Ystad część 3

  YSTAD [0 km] / 18,3 tys. mieszkańców

Pierwsza pisemna wzmianka o Ystad pochodzi z 1244 roku i wydana została w związku z odbywającymi się w tej miejscowości pertraktacjami pomiędzy królem Erykiem IV oraz jego bratem Ablem. Panowie rywalizowali o koronę duńską, przy czym pierwszy z nich podniósł podatki miejscowym chłopom, co wywołało spore zamieszki (Eryk w historiografii nazywany jest "denarem od pługa" ze względu na ową nieszczęsną politykę fiskalną). Z pewnością w tym czasie była tu już duża osada rybacka, której centrum stanowił wydłużony rynek, czyli dzisiejszy plac Stortorget. Do rozwoju miasta przyczynili się osiedli tutaj franciszkanie, królewskie przywileje targowe, wreszcie przynależność do Hanzy. W XV i XVI w. Ystad był jednym z głównych bałtyckich ośrodków handlu wołami. Po pokoju w Roskilde w 1658 roku ta duńska własność stała się ostatecznie częścią Szwecji. Nie mniej jednak zwarta starówka do dziś przypomina raczej miasta duńskie i chlubi się największym w Skandynawii kompleksem kamieniczek z pruskiego muru, których znaleźć tu można około trzystu. Większość zabudowy staromiejskiej pochodzi z XVI i XVII w. Trafiają się też obiekty starsze jak Pilgrändshuset (4) z 1480 roku, najstarszy w całym regionie dom o konstrukcji ryglowej stojący na rogu Stora Östergatan i Pilgränd. Kiedyś był siedzibą aptekarzy. Wewnątrz znajduje się malowniczy dziedziniec z werandą oraz rzeźbą Andersa Antonssona Gęsiareczka. Bez wątpienia Ystad ma kilka miejsc prezentujących śródziemnomorski koloryt. Jednym z nich jest plac Österportstorg znajdujący się na miejscu dawnej wschodniej bramy warownej. Duży kwadratowy skwer jest wysadzany platanami, które stanowią dość egzotyczny widok w Skandynawii. Wśród drzew natknąć się można często na barakowozy z małą gastronomią oraz kramy targowe. Sam plac jest natomiast otoczony dość monumentalnymi budynkami, takimi jak ceglany gmach gimnazjum (2) oraz pomalowana na biało nowa siedziba ratusza (1) z portykiem kolumnowym. Ten biały pałac był dawną siedzibą kupca Carla Martina Lundgrena, który wzbogacił się w czasie kontynentalnej blokady jaką zastosowali Anglicy wobec Napoleona. Szwecja była wtedy jedyną drogą legalnego transportu brytyjskich towarów przez port w Göteborgu, Ystad i posiadłości Wazów na Pomorzu i w Meklemburgii, więc miejscowi handlowcy niemiłosiernie zawyżali ceny. Z południowo-wschodniego rogu placu rozpoczyna się Stora Östergatan - główny handlowy ciąg pieszy prowadzący do rynku głównego. Już na początku ulicy zwróci naszą uwagę ładny szachulcowy budynek zajmujący cały kwartał pomiędzy Piparegränd a Besökaregränd. To tak zwany Per Helsas Gård (3) dawne centrum rzemieślnicze a dzisiaj kompleks handlowy z manufakturą porcelany, klimatycznymi cukierniami, kawiarenkami i galeriami sztuki oraz magazynem fikuśnych kolorowych czapek. Na dziedzińcu często organizowane są koncerty, między innymi w ramach letniego festiwalu jazzowego. 

Klimatyczny dziedziniec Per Helsas Gård

Na rogu Bästebrorsgränd zwraca uwagę niewysoki ceglany Birgittahus (6) z ząbkowanym szczytem. Był on częścią rezydencji burmistrza Olofa Carlssona i to właśnie tutaj według najnowszych badań kilkukrotnie zatrzymywał się król Karol XII w czasie odwiedzin Ystadu. O starym rodowodzie tej posesji świadczy sień obniżona w stosunku do dzisiejszego poziomu ulicy.  Stare mury zostały przystosowane do nowoczesnej funkcji handlowej, stąd zabytkowy dom flankują dwa przeszklone pasaże. W tych okolicach w średniowieczu płynęła rzeczka Vassaån po której jedynym śladem jest dzisiaj przyklasztorna sadzawka. Przy Stora Östergatan stoi także kilka efektownych wyższych kamienic z przełomu XIX i XX wieku. Pod numerem 12 jest Scalahuset (5) z 1910 roku mieszczący najstarsze niedawno odrestaurowane kino miejskie. Ulicą zwaną na ostatnim odcinku Gågatan dotrzemy do rynku (Stortorget). Prostokątny plac od średniowiecza stanowił centrum osady. Tutaj odbywały się targi rolnicze oraz jarmarki pod patronatem Gildii św. Knuta. W okolicach ratusza znajdował się pierwotnie kamień pod którym zwoływano radę i czyniono sądy. Jeszcze w 1636 roku na placu spalono czarownicę Anne Pedersdotter Kasteföl. Karol Linneusz w czasie podróży po Skanii wspominał, że na rynku w Ystad rosną najpiękniejsze morwy w Szwecji. Dzisiaj tych drzew już oczywiście nie ma. Środek placu zajmuje biały budynek starego ratusza (7). Jego obecny wygląd pochodzi z przebudowy w końcu XIX w. Ze średniowiecznej budowli zachowały się podziemia, które oglądnąć można w czasie wizyty w tutejszej restauracji. Przed wschodnią fasadą stoi niewielka fontanna z fantazyjną końską grzywą zwana Bäckahästen. Plac otaczają kamienice mieszczańskie z różnych okresów historycznych, np.: wzniesiony z pruskiego muru w XVII w. Lichtons Hus (9), Odd Fellowhuset - wysoki gmach inspirowany niemieckim Jugendstilem, Hembergs Palats (10) rezydencja bogatego konsula w stylu włoskim oraz neorenesansowy Schultzka Huset (8), siedziba Sparbanku Syd. Najważniejszym obiektem jest jednak ceglany kościół NMP (Mariakyrka, 11). To nie tylko najstarsza budowla w mieście, ale też jedna z najbardziej wiekowych świątyń gotyckich w całej Skanii, której budowę rozpoczęto około 1200 roku. Najbardziej rzucającym się w oczy elementem architektonicznym jest wysoka na 51 m wieża. Powstała ona znacznie później w końcu XVII w., ponieważ w 1647 roku w czasie wielkiej burzy ta część kościoła runęła. Z wieży rozlega się codziennie między godziną 21.15 a 1.00 w nocy tradycyjny sygnał alarmowy grany przez strażnika-trębacza w cztery strony świata. To pamiątka dawnej wachty pilnującej, czy w mieście nie wybucha pożar. W tympanonie nad głównym wejściem do kościoła jest płaskorzeźba przedstawiająca Matkę Boską z Dzieciątkiem na tle miasta i portu w Ystad. Przy wejściu jest też niewielki ganek (vapenhus - czyli miejsce gdzie pozostawiano broń) z drewnianym malowanym sufitem. Wnętrze tworzy trzynawową bazylikę z transeptem. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Ostatniej Wieczerzy stworzony przez akademickiego malarza z Lund Carla Mörta. Czerwona postać po lewej stronie płótna to autoportret samego artysty. Na szczycie jest też drugi obraz tego twórcy przedstawiający Chrzest Chrystusa w Jordanie. W prezbiterium zwrócą jeszcze uwagę dwie późnośredniowieczne figury Jana Ewangelisty i Maryi. Pięknie rzeźbiony w drewnie dębowym późnogotycki ołtarz z północnych Niemiec znajduje się w lewej nawie. Powrócił on na to miejsce z muzeum w Lund, gdzie był przechowywany do 1924 roku. Jest nieco zdekompletowany - brakuje dwóch postaci apostołów, wolne jest także miejsce w centrum pomiędzy Chrystusem a Maryją, które najprawdopodobniej zajmował krucyfiks albo tabernakulum. W predelli znajdują się cztery obrazy przedstawiające sceny z życia Chrystusa. Dzieło oświetla stary gotycki żyrandol z początku XIV w. Przed ołtarzem stoi miedziana chrzcielnica wykonana w Lubece i sprowadzona do kościoła w 1611 roku. Ambona stanowi jeden z dostojniejszych przykładów sztuki barokowej w Skanii. Wyrzeźbiona została w białym i czarnym wapieniu. Przedstawione zostały sceny z życia Chrystusa. Warto jeszcze wspomnieć o średniowiecznych malowidłach ściennych w prawym ambicie przedstawiających św. Dorotę z koszem owoców i naręczem róż, które są jej tradycyjnymi atrybutami. Kościół chlubi się też starymi barokowymi organami rzeźbionymi przez Johana Jerlinga. 

Św. Dorota - męczennica z Azji Mniejszej sportretowana na fresku w kościele NMP w Ystad

Po południowej stronie budowli przy części placu zwanym Mattorget stoi ceglany gotycki budynek Szkoły Łacińskiej (19). Pierwotnie stanowił część muru cmentarnego. To najstarszy budynek szkolny w Skandynawii i zarazem jeden z trzech domów Ystad posiadających charakterystyczny schodkowy szczyt (obok Birgittahuset i Brahehuset). Na zachód od Stortorget główny trakt spacerowy staje się znacznie bardziej spokojny. Jest tu znacznie mniej sklepów i placówek usługowych za to trasa nabiera znów śródziemnomorskiego klimatu. I to nieważne którą drogą podążymy. Lilla Västergatan (12) to najpiękniejszy zaułek miasta otoczony kolorowymi parterowymi domkami nie przysłaniającymi widoku na kościelną wieżę. 

Uliczka Lilla Västergatan latem

Droga kończy się przy miejskim cmentarzu zajmującym fragment plant powstałych na miejscu dawnych fortyfikacji. Norra Promenaden prowadzi stąd wśród urokliwego parku (13) z klombami i letnią restauracją. Przy Stora Västergatan jest natomiast wejście do zabytkowego domu zwanego Kramerska Huset (14) na którym wisi tablica informująca o tym, że przebywał tutaj w 1715 roku wojowniczy król Karol XII. Podobno jednak nie w tym miejscu. Domy w tej części miasta mają malownicze zaciszne podwórka. Przykładem jest znajdujące się w staroświeckim hotelu Sekelgården (15) przy Skepparegatan. W sąsiedztwie jest też stary browar (16) wzniesiony podobnie jak budynki obok z pruskiego muru. Tą część wędrówki zakończyć można przed eleganckim budynkiem miejskiego teatru (17) stojącym na skwerze pomiędzy Sjömansgatan i Skansgatan. Wybudowany został w 1894 roku po tym jak dawna siedziba przy Stortorget uległa pożarowi. Obchodząc budynek od tyłu obejrzymy rząd wielkich armat (18) służących dawniej do ochrony wybrzeża.