekier

Rezerwat przyrodniczy Krogsfall (2)

25 hektarów naturalnego lasu na stokach wzgórza Pusbergen w pobliżu starego gospodarstwa rolnego. Wychodnie skalne. Bogata flora mchów (m.in. bezlist okrywowy Buxbaumia viridis), porostów i grzybów oraz rzadkie rośliny naczyniowe (wiechlina odległokłosa, Poa remota).

 

Kölefors Bruk

W Kölefors nad rzeką Storån już w XVIII w. funkcjonowała kuźnia przekształcona w 1904 roku w zakłady produkujące siekiery, kilofy i inne narzędzia żelazne. Pierwotnie były to 3 kompleksy młynów Södergård, Falklyckan i Norrgård (3). W północnej części zachowała się willa (Villa Strömholm) właściciela fabryki Axela Rydina. Nieco poniżej w zwężeniu doliny rzecznej założono w 1873 roku wytwórnię waty i watoliny. Około 100 m na północ od tego zakładu zachował się stary kamienny most z 1790 roku. 

Kisasjön

Tą nazwą określa się dwa akweny położone na północ od Kisa i połączone krótkim przepływem. Północne jezioro nazywane bywa także Knoppetorpssjön od niewielkiej wioski na wschodnim brzegu. Nad południowym jeziorem duży tartak ze składowiskiem drzew przy nabrzeżu. W lesie rośnie tam stary dąb (Morfars Ek, 4).

 

   

Karlskrona część 7: Ze Stortorget w kierunku północnym

 

 KARLSKRONA [247 km], 37,3 tys. mieszkańców

Północne przedmieścia Karlskrony rozlokowane są na kilku wyspach szkierowych (Pottholmen, Pantarholmen, Långö, Hästö i paru mniejszych). Poszczególne osiedla odróżniają się od siebie intensywnością zabudowy oraz jej funkcjami. Biegną tędy główne drogi dojazdowe na Trossö (Österleden, Sunnavägen), którym towarzyszy magistrala kolejowa. 

W kierunku północnym ze Stortorget wybiegają 3 równoległe ulice, które na odcinku do parku Hogland pokonują wyraźną skarpę. Od zachodu są to: Rådhusgatan/Landbrogatan, Norra Kungsgatan i Norra Smedjegatan. Pierwsza z nich prowadziła bezpośrednio na drewniany most zbudowany jeszcze w XVII wieku, który łączył miasto ze stałym lądem. Na początku ulicy znajdowała się brama triumfalna postawiona z okazji uroczystego wjazdu króla Fryderyka I w 1731 roku. Budowlę tą zburzono jakieś 130 lat później, podobnie jak towarzyszącą jej wartownię. Replikę tej ostatniej możemy dziś zobaczyć w Vämöparken (patrz niżej) Na rogu Rådhusgatan i Ronnebygatan stoi monumentalny gmach z narożną wieżyczką jeszcze do niedawna stanowiący główną siedzibę Handelsbanku. Szereg dużych kamienic w ciągu Ronnebygatan powstało po pożarze tej dzielnicy w 1887 roku. Najbardziej zdobną fasadę z tej grupy posiada Hubendickska Huset na rogu Ronnebygatan i Norra Smedjegatan (1) wzniesiony w latach 1888-1889. 

Hubendickska Huset

W górnej części eleganckiej czerwonej elewacji znajduje się fryz wykonany metodą sgraffita przedstawiający motywy handlowe i kolonialne, a także rozmaite wynalazki techniczne, m.in. fotografię i lokomotywę parową. Znacznie dłuższa jest historia żółtego budynku położonego niżej przy Landsbrogatan 7 (2). Ta długa posesja została zabudowana w końcu XVIII w. i szczęśliwie uniknęła ognia w czasie wielkiego pożaru miasta w 1790 roku. Od 1802 roku stała się siedzibą jednego z admirałów szwedzkiej floty Johana af Puke. Od strony dziedzińca głównemu budynkowi towarzyszą rozległe oficyny a w ogrodzie znajdowały się przyjemne altany. Przebywało tu wielu dworskich dostojników, a kilkukrotnie gościł sam władca, stąd dzisiejsza nazwa rezydencji Kungshuset. Gustaw IV Adolf powitał tutaj swoją nowo zaślubioną żonę Fryderykę Dorotę Wilhelminę Badeńską po raz pierwszy w Skandynawii (wcześniej zostali zaślubieni per procura w Stralsundzie). Zrządzeniem losu dom ten był też miejscem ostatnich noclegów pary królewskiej przed ich wygnaniem ze Szwecji w grudniu 1809 roku. Kwartał pomiędzy Landbrogatan i Norra Kungsgatan zajmuje duża galeria handlowa Kronan powstała w 1993 roku. Znajduje się tutaj m.in. jedyny w Karlskronie sklep zegarmistrzowski. Dalej na północ rozciąga się Hoglandpark. Pierwotnie była to płytka zabagniona zatoka osuszona w XVIII wieku. Park powstał jakieś 100 lat później na miejscu dawnego targu Neptuni oraz ogrodów warzywnych. Z 1720 roku pochodzą najstarsze drzewa w parku. W centrum dużego prostokątnego skweru znajduje się sadzawka oraz niedawno zmodernizowany plac zabaw dla dzieci. Zwracają uwagę piękne dywany kwiatowe, np. z herbem Karlskrony. Pomnik Karola XIII nawiązuje do królewskiego patrona, który prowadził szwedzką flotę w bitwie pod Hogland w 1788 roku. Była to część kampanii szwedzko-rosyjskiej zakończona w sumie nierozegraną. Szwedzi ponieśli, co prawda mniejsze straty, ale nie udało im się przedostać w okolice Sankt-Petersburga. W trakcie bitwy admiralski okręt uległ uszkodzeniu i musiał wycofać się z szeregu. Oprócz królewskiej statuy park zdobi jeszcze kilka rzeźb, w tym wizerunek Dziewczyny z Blekinge (Blekingeflickan) Gunnara Nilssona. W Hoglandparken odbywa się wiele okolicznościowych imprez, w tym jarmark bożonarodzeniowy i parada pierwszomajowa. Od północy park zamyka biały budynek dawnego gospodarstwa kupieckiego Ehrnbergska Gården, obecnie część centrum biznesowego (3). Od frontu posiada duży balkon ponad głównym wejściem, na zapleczu niższe budynki pełniące dawniej funkcję kramów. W południowo-wschodnim narożniku parku przy Kungsplan znajduje się Fribergska Huset - wielka secesyjna kamienica, w której mieściło się pierwsze miejskie kino. 

Łazienki Varmbadhuset: elewacja i wnętrze

Dalej na północy miniemy budynek łaźni miejskiej (4). Zbudowany w latach 1903-1904 przez Wilhelma Klemminga wyróżnia się wspaniałą secesyjną fasadą. Wnętrze zdobią żelazne i mosiężne okucia, zdobne balustrady i malowane drzwi. Do dziś w budynku funkcjonują termy z basenem kąpielowym. Dzielnica wokół miała charakter przemysłowy. W 1907 roku powstała tutaj elektrownia miejska - obecnie zakład Affärsverken, który oprócz dystrybucji prądu odpowiada także za przesył ciepła a w latach 1916-1949 administrował linią tramwajową biegnącą z Bergåsa do Amiralitetsgatan. Dzisiejsza Kungsplan biegnie mniej więcej po śladach dawnego mostu łączącego Karlskronę ze stałym lądem. Obecnie większość obszaru wraz z wysepką Lackeholm została zasypana i połączona z główną wyspą a na tym terenie zbudowano dworzec kolejowy. Właściwe mosty przecinają niewielką teraz cieśninę między Trossö a Pantarholmen. 

Pantarholmen to obecnie osiedle mieszkaniowe z ceglanymi blokami. Zachowało się też kilka starszych kamienic oraz fabryka lamp z 1884 roku. Nazwa wyspy pochodzi od cła (szwedzkie: pant) jakie musieli tu zapłacić rolnicy handlujący w Karlskronie płodami ziemi. Do dzisiejszych czasów nie zachował się budynek komory celnej. Podobną budkę z Tullholmen obejrzeć można w Wämöparken. Pobliskie Lilla Pantarholmen i Långö odznaczają się bardziej kameralną willową architekturą. Na Lilla Pantarholmen prowadzi piesza kładka z okolic dworca kolejowego. W północnej części Långö znajduje się kąpielisko.  

Na wschód od Pantarholmen znajduje się najlepszy punkt widokowy na Karlskronę. To wzgórze Bryggareberget (5) na które prowadzi wąska asfaltowa droga zwana "szlakiem miłości". Z wzniesienia świetnie widać śródmiejskie kościoły oraz wysokie żurawie portowe. Na bliższym planie znajduje się wyspa Stumholmen a za nią ufortyfikowane szkiery w zatoce z najbardziej rozbudowaną twierdzą Kungsholmen. Na szczycie znajduje się 75-metrowy maszt telekomunikacyjny oraz pomalowana na biało-niebiesko wieża wodna. Na skalistej krawędzi wzgórza stoi kawiarnia i restauracja Utkiken z tarasem. Zalesione stoki wzgórza przecinają liczne ścieżki spacerowe. Od strony wschodniej i południowej są one urwiste i skaliste, poprzecinane uskokami. Dawniej znajdowały się tutaj duże zbiorniki z paliwem. Nazwa Bryggareberget pochodzi od historycznego browaru Tyska Bryggeriet (6) założonego w 1683 roku przez Niemca Filipa Henryka Kraana. W 1972 roku zakład ostatecznie zamknięto a w zabytkowym kompleksie przemysłowym mieści się obecnie centrum biznesowe. Na skalnej krawędzi nieco powyżej browaru stoi biała latarnia morska Karlskrona Övre Fyr (7). Sama wieża zbudowana w 1918 roku osiąga wysokość 15 m, ale ze względu na położenie wysoko na stoku światło widoczne jest 35 m nad powierzchnią morza. Po północnej stronie wzniesienia znajduje się kompleks cmentarza miejskiego z charakterystycznymi ozdobnymi drzewkami. Pochowany tu jest m.in. król wódki Lars Olsson Smith - założyciel marki Absolut, a także pisarz Karl Birger Arvidsson. Bryggareberget to część dużej wyspy Wämö stanowiącej dzisiaj jeden ląd razem z Pantarholmen i Hästö. Pierwotnie znajdowały się tutaj 3 gospodarstwa chłopskie przejęte następnie przez miasto, które na wyspie wypasało konie i inne zwierzęta należące do inwentarza. Tylko przez krótki okres funkcjonowała tutaj jedna ze stoczni okrętowych. Potem Wämö stało się terenem rekreacyjnym oraz siedzibą jednego z wojskowych regimentów. Największe osiedle Bergåsa znajduje się obecnie w jej zachodniej części. Punktem charakterystycznym jest kampus politechniki regionu Blekinge (BHT). Przy projektowaniu budynków akademickich użyto nowoczesnych energooszczędnych technologii, częściowo są to zupełnie nowe obiekty powstałe po 1989 roku, częściowo zaadaptowano dawne koszary marynarki wojennej. Wokół Wämö biegnie ponad 10-kilometrowy, okrężny, znakowany na pomarańczowo szlak pieszy. Prowadzi on wzdłuż wybrzeży przez zalesiony zachodni cypel nazywany Västra Mark i dociera do parku Wämö (8) stanowiącego największą atrakcję turystyczną wyspy. Historia terenu zaczęła się od wielkiego festynu regionalnego zorganizowanego na tym terenie w 1909 roku. 

Budowle historyczne w Vämöparken: kiosk gazetowy i brama miejska

Kustosz muzeum Blekinge Gustaf Quiding wysunął pomysł organizacji miejsca, gdzie mogłyby się corocznie odbywać podobne imprezy. W zamyśle miał to być park obejmujący fragment naturalnego krajobrazu, w którym zlokalizowano obiekty rozrywkowe a także rozmaite pamiątki kulturowe na podobieństwo sztokholmskiego skansenu. W parku organizowano liczne imprezy sportowe oraz folklorystyczne.  W 1922 roku miała tu miejsce duża wystawa rolnicza. Stosunkowo często lokalizowano tutaj coroczne Dni Blekinge. Cyklicznie organizowano także rozmaite regionalne targi. W ostatnich latach popularność zdobyła halloweenowa impreza zwana Dniem Dyni. Spacer po zmroku w parku rozświetlonym lampionami wyciętymi z tych warzyw stanowi ciekawą atrakcję. W Wämöparken zbudowano najpierw estradę taneczną, gospodę i wieżę widokową. Obecnie oferta wzbogaciła się także o minizoo, tor dla psów, labirynt, place do gry w szachy i boule oraz szlak tematyczny Vilsestig pozwalający dzieciom uzyskać orientację w terenie leśnym. Zgromadzono tutaj kilkanaście obiektów kulturowych z Karlskrony i okolic. Z ciekawszych budynków warto wspomnieć o nawiedzonej plebanii z Hjörtsberga, tzw. gotyckiej chacie (wyróżniającej się wysokim dachem) z Holje, domku stoczniowca z dawnej dzielnicy portowej Västerudd (Vega-Svens Stuga), młynie wodnym ze wsi Mörtön, wiatraku z Jämjö (Mor Minas Kvarn) oraz najstarszym w Szwecji kiosku gazetowym stojącym pierwotnie na stacji kolejowej w Karlskronie. Tuż za bramą parkową znajdziemy tzw. Bautastenen - kamień na którym wyryto słowa lokalnej pieśni ludowej Blekingesången a także kamień milowy spod zajazdu Krutviken.

 

Park jest otwarty dla publiczności przez cały rok. W sezonie letnim (VI-VIII) udostępniane są wnętrza obiektów kulturowych (pomiędzy 7.30 a 15.30). Wstęp bezpłatny. Z centrum dojazd autobusem nr 8. 

 

Zabudowania Karlskrony ciągną się dalej na północ poza Sunnakanal oddzielający wyspę Wämö od stałego lądu. Na niewysokich wzgórzach zbudowano osiedla ogrody z oryginalnymi blokami - "falowcami" (Marieberg, Kungsmarken). W obniżeniu pomiędzy tymi osiedlami znajduje się Busfabriken - centrum zabaw dziecięcych z rozmaitymi urządzeniami znanymi z popularnych placów zabaw (9). 

 

Wstęp płatny tylko dla dzieci: 159 SVK w dni powszednie i 179 SVK w weekendy. Otwarte od 10 do 19.

 

W 1975 roku zbudowano niewielki kościół Kungsmarkskyrkan o konstruktywistycznych kształtach pawilonu z salą na 200 osób.