Translate

środa, 28 czerwca 2017

Z Pukavik do Karlshamnu


Kilka możliwych wariantów. Najszybszym jest przejazd autostradą E22 do któregoś z węzłów drogowych na północy Karlshamnu (Karlshamn Väst lub Karlshamn Norr). Stara droga biegnie przez miasteczko Mörrum. Tutaj znajduje się też stacja kolejowa na linii Kustpilen pomiędzy Sölvesborgiem a Karlshamnem. Opisany w tekście szlak prowadzi bliżej morskiego wybrzeża, na południe od ekspresówki przez Elleholm, Vekerud i Stilleryd.  Wszystkie wspomniane warianty przecinają dolny bieg Mörrumsån zwanej rzeką łososiową. 

Z ronda w Pukavik wyjazd na północ wzdłuż Björkenäsvägen. 
[164 km] Stensnäs. Most na rzece Gallån. Nad strumieniem klasycystyczny dwór z końca XVIII wieku. Do posiadłości prowadzi aleja wysadzana szpalerem wierzb. Za nią niewielki parking z mapą turystyczną regionu. 
[166 km] Wzdłuż autostrady do węzła Mörrum Väst. Stąd na północ dojechać można do centrum miasteczka a na południe boczna droga znakowana E22 Ö prowadzi dalej do Elleholm.
[167 km] 2 km na prawo kąpielisko w zatoce Brunnsvik. W pobliżu plaży rośnie największy dąb w Blekinge. Na południe od tego miejsca zaczyna się rezerwat przyrodniczy Elleholm położony u ujścia rzeki Mörrumsån do Bałtyku. Trudno dostępne sosnowe lasy na skałach.
[168 km] Elleholm. Podłużna wyspa w dolnym biegu rzeki Mörrumsån. W średniowieczu znajdująca się tutaj duża osada warowna założona przez biskupów Lundu miała status miasta. Po kampanii w 1564 roku spalona utraciła znaczenie na rzecz Sölvesborga oraz bliskiego Bodekull (Karlshamnu). Dzisiaj zachowało się z niej bardzo niewiele. Ślady grodziska znaleźć można w północnej części wyspy. Po południowej stronie głównej drogi w starym parku stoi szachulcowy kościół św. Wawrzyńca z 1705 roku wybudowany na miejscu średniowiecznej miejskiej świątyni parafialnej. Najstarszym obiektem wewnątrz jest duży XVI-wieczny krucyfiks triumfalny spoczywający na lewo od ołtarza. W ołtarzu mamy obraz Ostatniej Wieczerzy w interesującej ażurowej "płomienistej" ramie. Został ufundowany w 1713 roku przez ówczesnych właścicieli dworu w Elleholm. Kameralne nastrojowe wnętrze, które pomieścić może jedynie 90 osób, jest obecnie często wynajmowane do uroczystych ślubów. Z tyłu kościoła bliżej rzeki znajduje się willa zwana Elleholm Hovgård. W miejscu tym pierwotnie mieściła się rezydencja biskupów duńskich przekazana później w zastaw rycerskim rodom. Obecnie jest to własność prywatna.
Droga prowadzi dalej równiną aluwialną z widokiem na kominy kombinatu celulozowego Södra Cell zwane Mörrums Bruk. Zakład otwarty w 1962 roku posiada dwie linie produkcyjne do wytwarzania masy papierowej i pulpy drzewnej. Nadwyżka energii elektrycznej wytwarzana w procesie technologicznym jest rozsyłana do okolicznych domów.
Kombinat celulozowy Mörrums Bruk
[169 km] Parking przy głównej bramie fabryki. Bezpośrednio przy placu wysokie zwałowiska przemielonej tarcicy.
[170 km] Mijamy wiadukt nad linią kolejową Kustpilen. Zaraz potem należy skręcić w prawo w kierunku Vekerum. Prosto droga do węzła autostradowego Mörrum Öst i centrum miasteczka. 
[171 km] Vekerum. We wsi na wzgórzu Lundaberget kamień upamiętniający założenie pierwszego w Szwecji stowarzyszenia pedagogicznego w 1838 roku. 2 km na południe na wyspie Gunnön marina jachtowa. 
[174 km] Stilleryd. Przedmieście przemysłowo-składowe. 1 km na południe w zatoce pasażerski terminal promowy z połączeniem do Kłajpedy na Litwie (patrz Karlshamn). W Sandvik kąpielisko z widokiem na port. 5 km na południowy-zachód rezerwaty przyrodnicze na wybrzeżu Bałtyku (Stilleryd i Kofsa Nabbe). Odsłaniają się tutaj granodioryty i gnejsy eksploatowane kiedyś w celu produkcji kostki brukowej. W pobliżu lądu liczne skaliste wysepki szkierowe. Bogata flora i fauna. Krzewy różane. Piękne zachody słońca. Dojazd wzdłuż Drösebovägen. 
[175 km] Rondo na przedmieściach Karlshamnu. Prosto (drugi zjazd) dojazd do północnej części miasta w okolice cmentarza Hvilans. W prawo (pierwszy zjazd) droga nr 15 (Hinseleden) prowadzi bezpośrednio do historycznego centrum. 
[176 km] W lewo do miasta. Na południe droga na Stärnö (Sternö). Kiedyś przemysłowe zaplecze miasta, czego świadectwem są stare kamieniołomy diabazów we wnętrzu lądu. Warto wspomnieć o zlokalizowanej tutaj elektrowni z podmorskim łączem energetycznym do Polski (stacja rozrządowa Wierzbięcin pod Ustką). Połączenie powstało w 2000 roku w ramach polsko-szwedzkiej spółki SwePol Link AB. 
Höga Rör
Górzysty półwysep porośnięty jest w dużej części lasem bukowym z domieszką dębu, jesionu i brzozy. W bardziej niedostępnych miejscach występuje bór sosnowy. Dziś jest to jeden z ważniejszych terenów rekreacyjnych w okolicach Karlshamnu. Większą część tego obszaru obejmuje rezerwat przyrodniczy otwarty w 2014 roku przez księżniczkę Wiktorię. Znakowane szlaki turystyczne. Po zachodniej stronie leży piaszczysta plaża. We wschodniej części znajduje się natomiast marina jachtowa (Stärnö Vindhamn). Drewniany most prowadzi stamtąd na mniejszą zalesioną wysepkę Böön. Tutaj zlokalizowana była dawna stocznia okrętowa. Zachowały się również fragmenty umocnień brzegowych z XVII wieku. Szlak kulturowy o długości 3 km prowadzi wokół wyspy. W najwyższym punkcie Sternö na wzgórzu Heleneberg (53 m n.p.m.) wznosi się największy w Blekinge kamienny kurhan grzebalny z epoki brązu zwany Höga Rör. Z tego miejsca roztacza się wspaniała panorama okolicy. Równie rozległy widok podziwiać można z położonego bliżej morza wzgórza Bålabacken. Na horyzoncie dojrzeć można wyspę Hanö oraz wzgórza na półwyspie Listerlandet. Na południowym wybrzeżu mamy oznakowane miejsce, gdzie w 1679 roku rozbił się angielski statek o nazwie Altare. Uratowano tylko cztery osoby z załogi. W tym miejscu znajdziemy kilka wielkich głazów narzutowych. Ciekawym fenomenem są zachowane w dnie morza stare pnie sosen porastające dawny brzeg w okresie morza litorynowego. Śladem dawnej flory jest też rosnący po zachodniej stronie półwyspu sędziwy dąb Uggleeken z wydrążonym wewnątrz pniem.  
[177 km] Wjazd do Karlshamnu tunelem wydrążonym w skalnym masywie.   
   

niedziela, 25 czerwca 2017

Hjo część 4

HJO [245 km] / 6,2 tys. mieszkańców
Rzeka Hjoån dzieli miasto na dwie części. Opuszczamy położoną na prawym brzegu starówkę i wędrujemy w kierunku przystani. Najstarsza znajdowała się bezpośrednio przy ujściu rzeki  do jeziora Wetter. Zachował się z niej tylko jeden z wielkich bali dębowych tworzących konstrukcję pomostu i jest eksponowany na nabrzeżu. Już w późnym średniowieczu tędy biegła dogodna droga komunikacyjna pomiędzy klasztorami po obu stronach Wetteru: Varnhem i Alvästra. Nazwę Hertig Johan Brygga port otrzymał od księcia szwedzkiego, namiestnika Finlandii i kuzyna Gustawa II Adolfa, który przyczynił się wydatnie do rozwoju handlowego miasta. Z tego miejsca wzdłuż rzeki prowadzi kilkukilometrowa ścieżka turystyczna (znakowana pomarańczowym paskiem) przez założony w 2001 roku rezerwat Hjoåns Dalgång. Poza miejskim parkiem leżącym na zachód od Norbro dolina ma charakter naturalny. W gęstym zagajniku przy brzegu odnaleźć można wiele interesujących gatunków roślin wilgociolubnych, takich jak stosunkowo rzadki w Skandynawii lepiężnik różowy (Petasides hybridus), gwiazdnica gajowa (Stellaria nemorum), okazała paproć pióropusznik strusi (Matteuccia struthopteris) czy "ziele Merkurego" jaką to nazwą w Szwecji określa się silnie przeczyszczający szczyr trwały (Mercurialis perennis). Pozostałością dawnych nadrzecznych pastwisk są pojedyncze okazy dębów o rozłożystych koronach. Nad rzeką gnieżdżą się drobne gatunki ptaków takich jak pluszcz zwyczajny (Cinclus cinclus) czy pliszka górska (Motacilla cinerea). Pstrągi potokowe i lipienie wędrują na tarło przynajmniej kilka kilometrów w górę rzeki. W okolicy Hjoån zachowało się też kilka pamiątek historycznych. Na łące przy Vekängsbron stał kiedyś miejski pręgierz, dziś jest tutaj popularna górka saneczkowa. Na zachód od Ringvägen szlak mija kilka dawnych zabudowań fabrycznych. W pobliżu funkcjonujących od 1916 roku zakładów mechanicznych HMV (Hjo Mekaniska Verkstad) znajdowała się kiedyś pierwsza miejska elektrownia Obok przy starej sztucznej tamie, która pełniła kiedyś funkcję miejskiego kąpieliska stoi młyn Hammarns Kvarn (1). Pewne wrażenie robią też położone wyżej ruiny przędzalni wełny (Strömsholms Yllefabrik, 2) z 6-metrową betonową tamą oraz kamiennymi murami. Zakłady zostały zniszczone przez pożar w 1922 roku i nie zostały już nigdy odbudowane. 
Ruiny Strömsholms Yllefabrik
W znajdującym się na peryferiach miasta ceglanym młynie Grebbans Kvarn (3) mieści się obecnie galeria sztuki. Kaskada oraz staw są w nocy iluminowane. Najlepiej udać się tam w drugiej połowie października lub na początku listopada, kiedy urządzane są wieczorne wycieczki z przewodnikiem w ramach tzw. öringsafari  (po zmroku podglądane są pstrągi płynące na tarło). Punktem końcowym wycieczki jest położony przy obwodnicy miasta (droga nr 185) młyn Stampens Kvarn (4), gdzie można się napić kawy lub coś zjeść. Od XVII wieku mielono tutaj mąkę i do dziś można zakupić tradycyjny wypiek na żytnim zakwasie zwany surdegsbröd. Szlak turystyczny prowadzi jeszcze kilka kilometrów dalej na zachód nad brzegi sporego jeziora Mullsjön. W pobliskiej wiosce Grebban na skraju sosnowego lasu jest niewielka drewniana kaplica Svärtans Kapell z 1932 roku.
Dzisiejsza przystań (5) i port jachtowy w Hjo zlokalizowane są nieco bardziej na północ od ujścia Hjoån. Od strony południowej w kierunku jeziora biegnie trawiasta grobla z charakterystycznymi pochylonymi wierzbami o rozłożystych koronach. Piękny stąd widok na opadające ku jezioru domy drewnianego kwartału Långan. Od strony wody wejście do portu zamyka kamienny falochron na którym stoją dwie niewielkie latarnie morskie. W basenach odnaleźć możemy jeszcze stare płaskodenne łodzie rybackie zwane harjeskutor, z których czasami sprzedaje się świeżo złowione ryby. Na północnym nabrzeżu stoi wiekowa lokomotywa parowa z dwoma wagonami - świadectwo istnienia bocznicy kolejowej funkcjonującej do końca lat 60-tych XX wieku. Drewniane magazyny na nabrzeżu są dziś miejscem sprzedaży lokalnego przysmaku rybnego czyli wędzonej siei (hjosik). Można tu również skosztować innych miejscowych ryb: pstrąga, łososia, okonia czy szczupaka a okazyjnie także ryb morskich oraz owoców morza. W sąsiedztwie odwiedzić można inne lokale gastronomiczne: cukiernie i lodziarnie. Na północ od przystani rozpoczyna się park zdrojowy. Założony został w 1877 roku przez niemieckiego architekta krajobrazu J. Sternemanna. Zaprojektował on liczne alejki spacerowe, ozdobne mostki, sadzawki i fontanny. W ogród wkomponowane zostały wille uzdrowiskowe ciągnące się długim rzędem po zachodniej stronie zieleńca. W kolejności od strony przystani są to obiekty o nazwach "Idun", "Viktoria", "Flora", "Guldkroken", "Götha", "Svea", "Eira"i "Olga". Trzy pierwsze pochodzą z początku lat 80-tych XIX wieku i powstały z przekształcenia dawnych przedmiejskich domków, kolejne wybudowano nieco później, wszystkie tworzą urozmaiconą stylowo grupę nawiązującą architekturą do popularnego na przełomie wieków jugendstilu z licznymi werandkami, zdobnymi wieżyczkami i ogrodowymi altanami.
Willa Götha
Wygląd willi Guldkroken jest inspirowany skandynawskim romantyzmem, podczas gdy willa Götha przypomina rezydencję w stylu szwajcarskim. Domy te dawniej pełniły rolę pensjonatów dla kuracjuszy, tylko ostatnia z nich willa Olga wchodziła w skład mleczarni, dziś natomiast tylko część zachowała funkcję hotelową, część jest własnością prywatną. Wnętrza budynków były remontowane w późniejszych latach, zachowały się tam jednak stare drewniane schody, zdobne balustrady i oryginalne elementy dekoracji. W willi Svea mieściło się do niedawna miejskie muzeum. Wystawa została przeniesiona do położonego bliżej centrum Kulturkvarteret Pedagogien, ale wnętrza można nadal odwiedzić, ponieważ znalazła tu swoje miejsce przyjemna kawiarenka i sklep z pamiątkami. Centrum zdroju stanowiły łazienki (6) do których wodę sprowadzano ze  źródeł na stokach wzgórz Hökensås. Obiekt podzielony był na dwie klasy odróżniające się od siebie poziomem komfortu. Oprócz ciepłych basenów prowadzono tutaj terapię za pomocą hydromasażu, kąpieli siarkowych a na piętrze znajdowała się świetlica. Obecnie w nieco przebudowanym kompleksie mieści się interaktywne muzeum nauki Experimenthus. Częścią wystawy jest także akwarium ukazujące organizmy wodne żyjące w jeziorze Wetter. 

Otwarte od połowy maja do czerwca w weekendy (Pt-Nd) od 11 do 15, w sezonie letnim (lipiec i sierpień) przez cały tydzień w godzinach 11-17. Bilet kosztuje 69 SVK, zniżka dla dzieci do 15 lat. 
W pobliżu przystani mieściła się główna plaża. W jej obrębie zachował się podłużny budynek mieszczący prysznice oraz przebieralnie. Ponad tym miejscem znajduje się betonowy taras widokowy. Promenada prowadzi na północ na zagospodarowany cypel Vindarnes z ławeczkami pozwalającymi podziwiać piękne widoki jeziora wraz z obiektami na jego drugim brzegu, m.in. Brahehus czy górą Omberg. 
U zbiegu Bangatan i Floragatan otwarto niedawno Kulturkvarteret Pedagogien (7). W kilku odrestaurowanych budynkach stanowiących dawniej siedzibę szkoły zlokalizowano bibliotekę, kino, centrum konferencyjne, biuro informacji turystycznej oraz wystawy muzealne prezentujące historię Hjo i rozmaite eksponaty związane ze sztuką i lokalnym rękodziełem. Wstęp na ekspozycje darmowy. 

                    

środa, 7 czerwca 2017

Łąka i kamienie Mora





[0 km] Początek szlaku na łące Mora Äng (1) - miejscu gdzie odbywały się średniowieczne koronacje królów szwedzkich. Teren ten położony jest na granicy obecnych gmin Knivsta i Uppsala przy drodze nr 1060 nad rzeką Storån. Do miejsca uroczystości przylegała łąka kośna Ängsvaktartorp uprawiana przez strażnika tego terenu. W dawnych wiekach przebiegała tędy granica dwóch krain tworzących pierwotną domenę Swewów: Tiundalandu i Attundalandu. Niewielka dziś rzeka stanowiła natomiast fragment drogi wodnej wiodącej do jeziora Mälar i Bałtyku.  Skrajem łąki prowadzi dziś dalekobieżny szlak pieszy Upplandsleden.
Na miejsce kursuje linia autobusowa 102 z Uppsali do Knivsty (przystanek Lagga Vägskal lub Ängsvaktarstorp).
Koronacja królewska na Mora Sten
Nie ma wprawdzie bezpośrednich dowodów, że sejm koronacyjny odbywał się w tym miejscu jeszcze za czasów wikingów, ale zgodnie z tradycją władca był obierany przez zgromadzenie ludowe, czyli ting. Pierwsza pewna pisemna wzmianka o takiej uroczystości zwanej kungaval wiąże się z wyborem Magnusa Ladulåsa w 1276 roku i znajduje się w wierszowanej Kronice Eryka. W trakcie intronizacji władca przysięgał wierność prawom swojego ludu i utrzymanie porządku w granicach królestwa a następnie wstępował na wysoki kamień. Zgromadzeni na sejmie przysięgali posłuszeństwo wybranemu monarsze i składali mu hołd, aczkolwiek mogli też go później odwołać jeśli nie spełniał danych przyrzeczeń. Zresztą w historii Szwecji do czasów Gustawa Wazy większość królów nie była w stanie utrzymać władzy aż do końca swego życia. Na pamiątkę paktu zawartego z ludem rzeźbiono też mniejsze kamienie "dokumentacyjne". Zachowały się dwa takie okazy - jeden dotyczy koronacji Eryka Pomorskiego z 1396 roku a drugi wstąpienia na tron Karola Knutssona Bonde w 1448 roku. 
Zachowane kamienie Mora Stenar
Do 1770 roku kamienie leżały po prostu na łące w pobliżu drogi, potem z inicjatywy Gustawa III przeniesiono je do niewielkiego budynku z dachem w kształcie piramidy. Teraz są wystawione w środku izby na drewnianym postumencie a wokół ścian biegnie fryz z wypisanymi datami kolejnych intronizacji. Przypuszcza się, że wielki głaz znajdował się pierwotnie w centralnej części łąki około 500 m od dzisiejszej wsi Morby i dopiero później został przeniesiony na jej skraj. W kolekcji znajduje się też kamień z wyrzeźbionym godłem trzech koron. Odwoływał się on do władztwa nad trzema królestwami: Szwecji, Norwegii i Skanii wykupionej przejściowo za czasów Magnusa Erikssona.
W kierunku północnym.
[1 km] 2 km w prawo gospodarstwo i ogrody Linnés Hammarby (2). Park kulturowy. Karol Linneusz zakupił tą posiadłość w 1758 roku jako profesor uniwersytetu w Uppsali. Prowadził tutaj eksperymenty związane z uprawą roślin i rolnictwem.
Pracownia Linneusza w Hammarby
Wprowadzał do siewu egzotyczne gatunki. Dla przykładu przed domem uczonego do dzisiaj rosną dwa okazy jabłoni syberyjskiej (Malus baccata), której nasiona otrzymał Linneusz od fińskiego pastora Eryka Laxmana, który podróżował na skraj Rosji w 1765 roku. Główny dwukondygnacyjny budynek pochodzi z 1762 roku i obecnie wystawione są w nim pamiątki po słynnym przyrodniku. Prócz licznych portretów zwracają uwagę szkice roślin z zielnika naklejone na ścianie pracowni na podobieństwo tapety. Oryginalna kolekcja naturaliów znajduje się w specjalnej altance położonej w ogrodzie na tyłach rezydencji. W bocznym skrzydle znajduje się natomiast wystawa ukazująca historię miejsca. Ogród otaczający posiadłość ma zróżnicowany charakter. Obejmuje ozdobne klomby w barokowym stylu zwane hortus uplandicus, park z gatunkami roślin cieniolubnych, warzywniak, a także sad z gatunkami starych jabłoni.   
Kompleks jest dostępny przez cały rok bezpłatnie. Wystawy i muzea otwarte są w letnim sezonie od wtorku do niedzieli w godzinach 11-17 a w maju i we wrześniu tylko od piątku niedzieli w podobnych ramach czasowych. Wstęp do głównego budynku tylko w grupach minimum 10-osobowych. Opłata 80 SVK dla osób dorosłych, bezpłatny wstęp dla dzieci i młodzieży do 17 roku życia. 
Kontynuujemy jazdę wzdłuż drogi 1060 pod wiaduktami autostrady Sztokholm-Uppsala. 
[2 km] W prawo do kniei Norra Lunsen (3 km). Rezerwat przyrodniczy. Liczne bagna i torfowiska. W środku lasu na polanie stoi stara chatka myśliwska, w której możliwy jest turystyczny nocleg. Szlaki turystyczne.
Wieża kościoła w Danmark
[4 km] Falebro. Most nad rzeką Sävjaån (3). Po prawej stara topola sadzona przez Linneusza. Na wprost dzielnica przemysłowa na przedmieściach Uppsali. 1 km w prawo widoczny kościół w Danmark (4), Z miejscem tym związana jest legenda o wodzu Fale Bure, który przybył z Hälsinglandu na północy, aby pomścić śmierć króla Eryka Świętego. Pokonał Henrika Magnussona - kolejnego pretendenta do tronu. Świątynia gotycka była przebudowywana dwukrotnie po pożarach w końcu XVII i XIX wieku. Wysoka ceglana wieża. Na sklepieniach we wnętrzu freski Jana Rosenroda i mistrza Alberta (Albertus Pictor). W oknach nowoczesne geometryczne witraże. Kościół był parafią słynnego szwedzkiego przyrodnika, który przybywał tutaj na msze w towarzystwie swego wiernego psa Pompe.
Przed mostem odgałęzia się w lewo droga do Sävja (3 km) - osiedla podmiejskiego a kiedyś drugiej posiadłości Karola Linneusza (5) zakupionej tak jak Hammarby w 1758 roku. Bardziej skromne i rustykalne obejście służyło mu jako schronienie w ostatnich latach życia. Obecnie mieści się tutaj stylowa kawiarenka i wystawa rekonstruująca XVIII-wieczne wnętrza. W kierunku Uppsali prowadzą piesze szlaki przechadzkowe zwane herbationer. Po zachodniej stronie miejscowości niewielki zagajnik Näntuna na trasie naukowych spacerów Linneusza. Obecnie rezerwat przyrodniczy.
Przy rondzie w Sävja obok supermarketu ICA stacja benzynowa INGO.
[11 km] Centrum Uppsali - wjazd od południa wzdłuż Kungsgatan. 

niedziela, 4 czerwca 2017

Eriksgata

Średniowieczna Szwecja stanowiła raczej luźną  federację kilku prowincji zamieszkiwanych przez odrębne plemiona Swewów, Gotów czy Finów. Król obierany był tradycyjnie na sejmie zbierającym się na łąkach w pobliżu Uppsali, ale po elekcji udawał się w podróż, której celem była akceptacja nowego monarchy we wszystkich krainach, którymi miał władać. Droga ta wiodła przez wiele historycznych miejsc i charakteryzowała się tradycyjnym feudalnym ceremoniałem. Osoba monarchy była eskortowana przez rycerzy oczekujących na granicy poszczególnych prowincji. Kiedy XII-wieczny kandydat Ragnvald Knaphövde przekroczył granicę Västergotlandu z własną eskortą pogwałcając uświęcone prawo i ufając jedynie własnej sile został rychło zabity gdzieś po drodze. Po wstąpieniu na tron Gustawa I Wazy i ustanowieniu tronu dziedzicznego Eriksgata przestała być częścią rytuału intronizacji, ale wielu kolejnych władców tradycyjnie udawało się na wędrówkę odwiecznym szlakiem. Ze starej drogi królewskiej zachowały się tylko ślady. Próbą jej wskrzeszenia jest projektowany szlak konny biegnący przez 7 centralnych prowincji: Uppland, Västmannland, Närke, Västergotland, Småland, Östergotland i Sörmland. Niniejsza propozycja szlaku jest pewną korektą tej trasy. Zaczyna się pod Uppsalą a kończy w Sztokholmie - dzisiejszej stolicy kraju. Zamiast prowadzić krawędzią wzgórz Holaveden nad Wetterem biegnie wzdłuż dzisiejszej drogi głównej nr 32 skrajem pojezierza Sommenbygd. Podobnie dalej na północy omija Nyköping opisany w innej części przewodnika a prowadzi przez centralną część krainy Sörmland. Oprócz spotkania z historią to również świetna okazja do poznania malowniczych przyrodniczych zakątków środkowej Szwecji. 

czwartek, 1 czerwca 2017

Hjo część 3

HJO [245 km] / 6,2 tys. mieszkańców
Łagodne zbocze jakim starówka opada w kierunku rzeki Hjoån nosi nazwę Hamnbacken. Dziś ciągną się tutaj kawiarniane ogrody a teren przy rzece objęty jest ochroną w rezerwacie przyrody Hjoåns Dalgång. Przy moście Norbro (1) stoi obecnie drewniana budka z lodami przygotowywanymi według tradycyjnej domowej receptury. Na drugim brzegu rzeki rośnie najstarsza olcha w Szwecji o wysokości 21 m i imponującym 6-metrowym obwodzie pnia. Od stuleci prowadziła tędy w kierunku przystani nad Wetterem główna oś komunikacyjna i handlowa miasta. W stronę rynku wspina się na wzgórze malownicza ulica Hamngatan. Pierwszy niewielki domek po lewej to tzw. Norreporten - dawna komora celna z 1671 roku, przekształcona w XX wieku w rozmaite sklepy lub warsztaty rzemieślnicze (obecnie skład mydła). Zaraz za nią stoi dawny hotel Royal
Dawny hotel Royal

Dziś jest to zwykły dom mieszkalny, a o byłej funkcji budynku przypomina jedynie staroświecki szyld na szczycie fasady. Przed domem znajduje się niewielka symboliczna rzeźba na postumencie - dzieło Yvonne Nimar. Poświęcona jest postaci Estrid Ericson - założycielki szwedzkiej firmy trudniącej się produkcją wyrobów artystycznych z cyny, a w zasadzie jej stopu z miedzią i antymonem z angielska noszącym nazwę pewter. Estrid wychowała się w tym miejscu, w Hjo rozpoczęła też pracę jako nauczycielka sztuki. Wielką karierę zrobiła już w Sztokholmie, ale rodzinna miejscowość chlubi się jej pochodzeniem. Centrum starówki Hjo stanowi trapezowaty rynek (Stora Torget). Na jego środku znajduje się niewielka fontanna z rzeźbą kobiety przy studni, przypominająca że w tym miejscu znajdowało się kiedyś komunalne źródło dobrej wody. Bliżej kościoła w rogu placu ustawiona jest tablica upamiętniająca przyznanie Hjo w 1990 roku kontynentalnej nagrody "Europa Nostra" za wzorową ochronę starej drewnianej zabudowy. Sam rynek otacza przynajmniej kilka widokówkowych drewnianych kamieniczek a wiele innych stoi w sąsiednich kwartałach zabudowy. Pod numerem 2 znajduje się dwukondygnacyjny Kihlbergsgården - kiedyś siedziba kupca żelaznego a obok stoi drewniany żółty dom Hasselqvista z istniejącą dziś popularną restauracją i klubem Salong Grönköping. W 1895 roku satyryk Albert Engström opublikował kilka rysunków przedstawiających sceny z fikcyjnego miasteczka położonego gdzieś między Skövde a jeziorem Wetter. Pomysł okazał się na tyle lotny, że od 1902 roku rozpoczęto wydawanie tygodnika Grönköping Veckoblad opisującego rozmaite wydarzenia w tej wyimaginowanej miejscowości oczywiście w konwencji żartu. 
Stora Torget - południowa pierzeja
W pierzei południowej zwracają uwagę eleganckie pałacyki z narożnymi wieżami - Hörlingshuset pod numerem 3 oraz drugi przy Torggatan 1. Nie należy ich mylić z ratuszem. Urząd miejski znajduje się po zachodniej stronie placu w mało wyróżniającym się budynku z dużym herbem miejskim wykonanym z czerwonego kamienia. Północną perspektywę placu zamyka smukła wieża kościoła parafialnego (2) z zegarem na szczycie. Nad wejściem znajduje się tablica pamiątkowa wspominająca panowanie króla Gustawa IV Adolfa. Klasycystyczna świątynia została wzniesiona na miejscu średniowiecznej która spłonęła w pożarze 3 sierpnia 1974 roku. Nie zachowało się nic ze starego wyposażenia. We wnętrzu podziwiać możemy jednak nowe stylowe organy oraz piękną dużą ambonę. Nad ołtarzem znajduje się witraż przedstawiający Chrystusa Dobrego Pasterza. Kościół otacza ogród cmentarny. Na jego zapleczu przy ulicy Regeringsgatan 8 zachował się najstarszy domek w mieście (3) pochodzący z połowy XVIII wieku, kiedyś mieszkanie woźnicy. Drewniana zabudowa Hjo skupia się w kilku kwartałach. Najbardziej malowniczy jest Långan położony pomiędzy rynkiem a brzegami Wetteru. Zachowany jest tutaj późnośredniowieczny podział gruntów. Posesje oddzielone są niewielkimi podwórkami w których często utrzymywane są przydomowe ogródki. Na zielone dziedzińce otwierają się zdobione werandy i pięknie rzeźbione ramy okienne. W stronę jeziora wysunięte są kamienne lub drewniane pomosty. Kiedyś służyły one do domowych przepierek. Warto podejść w kierunku rzeki przedłużeniem uliczki Sjögatan na pomost zwany Skolbryggan (4), aby obejrzeć panoramę dzielnicy wraz z zadrzewionym molo przy przystani. Kilkadziesiąt metrów od brzegu na głębokości kilku metrów w dnie jeziora archeolodzy odkryli drewniane skrzynie wypełnione kamieniami zwane krabben.  
Przy Sjögatan zachowała się w większości stara drewniana zabudowa. Pod numerem 5 jest siedziba lokalnej gazety Hjo Tidning - jednej z najmniejszych w Szwecji, ale działającej już od 1847 roku. Pod numerem 9 mieściła się gospoda zwana Gästis (5). Właściciel został pozwany do sądu za nielegalne serwowanie piwa do kotletów cielęcych. Grzywnę przyjął, nie zgodził się jednak z wyrokiem, ponieważ na obiad zwykł podawać jedynie kotlety schabowe. Od tej strony starówkę zamyka trójkątny plac Sandtorget w którego części znajduje się zadrzewiony skwer. Torggatan biegnie dalej na przedmieścia obok nowego cmentarza miejskiego. W tej części miasta znajdował się kiedyś dwór Wekögården. Na rogu Torggatan i Trädgårdsgatan znajduje się drewniana siedziba gminy luterańskiej w posesji z 1862 roku. Równie malowniczą uliczką w centrum jest Hantverksgatan położona po zachodniej stronie starówki. W XVIII i XIX wieku znajdowało się tutaj wiele drobnych zakładów rzemieślniczych. Drzwi do posesji znajdują się bez wyjątku na zapleczu, natomiast od frontu domy prezentują ukwiecone fasady ze zdobionymi ościeżnicami okien. W 1905 roku na tej ulicy miał miejsce ślub poety Bo Bergmana z córką miejscowego pastora Hildegardą. Zachowała się krótka relacja pana młodego z wizyty w miasteczku. 
Hantverkgatan