Translate

niedziela, 16 grudnia 2018

Jeziora Ämmern i Åländern

Akweny położone na wschód od głównej drogi transportowej kanału Kinda. Jezioro Ämmern łączy się z jeziorem Åsunden krótkim kanałem Skedevid. Podobnie jezioro Åländern łączy się z Ämmern nieco dłuższym sztucznym przekopem. Szeroko rozlane zbiorniki charakteryzują wysokie, najczęściej zalesione brzegi i duże wyspy. Dla wędkarzy są to doskonałe łowiska pełne zwłaszcza szczupaków, sandaczy i okoni. Raj dla kajakarzy. W zimie popularne wycieczki po zamarzniętym lodzie. Miejsca stosunkowo trudno dostępne bez własnego środka transportu. Drogi głównie szutrowe. Punktami wypadowymi nad Ämmern mogą być miejscowości Opphem, Skedevi, Tjärstad oraz Söderö, gdzie znajdują się przystanki autobusowe.

Schedevi (Skedevi, Skedevid) Herrgård
Pierwszym udokumentowanym właścicielem tutejszych dóbr był XIV-wieczny szlachcic Tyrkil Haraldsson odnotowany w księdze obrachunkowej katedry w Linköpingu. Niedawno przeprowadzone wykopaliska udowodniły, że już w głębokim średniowieczu istniała w pobliżu siedziba rycerska zwana Ämnisholm. W późniejszych wiekach posiadłość przeszła w posiadanie familii Falkenbergów. Obecny pałac (1) zbudowano w latach 1769-81 według projektu Karola Fryderyka Adelcrantza, popularnego wówczas architekta związanego z dworem królewskim w Sztokholmie. Dwupiętrowy budynek główny z mansardowym dachem flankują dwa niskie skrzydła z tarasami otoczonymi kamienną balustradą. Całość otacza rozległy XVIII-wieczny park angielski z okazami starych dębów. Dorodne okazy porastają m.in. niewielkie wzgórze nad kanałem zwane Tempelkullen uznane za rezerwat przyrodniczy z bogatą florą (prawdopodobnie prehistoryczny kurhan). 
Skedevi
Kanał Skedevid przecinający posiadłość przekopano w 1873 roku, a więc krótko po powstaniu sztucznej drogi wodnej w biegu rzeki Stångån. W pałacu mieści się obecnie klinika psychiatryczna, natomiast większa część należących do niego ziem została wydzielona jako Skedevi Säteri i funkcjonuje obecnie jako gospodarstwo hodowlane. 

Kościół w Tjärstad (2)
Poprzedniczką dzisiejszej świątyni była XI-wieczna kamienna rotunda zwieńczona drewnianą wieżyczką - jedna z trzech znanych z Östergotlandii obok budowli w Vårdsberg i Klosterstad. Obecny kościół halowy powstał w latach 1775-1778 a nieco później dobudowano do niego po stronie zachodniej wieżę. Obraz ołtarzowy ukazujący Chrystusa w ogrodzie Getsemani ufundowany został przez właściciela majątku Skedevi Melchiora Falkenberga. Starszymi obiektami we wnętrzu są kolorowa ambona oraz chrzcielnica. Do XIX wieku kościół stał przy brzegu jeziora Åsunden dopóki nie nastąpiło obniżenie poziomu wód związane z budową kanału Kinda i innymi pracami melioracyjnymi. Dzisiaj dawne dno akwenu zajmuje trawiasta równina Kättilslätten rozciągająca się na południu. W sąsiedztwie kościoła znajduje się stary budynek plebanii z 1840 roku w którym znajdowała się w przeszłości także szkoła oraz dom spokojnej starości. Rok temu na tutejszym cmentarzu pochowany został znany pisarz Gustaw Torgny Lindgren autor powieści obyczajowych rozgrywających się głównie na północy kraju, z których najbardziej znane są Droga wężowa na skale i Batszeba

Kättilstad i Hägerstad (patrz tutaj)

Hamra Ekhagar (3)
Rezerwat przyrodniczy od 2013 roku. Malownicze łąki na terasie skalnej na zachodnim brzegu jeziora Ämmern zarośnięte zgodnie z nazwą przez zagajniki dębowe. To południowa granica obszaru określanego jako królestwo dębu. Oprócz najbardziej charakterystycznego gatunku drzewa powszechnie występuje także leszczyna a w domieszce brzoza, topola, jesion, olsza, klon, lipa i jałowiec. Bogaty jest świat roślin zielnych. Wiosną kwitnie m.in. biała konwalijka majowa (Convallaria majalis), fioletowa przylaszczka (Hepatica nobilis) oraz żółta odmiana pierwiosnka o nazwie lekarski (Primula veris). Później pojawiają się m.in. żółte kwiaty pełnika europejskiego  (Trollius europaeus), fioletowy czarcikęs łąkowy (Succisa pratensis) czy biały jastrun właściwy (Leucanthemum vulgare). Całkiem podobny do mniszka lekarskiego jest brodawnik zwyczajny (Leontodon hispidus) a z ziół leczniczych warto wymienić wężymorda niskiego (Scorzonera virgaurea) stosowanego czasami jako warzywo i zarazem afrodyzjak oraz podagrycznika pospolitego (Aegopodium podagraria) łagodzącego objawy dny moczanowej. Na korze dębów bytuje wiele rzadkich chrząszczy, np. pachnica dębowa (Osmoderma eremita). Z odkrytych przestrzeni roztacza się panorama wysokich wzgórz Ryttarbergen po przeciwległej stronie akwenu. Parking z tablicą informacyjną.Na farmie Bergshamra centrum obsługi wędkarzy.

Tegelsätter
Nad południowo-zachodnią zatoka jeziora Ämmern w cieniu starych dębów znajduje się parking z malowniczą panoramą. Na skalistym wzgórzu Korpberget po drugiej stronie zatoki pozostałości grodziska z okresu Wikingów. Dalej w głębi lądu stroma wschodnia krawędź płaskowyżu Kinda z rezerwatem przyrody (4) chroniącym starodrzew z wysokimi "masztowymi" świerkami.
Południowe brzegi jeziora Ämmern

Söderö
Osada na południowym brzegu jeziora Ämmern tuż przy drodze głównej 134 prowadzącej z Kisy do Åtvidabergu. Dwór (5) wzniesiony w początkach XIX w. przez pułkownika Erika Görana Adelswärda jako prezent ślubny dla córki. Gospodarstwo rolne i myśliwskie. Nad zatoką kąpielisko. Po przeciwległej stronie drogi strome wzgórze z wiekowym lasem świerkowym z domieszką sosny. Rezerwat przyrodniczy Backängsmon (6). W dawnej szkole podstawowej z 1907 roku galeria sztuki.

Ryttarbergen
Strome zalesione wzgórza (185 m npm, 7) po wschodniej stronie jeziora Ämmern z którymi związane są legendy o rycerzach-rozbójnikach oraz o smoczym sezamie ze skarbami, który otwiera swoje podwoje tylko jeden raz w roku w Boże Narodzenie w czasie uroczystości kościelnej zwanej julotta.

Räckeskog
Rezerwat przyrody obejmujący lasy na wschodnim brzegu jeziora Ämmern. Stare bory sosnowe na stokach wzgórz Ryttarbergen oraz ols nad samą wodą. Przy drodze opuszczona farma a wokół niej zarastające pastwisko z kilkunastoma starymi dębami.

Opphem
Długa wieś, której zabudowa ciągnie się łańcuchem wzdłuż północnych i północno wschodnich brzegów jeziora  Ämmern. W zachodniej części przebiega linia kolejowa Linköping - Hultsfred. Dawny budynek stacyjny jest obecnie własnością prywatną. Doskonała panorama akwenu roztacza się z okolic dawnej szkoły i gospodarstwa Nedergård. Na półwyspie Borgehuvud znikome ślady dawnego grodziska (fornborg) - mur kulturowy.  We wschodniej części wsi ewangelicka kaplica Brokyrka. Kawiarnia. W tym miejscu kończy się asfaltowa droga. Szutrowy trakt prowadzi wschodnimi brzegami zbiornika wodnego do starego młyna zamkniętego w 1975 roku. W tej części miejscowosci zwanej Bersebo zachowało się kilka starych zagród z XVIII w.
Pensjonat Villa Opphem w Bersebo oferuje piękne widoki na jezioro, saunę nad brzegiem jeziora wschodzie panorama pięknego leśnego jeziora Horsfjärden noclegi z pełnym wyżywieniem. Kontakt telefoniczny: 070 999 28 28 lub 076 001 36 66, e-mail: villan@opphem.se

Opphem
Koön
Największa wyspa na jeziorze Ämmern. Lesista, o stromych brzegach. Najwyższy grzbiet w części południowej. Po zachodniej stronie samotna farma.

Pukerum
Północna "brama" nad jezioro Åländern. Prowadzą tutaj szutrowe drogi z doliny Sättravallen (w okolicach farmy Gavel stare dęby), Opphem i Söderö. Niewielki parking w pobliżu głębokiej zatoki Pukerumsviken. Znakowany szlak Östgötaleden. W okolicy stanowiska dla wędkarzy.

Dockekulla Bygdegård
Dom kultury ufundowany w 1948 roku w pobliżu skrzyżowania dróg i dawnego tartaku na wschód od jeziora Åländern. Organizowane są tutaj liczne imprezy regionalne, wieczory taneczne, aukcje, warsztaty tkackie, zawody sportowe  

Hålebo
Wioska przy szutrowej drodze na wschód od jeziora Åländern. Punkt wypadowy w kierunku jego brzegów nad którymi leży stara osada Långnäs wzmiankowana w XIV wieku jako własność rycerza o nazwisku Filip Ulfsson Ulv (obecnie 3 gospodarstwa). Lasy lipowe. Na wschód od Hålebo leży rezerwat przyrodniczy Hanekulla. Stare ostępy leśne na dziale wodnym między Stångån a Storån. Na wschodzie panorama na piękne leśne jezioro Hårsfjärden.

Sveden

Gospodarstwo na północ od Gällvik u końca południowej zatoki Åländern. Ponad drogą ślady średniowiecznych umocnień (fornborg, 8) 

Åländersö
Duża wyspa w północnej części jeziora oddzielona od stałego lądu wąską cieśniną (9) o szerokości minimalnej około 20 m. Przesmyk wodny ma niemalże charakter kanionu pomiędzy stromym wzgórzem Sundberget a równie spiętrzonymi brzegami samej wyspy. W zimie ta część akwenu jest silnie zlodzona. W południowej części wyspy kilkanaście domów wakacyjnych i małych farm.                   

piątek, 14 grudnia 2018

Rimforsa i okolice

Rimforsa leży nad przesmykiem wodnym pomiędzy jeziorami Järnlunden i Åsunden. Wioska u stóp wzniesienia Galghagen wzmiankowana była już w średniowieczu. Tędy biegł stary szlak drogowy na południe. Podążała nim abdykująca królowa Krystyna, a także Karol XI wizytujący Karlskronę. Większe znaczenie zyskała miejscowość dopiero po wybudowaniu kanału i linii kolejowej. Obecnie jest to bardzo ważny punkt na szlaku wodnym, ponieważ tutaj przynajmniej formalnie kończy się właściwy kanał a zaczyna system połączonych akwenów jeziornych ciągnący się dalej na południe. Oprócz tego przebiega tędy linia kolejowa Linköping-Vimmerby (Hultsfred) oraz droga główna 34.

W Rimforsa są obecnie 3 przystanie łodzi. Stary port (Brygga) znajduje się w południowej zatoce jeziora Järnlunden zwanej Smedjeviken. Nadal jest to największa marina jachtowa w okolicy. Okazyjnie zawija tam statek M/S Kind na swojej trasie z Linköpingu do Rimforsy. Na miejscu znajduje się parking, toaleta, prysznic oraz kuchnia polowa. Obecnie jednak statki białej floty rozpoczynają i kończą swoje rejsy w nowej przystani wybudowanej w 2008 roku i położonej po drugiej stronie osady w Björksund na brzegach jeziora Åsunden. Aby tam wpłynąć statek z Linköpingu pokonuje jeszcze cieśninę nad którą przerzucone są mosty drogowy i kolejowy.  
Od maja do sierpnia w piątek kursuje na tej trasie jeden statek w każdą stronę. Dodatkowo w lipcu podobne rejsy odbywają się we wtorki, czwartki i soboty. Żegluga z Linköpingu zajmuje 7 godzin (od 10 do 17) a w stronę przeciwną 6 godzin (od 10 do 16). Godziny te przynajmniej teoretycznie zsynchronizowane są z kursami pociągów lub autobusów na tej trasie, co umożliwia wycieczkę okrężną w ciągu jednego dnia, aczkolwiek bez możliwości zwiedzenia miejsca docelowego. Statki zatrzymują się także po drodze na 10 - 11 przystaniach opisanych w innych częściach przewodnika. Oprócz tej głównej tury można w sezonie letnim odbyć z nowej przystani w Rimforsa wieczorne rejsy po jeziorze Åsunden (niektóre piątki od czerwca do sierpnia, 19-22) lub po jeziorze Järnlunden do Brokind (dwie lipcowe soboty, 19-21.30). Szczegóły rezerwacji na stronie web:  https://www.rederiabkind.se, telefon kontaktowy: 070 638 02 30 lub 013 663 50, e-mail: kind@rederiabkind.se 
Trzecia przystań należy do klubu jachtowego Kinda Kanal Veteranbåts i znajduje się na północ od Björksund oraz hali sportowej Åsundahallen. Znajduje się tutaj bom i rampa. Klucz do obiektu wynająć można w motelu Kinda w pobliżu stacji benzynowej. 
Stacja na linii kolejowej Kustpilen z Linköpingu do Oskarshamnu i Kalmar. Pociągi kursują mniej więcej co 2 godziny. Brak poczekalni i kas biletowych. Przy stacji jest także przystanek autobusowy przy którym zatrzymują się autobusy nr 540 i 546 relacji Linköping - Kisa. Inne autobusy na tej trasie to ekspresowe 38 i 39 stające na przystanku przelotowym w pobliżu ronda na drodze 34.
STACJE BENZYNOWE: INGO, Ulrikavägen 1, przy niej sklep z zapleczem gastronomicznym, Frodab, Kalmarvägen 1, lokalny sprzedawca paliwa (także ropy do diesli), usługi naprawcze silników do łodzi i urządzeń rolniczych

Jeżeli chodzi o nocleg najprostszym wyborem będzie Kinda Motell tuż przy rondzie (Ulrikavägen 1). Oferuje 12 pokoi dwuosobowych i jeden większy apartament dla maksimum 4 osób. Na miejscu parking, pizzeria, stacja benzynowa Ingo oraz supermarket spożywczy. Kontakt pod numerem telefonu: 070 860 48 95, e-mailem: info@kindamotell.se. Rezerwacja możliwa też bezpośrednio na stronie web: https://www.kindamotell.se.
Lepszym wyborem także pod względem cenowym wydaje się położone nieco dalej od centrum schronisko/hostel w kompleksie Liljegården. Pokoje do wynajęcia znajdują się zarówno w głównym budynku pałacowym jak i w sąsiednich oficynach. Obiekt dysponuje świetlicą z TV, kuchnią, jadalnią, bezpłatnym wifi. Możliwość wynajmu kajaka, gry w siatkówkę plażową, boule oraz grillowania. Dodatkowa opłata pobierana jest za pościel, ręczniki oraz końcowe sprzątanie. Można też zamówić śniadanie. Kontakt telefoniczny: 049 47 97 00, e-mail: info@liljeholmen.nu. Szczegóły na stronie internetowej https://liljeholmen.nu/
W sąsiedztwie położony jest ogród Östgötagården prowadzony przez organizację misyjną Evangeliska Frikyrka. Można skorzystać z noclegu na kempingu we własnym namiocie, przyczepie lub kamperze, ewentualnie w domku (sale zbiorowe). Do dyspozycji jest jadalnia i świetlica, strzelnica sportowa oraz kąpielisko. Kontakt i szczegóły pod telefonem 049 42 03 11 lub adresem mailowym ostgotagarden@telia.com 
Rimforsa Strand
3-gwiazdkowy hotel Rimforsa Strand to już wydatek ponad 1000 SVK za noc za osobę. Oprócz zwykłego noclegu oferuje pakiety usług z dodatkowymi atrakcjami. Ceny pokojów różnią się w zależności od widoku (droższe są te z oknami wychodzącymi na jezioro Åsunden). Na miejscu posiłki, sala konferencyjna i świetlica z TV. Obiekt jest dość molochowaty. Innym mankamentem jest brak plaży przy ośrodku. Telefon kontaktowy: 049 47 92 90, poczta e-mail: info@rimforsastrand.se
Ostatnią i darmową opcją jest plac biwakowy przy nowej przystani (Hallvägen 3). Jest tam miejsce dla 5 kamperów lub pojazdów z przyczepą kempingową. W budynku recepcji znajdują się toalety i sanitariaty (za opłatą).

Wjeżdżając do Rimforsa trudno przeoczyć wysoką sylwetę starego elewatora zbożowego stojącego w sąsiedztwie stacji kolejowej. Dziś nie jest już w pełni wykorzystywany a swoistą zmorą dla mieszkańców stały się gniazdujące na nim stada ptasie. 
Stary silos zbożowy w Rimforsa
Przy rondzie na rogatkach miasta stoi drewniana rzeźba trolla a podobna instalacja znajduje się po przeciwległej stronie drogi 34 w sąsiedztwie sklepu ogrodniczego a także przy szkole podstawowej w Björkliden. Główna ulica osady Kalmarvägen ciągnie się od mostu na wodnym przesmyku ku południowi zakręcając łagodnym łukiem. W pobliżu zakrętu na szerokich błoniach wzniesiono w 1992 roku nowoczesną kaplicę Dobrego Pasterza, ponieważ wcześniej zgromadzenie posiadało jedynie kościoły w wiejskich lokalizacjach w okolicy Rimforsy w Tjärstad, Hägerstad, Kättilstad i Oppeby. Zdecydowanie starsze XVII-wieczne pochodzenie ma gospodarstwo znane jako Gästgiverigård (1) położone po południowej stronie głównego placu. W dawnych czasach znajdowała się tutaj przydrożna karczma. Najbardziej okazały budynek mieszkalny w miejscowości pochodzi jednak ze znacznie późniejszego okresu. To dawny hotel kolejowy przy Järnvägsgatan 1 w sąsiedztwie stacji. Przez pewien czas mieszkał tutaj Åke Edvardsson autor poczytnych kryminałów. Przy Järnvägsgatan 8 znajduje się budynek zwany Godtemplargården mieszczący dom kultury, bibliotekę i sale kinową. W pomieszczeniach biblioteki warto odnaleźć oryginalny drewniany szyld dzieło artysty Gunnara Kennevada. Ulica Skolgatan prowadzi z "rynku" pod górę i dalej w kierunku przystani  nad jeziorem Åsunden. Wędrując tam miniemy nową halę gimnastyczną oraz willę Björksund (2) położoną w cieniu wzgórza Galghagen. Według badań archeologicznych w tej okolicy znajdowała się średniowieczna fortyfikacja zwana Forsholm. Budynek natomiast wzniesiony około 1915 roku był z początku rezydencją kupca hurtownika a potem wykupiony przez państwo stał się ośrodkiem kolonijnym. Wzdłuż Hallvägen można przejść drogą wzdłuż brzegu jeziora do strzeżonego kąpieliska z piaszczystą plażą, pomostem i boiskiem do siatkówki plażowej. W południowej części miasteczka tuż nad jeziorem znajduje się kompleks hotelowy Rimforsa Strand (3). Powstał w początkach XX wieku a w latach 60-tych został rozbudowany na centrum szkoleniowe firmy Saab. Przez około roku niezbyt zresztą szczęśliwym dyrektorem tego ośrodka był niejaki Johan Alfred Ander, późniejszy przestępca i zabójca, ostatni Szwed skazany na karę śmierci i jako jedyny uśmiercony w 1910 roku za pomocą gilotyny.
Po drugiej strony cieśniny Björksund w Linnäs mniej więcej w podobnym czasie Esbjörn Pontin, właściciel pobliskiego majątku Skedevi wzniósł swoją letnią willę. Jej nazwa Liljeholmen (4) pochodzi od starszej posiadłości jego przodków, która stała w miejscowości Blåvik pod Tranås. W 1952 roku do dworu wprowadziła się szkoła średnia prowadzona przez kościół Evangeliska Frikyrka zwany też misją z Örebro. Powstał duży kampus obejmujący kilkanaście obiektów w tym aulę, bibliotekę, salę gimnastyczną i jadalnię dobudowaną bezpośrednio do głównego dworu. Prowadzi się tutaj rozmaite kursy zawodowe i hobbystyczne  związane głównie z muzyką oraz tematyką religijną. Specyficzną duchową atrakcją tego miejsca jest ścieżka prowadząca przez szereg stacji symbolizujących kolejne tajemnice wiary (frälsarkransvandringar). W Polsce wiele sanktuariów posiada dróżki różańcowe, ta w Liljeholmen oparta na podobnym koncepcie łańcuszka z koralików, odróżnia się od nich swoistą symboliką poszczególnych kamieni oraz obrazów o dużym stopniu abstrakcji. Trasa jest dostępna dla wszystkich i oczywiście bezpłatna, traktowana jako rodzaj procesji czy modlitwy. Do kompleksu należy też stara wieża transformatorowa ustawiona na skalistym pagórku tuż ponad linią kolejową Kustpilen. Kiedyś towarzyszył jej oświetlony zegar. 

Trollegator
Około 9 km na zachód od Rimforsy znajduje się rezerwat przyrodniczy i jaskinie Trollegator. Leżą około 1 km na północ od drogi lokalnej prowadzącej do miejscowości Ulrika. System grot zapadliskowych powstał w wyniku lokalnego trzęsienia ziemi u schyłku epoki lodowcowej. Spowodowane ono było izostatycznym podnoszeniem się terenu po stopieniu czaszy lądolodu.  Główna jaskinia tworzy labirynt korytarzy o długości około 140 m ze sporą salą w części środkowej. Czerwone pasma na ścianach są wynikiem wytrącania się tlenków żelaza z substancji humusowych, chociaż w przeszłości uważano, że to rozmazana krew wołów porwanych przez trolle. Mniejsze jaskinie to Hästskon, Grytet i Jojes Hål. W sąsiedztwie istnieją również liczne formy powierzchniowe w postaci rowów, szczelin i oderwanych bloków granitu - prawdziwe "drogi trolli". Zwiedzanie jaskiń możliwe jest z własnym oświetleniem. Na miejscu znajdują się wiaty i palenisko do grilla.          

niedziela, 9 grudnia 2018

Kanał Kinda. Z Brokind do Rimforsa



Powyżej śluzy w Brokind droga wodna kanału Kinda biegnie przez szeroko rozlane jezioro Järnlunden o powierzchni prawie 15 kilometrów kwadratowych. Sam szlak prowadzi wschodnią częścią akwenu w tym cieśniną na północ od wyspy Hackelboön. Nazwa przestrzeni wodnej nie pochodzi bynajmniej od zbitki wyrazów żelazo (järn) i zagajnik (lund), ale od staroszwedzkiego słowa "jælunder" oznaczającego głośny dźwięk: szum lub grzmot i odnoszącego się do tutejszych warunków wietrznych. Zbiornik posiada dwie długie zatoki Viggebyviken na północy i Törneviken na zachodzie. Ich brzegi są przeważnie zalesione, natomiast na wschodzie i południu jest więcej łąk i obszarów uprawnych. Jeziorem biegnie też granica gmin Linköping i Kinda. U południowego krańca leży ważna przystań i lokalny ośrodek usługowy Rimforsa. 


Viggebyudden
Duży półwysep po północnej stronie jeziora Järnlunden. Przy piaszczystej plaży Viggebysand kończy się boczna szutrowa droga spod pałacu w Brokind. Po drodze są jeszcze dwa wejścia na teren popularnego rezerwatu przyrodniczego obejmującego cypel oraz położone od niego na południe wysepki stanowiące zamknięte w sezonie godowym ostoje wodnego ptactwa. Geologicznie teren ten stanowi fragment długiego lodowcowego ozu ciągnącego się wzdłuż dna jeziora w kierunku Rimforsa. Miejscami odsłaniają się tutaj także skały prekambryjskiego podłoża. Na południowym parkingu mamy ekspozycję głazów budujących tarczę krystaliczna fennoskandii. Dominują lasy liściaste z lipą i dębem, bory sosnowe oraz świetliste dąbrowy. Drzewostany zostały znacznie przetrzebione przez orkany Gudrun i Per z lat 2005 i 2007. W centralnej części obszaru znajdują się łąki i grunty ruderalne pozostałe po istniejącej tutaj farmie związanej z posiadłością w Brokind. W rezerwacie znajdziemy rzadkie gatunki flory np. kwitnącą w maju kukułkę bzową (Dactylorhiza sambucina) zwaną w Szwecji storczykiem Adama i Ewy, kruszczyka szerokolistnego (Epipactis helleborine) lub rozmaite gatunki mchów i porostów oraz fauny - orły bieliki i dzięciołki gnieżdżące się zwłaszcza w pniach starych topoli. W lipcu i sierpniu na stromych stokach pomiędzy Mariestadudden a Viggebysand masowo kwitnie fioletowy przetacznik kłosowy (Veronica spicata). W płytkich przesmykach wodnych między wyspami Tallön, Rågön, Åttingen i Bromön rośnie rzadka rdestnica błyszcząca (Potamogeton rutilus) występująca w Szwecji jedynie na kilkudziesięciu stanowiskach.  
Cypel Jaktstugeudden w rezerwacie Viggeby
Kilka znakowanych szlaków turystycznych w tym dalekobieżny Östgötaleden  prowadzący na cypel Jaktstugeudden (1) z dawną chatą myśliwską i drewnianym pomostem. Przy ścieżkach spacerowych liczne wiaty, deszczochrony, tablice informacyjne i toalety. Miejsca do wędkowania dla posiadaczy licencji.

Törneviken
Zachodnia zatoka jeziora z położonym po północnej stronie zagospodarowanym kąpieliskiem w Hulta. Miejsce znane jest też wśród wędkarzy.

Szkoła w Tignemåla (2)
W zagubionej wśród lasów po zachodniej stronie jeziora osadzie Tignemåla już w połowie XIX wieku założono pierwszą placówkę edukacyjną zgodnie z wytycznymi szwedzkiego rządu. Początkowo była to tzw. szkoła ambulatoryjna - wydzielone pomieszczenie do którego w określonych porach przybywał nauczyciel wraz z pomocami dydaktycznymi. W 1876 roku powstała tu niewielka szkoła stacjonarna dla lokalnej populacji wiejskiej, która działała do 1952 roku. Obecnie przekształcona została w muzeum ze stuletnimi sprzętami, podręcznikami a nawet staroświeckimi organami.
Zwiedzanie od maja do września. Wstęp 30 SVK. Przydatna wcześniejsza rezerwacja pod numerem telefonu właścicielki farmy Inger Falk: 013 424 65 lub 0736 23 68 61    

Hamra
Duża stadnina koni na wschodnim wybrzeżu z oryginalnym wiaduktem ponad trasą szybkiego ruchu Linköping - Rimforsa.

Hackelboön
Największa wyspa na jeziorze Järnlunden powstała w XIX wieku przez połączenie kilku mniejszych szkierów. Obecnie przecięta jest drogą szybkiego ruchu 23/34 a na południu połączona groblą ze stałym lądem. Parking. Jej południowo-wschodni cypel Granholmen to ostoja czapli siwej niedostępny do zwiedzania już od marca. W części zachodniej  znajduje się rezerwat przyrody (3) do którego dojść można wygodną ścieżką od miejsca postojowego. Lasy bagienne i łąki. Przy zachodnim cyplu zwanym Tjurhuvud pomost i niewielkie kąpielisko. Dodatkową atrakcją jest ekologiczny questing przeznaczony dla dzieci w wieku 8-12 lat. Ulotki na ten temat znaleźć można w sieci www: https://www.lansstyrelsen.se/ostergotland/besok-och-upptack/naturreservat/hackelboon-naturreservat.html  
Dom Kallego Stina na szkierze - zdjęcie z archiwum gminy Kinda
Z kąpieliska mamy widok na niewielki szkier o dziwnej nazwie Fläsklösen (Brak Świni, 4) o powierzchni około 100 metrów kwadratowych. To chyba najmniejsza wyspa na świecie jaką zamieszkiwał człowiek. W latach 1930-1945 zbudował tu swój dom wdowiec z Rimforsa. Znany był powszechnie jako Kalle Stina, przy czym drugi człon pseudonimu pochodził od imienia jego matki. Ludzie zwali go także pustelnikiem a nawet "królem Karolem I" z Fläsklösen. Trudnił się głównie rybołówstwem i pracami sezonowymi. Był też radioamatorem hobbystą. Na skalistej powierzchni szkieru zachowały się jeszcze betonowe ślady podmurówki z jego domku.

Klevberget i Borgarmon
Najwspanialszy widok na jezioro Järnlunden roztacza się z położonej po jego południowo-zachodniej stronie góry krawędziowej Klevberget (108 m npm, 5). Tworzy ona skalisty mur z kilkoma płaskimi wychodniami dostępnymi dla turystów. Na zboczach znajduje się kilka jaskiń szczelinowych w tym najgłębsza w Östergotlandii Klättrargrottan o deniwelacji 15 m. W rezerwacie przyrody odnaleźć można niezwykle rzadki porost Sticta sylvatica występujący na wilgotnych zacienionych ścianach skalnych. Przez teren chroniony prowadzi szlak znakowany Östgötaleden.
Podobny charakter ma nieco niższe wzgórze Borgarmon porośnięte gęstym mieszanym lasem z największym udziałem świerka, dębu, brzozy i topoli osiki. W części szczytowej pozostałości twierdzy (fornborg) z epoki żelaza - około 1500 lat temu.

Jezioro Järnlunden z Klevberget
Eriksholm (6)
Samotna farma zbudowana w XVIII wieku przez pierwszego szwedzkiego geografa Erika Tunelda vel Tuneliusa autora kilkutomowego opisu ziem królestwa. Prowadzi tam obecnie nieoznakowana gruntowa droga odchodzaca od szosy Rimforsa-Ulrika przy charakterystycznym zarastającym stawie powstałym przez spiętrzenie wód potoku Drillaån.   

Hallstad
Wieś ulicówka położona na zachód od Rimforsa w bok od drogi biegnącej w kierunku miejscowości Ulrika. W zabudowie wsi wyróżnia się drewniana willa zwana Hallstad Säteri. Początki gospodarstwa sięgają XIV wieku. Na zachód i północ ciągną się podmokłe łąki kośne chronione w rezerwacie przyrody Hallstad Ängar (7). Charakterystyczne są rosnące tu krótko przycinane lipy oraz pojawiające się zwłaszcza na wiosnę dywany kwiatowe. W lecie często pasą się tutaj stada owiec. Deszczochron. Nad brzegiem jeziora Järnlunden kąpielisko.                  
    

sobota, 8 grudnia 2018

Z Bankeryd do Jönköpingu


Z Bankeryd do Jönköpingu dojechać można na kilka sposobów po drodze lub po torach. Najszybsza trasa prowadzi wzdłuż drogi 195, która na tym odcinku ma charakter ekspresówki. Ze względu na malownicze panoramy jeziora warta polecenia jest także trasa wzdłuż wysokiego wybrzeża Wetteru równoległa do linii kolejowej. Możliwy jest też wariant "środkowy" prowadzący starą drogą wzdłuż doliny Lillån.

EKSPRESÓWKĄ 195

Wyjazd z centrum Bankeryd ulicami Attarpsvägen, Björnebergsvägen i Klerebovägen do dwupoziomowego węzła drogowego. Prosto droga w kierunku Klerebo (2 km). Poniżej wsi dwa zbiorniki wodne na rzece Domneån. W ich okolicach powstawały pierwsze zakłady przemysłowe w tej okolicy: młyn Hulebo, stara fabryka Saxa oraz działająca do dziś elektrownia wodna z 1920 roku (1). Powyżej drugiego zbiornika bystrza zwane Kleinafallet. Klify.
Klerebodammen
[305 km] Na południe wzdłuż drogi 195 doliną Lillån.
[308 km] Węzeł drogowy Månseryd. W prawo drogi główne 26 i 47 w kierunku Mullsjö i Falköpingu. Automatyczna stacja benzynowa Preem. W lewo do Jönköpingu wariantem środkowym. Podążamy dalej zachodnią obwodnicą aglomeracji.
[312 km] W lewo do centrum przez dzielnicę Mariebo ulicą Klockarpsvägen. Po prawej lasy Hallbyskogen, których północna część chroniona jest w rezerwacie Skama Hål. Źródliska niewielkiego potoku. Bór bagienny. Bogata flora mchów i porostów. Storczyki. W pobliżu rezerwatu leśna chata dla narciarzy a wokół niej kilka tras biegowych. Tor gokartowy a 2 km dalej Axamo. Kąpielisko nad niewielkim śródleśnym jeziorem.
[315 km] Węzeł Ulvestorp. Na rondzie 3 zjazdem na południowy odcinek obwodnicy Jönköpingu.
[319 km] Węzeł Ljungarum. Do centrum miasta w lewo ulicami Jordbrovägen i Barnarpsgatan.

DROGĄ NADMORSKĄ

Z Penselrondellen ulicą Kortebovägen do pierwszego skrzyżowania za wiaduktem kolejowym. Następnie w lewo Villavägen. Droga zatacza łuk ponad wysokim brzegiem jeziora Wetter. Skręcamy w lewo w Trånghallavägen.
[307 km] Trånghalla na stromym stoku ponad Wetterem. Znajdował się tutaj dawny XVII-wieczny kamieniołom piaskowca budowlanego o nieustalonej lokalizacji. Nowoczesny kościół z 1969 roku (2) z tarasem widokowym. Za ołtarzem trzyczęściowy relief Światło Chrystusa Margarety Engström.
[310 km] Kortebo. Podmiejskie osiedle. Na brzegu Wetteru głazy narzutowe. W południowej części zwanej Vilhelmsro (3) założony w 1874 roku przez Ebbę Ramsey kompleks dawnego zakładu opiekuńczego i szpitala epileptycznego. Zachował się najstarszy drewniany budynek nazwany Minnet. Niewielka kaplica otoczona cmentarzem pełni dziś funkcję cerkwi rumuńskiego kościoła prawosławnego. W planach jest przekształcenie tego obszaru w nowoczesne ekologiczne osiedle mieszkaniowe.
Kaplica w Vilhelmsro
Wjazd do Jönköpingu przez dzielnice Vätterslund i Dunkehalla. Na pierwszym rondzie stacja paliwowa Ingo i automatyczna myjnia samochodowa. Kortebovägen prowadzi wzdłuż linii kolejowej i brzegu jeziora z widokami na stare i nowe miasto. Poniżej zachodniej promenady niewielkie domki-bungalowy rybackie nad samą wodą. Panorama obejmuje południowy basen Wetteru aż po wyspę Visingsö i charakterystyczny granatowy łańcuch wzgórz Hålaveden na wschodnim brzegu jeziora.
[313 km] Dunkehalla. Dzielnica Jönköpingu. Po prawej stronie drogi rozpoczyna się kilometrowy szlak Dunkehallaleden śladami starych urządzeń przemysłowych w łożysku niewielkiego strumienia spływającego ze wzgórza na zachodzie. W tym miejscu rozpoczęła swoją działalność fabryka karabinów przeniesiona potem do Huskvarny. W wyższych partiach doliny wodospad. Po lewej stronie drogi dawna lokomotywownia, obecnie ośrodek zdrowia.
[315 km] Jönköping

TRZECI WARIANT

Björnebergsvägen na południe obok kościoła i skansenu w Bankeryd.
[305 km] Prinseryd. Duży tartak Bankeryd Trä. Osada rozwinęła się wokół zakładów metalowych braci Miller (obecnie Prinsfors Metall). Historyczny budynek szkoły z drewniana werandą. Przy wyjeździe kamień milowy.
[307 km] Węzeł drogowy Månseryd. Stacja benzynowa Preem. Na prawo droga ekspresowa 195. W lewo drogą w kierunku Kortebo a następnie na pierwszym skrzyżowaniu w prawo.
Dwór Björnebergs widziany z poziomu drogi i z lotu ptaka
[308 km] Dworek Tokeryd. Dawniej hotel, obecnie dom spokojnej starości dla emigrantów.
Gunnar Zilo, Zmartwychwstanie Chrystusa, Kościół parafialny w Järstorp
[309 km] Na szczycie płaskiego wzgórza znajduje się dwór Björneberg (4) - majątek utworzony w XVII w. przez familię Soop. Głównemu dwupiętrowemu budynkowi towarzyszą oficyny gospodarcze umieszczone symetrycznie w osi dziedzińca. Z tyłu na skraju lasu niewielka okrągła altana zwana eremem. 1 km na prawo Järstorp. Na wzgórzu na które prowadzi lipowa alejka stoi kościół parafialny (5) sięgający swoimi korzeniami średniowiecza. W północno-zachodniej jego ścianie wmurowany jest kamień runiczny z nazwą parafii. W XIX wieku świątynia została rozbudowana, otrzymała neoklasycystyczną formę, wieżę nad przedsionkiem i pomieszczenie zakrystii. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na kubistyczny obraz Gunnara Zilo przedstawiający Zmartwychwstanie. We wsi są także pozostałości cmentarza cholerycznego i stara zagroda pelniąca funkcje izby regionalnej (hembygdsgård).
Dębową aleją przez pasmo lasu do zabudowań osiedla Vätterslund w granicach administracyjnych Jönköpingu. Ulicą Björnebergsvägen obniżamy sie w dół z widokami na jezioro Wetter.
[311 km] Skrzyżowanie z Kortebovägen i wariantem nadmorskim.
[313 km] Centrum Jönköpingu.     

środa, 5 grudnia 2018

Do Bankeryd


Bankeryd to prawie 9-tysięczny satelita Jönköpingu położony na zachodnich brzegach jeziora Wetter w wielkiej polodowcowej dolinie o założeniach tektonicznych. W XVII wieku powstała tu pierwsza farma przekształcona później w dwór szlachecki. Od początku swojej historii miejscowość pełniła nie tylko funkcję mieszkaniową, ale rozwinął się tu przemysł rzemieślniczy specjalizujący się zwłaszcza w wytwarzaniu pędzli i szczotek. Panoramy Wetteru. Plaże i kąpieliska.

Panorama Bankeryd ponad skansenem
Wyjazd z Habo na południe Jönköpingsvägen a następnie przy wiadukcie kolejowym w lewo Bränningeleden. Przy pierwszym rondzie stacja benzynowa St1.
[297 km] Sjogarpsrondellen. Rondo przy wyjeździe z Habo. W prawo trasa 195 w kierunku Jönköpingu, w lewo w kierunku Hjo. Panorama jeziora. Na wysepce nowoczesna instalacja artystyczna.
1 km dalej przy drodze 195 stacja benzynowa Statoil.
[299 km] Fiskebäck. Dawna osada rybacka związana z dworem Kärnekulla na północy. Po lewej stronie trasy 195 drewniana kaplica (1) z charakterystyczną sygnaturką otoczona starym cmentarzem. Kościół parafialny z XVIII w. został przeniesiony do osady Gustaf Adolf a obecną budowlę wzniesiono w 1939 roku. Grób pułkownika Lentzenfelda zarządcy dóbr Pera Brahe młodszego. Warto nadmienić, że średniowieczna chrzcielnica z Fiskebäck jest przechowywana w Muzeum Westergotlandzkim w Skarze a tutejszy niemiecki obraz ołtarzowy z XV wieku znalazł się w Narodowym Muzeum Historycznym w Sztokholmie.
Na lewo droga w kierunku Domsand (1 km). Piaszczysta plaża i marina jachtowa w szerokiej zatoce u ujścia Domneån. Na falochronie latarnia ledowa. W dolnym odcinku rzeki rezerwat przyrodniczy (2). Zabagniona dolina polodowcowa o stromych zboczach. Bory sosnowe. Okrężny szlak znakowany na pomarańczowo. Historyczna granica Småland i Västergotland. 
Powyżej plaży kemping z możliwością noclegu we własnym namiocie, przyczepie lub kamperze albo w drewnianym domku. Ceny za domek od 450 do 1095 SVK za noc w zależności od wielkości i komfortu. Łazienka na recepcji przeznaczona także do kąpieli małych dzieci. Urządzenia sportowe (kort tenisowy, boisko do siatkówki, place zabaw, wypożyczalnia sprzętu wodnego). Miejsca na grillowanie. Bezpłatne wifi. Serowy poczęstunek dla klientów wypożyczalni Daylight Husbilar. Kontakt i rezerwacja telefoniczna pod numerem: +46 737 140 575, e-mail: info@habocamping.se, formularz na stronie web: https://habocamping.com/
[301 km] W lewo Kortebovägen wjazd do centrum Bankeryd przez północną dzielnicę przemysłową. Fabryka szczotek Habo Pensel. Stacje benzynowe Statoil i Johnsson. Nad brzegiem Wetteru przy Domsandsvägen 54 sezonowe pole namiotowe klubu motorowego VMCK.
Otwarte od czerwca do końca sierpnia. Zamknięte w czasie nocy świętojańskiej. Kuchnia polowa i świetlica na miejscu. Ustawienie namiotu 50 SVK, wynajęcie czteroosobowego domku 300 SVK. Kontakt telefoniczny: 036 37 85 47. Recepcja czynna od 18 do 22.
W lesie sosnowym nad Wetterem jest także chrześcijańskie centrum kolonijne Vidablick.


Penselrondellen
[303 km] Bankeryd Charakterystycznym elementem krajobrazu miejscowości są zalesione wzgórza Häggeberg i Blekeberg (273 m npm) oddzielające miasteczko od brzegu Wetteru. Piękne widoki na dolinę Bankeryd są spod stadniny koni w Labbarp (3). Najpiękniejsza panorama jeziora rozciąga się natomiast spod Nyarpstugan (4) z wyciągiem narciarskim, restauracją i ogrodem gimnastycznym. Poniżej tego miejsca odnajdziemy niewielka grotę skalną zwaną imieniem Kapten Elin - czarownicy i zielarki skazanej na stos po denuncjacji przez miejscowego prawnika. Skały budujące strome zbocze należą do formacji piaskowcowych zwanych od miejscowości Trånghalla. W przeszłości eksploatowano je na cele budowlane w kamieniołomach. Przemysł rozwijał się w tej okolicy już w XVIII wieku, powstawało też wiele dworów, willi i podmiejskich farm. Najstarszy istniejący dom tzw. Stommastugan z przełomu XVII i XVIII w. to dawna plebania znajdująca się obecnie na terenie ogrodu skansenowskiego (5) przy Björnebergsvägen. Znajduje się tutaj kilka obiektów mieszkalnych i przemysłowych z całej okolicy. W Sali Komendanta w dawnym przytułku przeniesionym do skansenu w 1970 roku zlokalizowano wystawę poświęconą rozwojowi wyrobu pędzli i szczotek. Ciekawym eksponatem jest też stary zegar z willi Attarp z napisami wzywającymi do modlitwy, posiłku i pracy w określonych porach. Po drugiej stronie ulicy znajduje się kościół parafialny. Dzieje gminy są dość burzliwe. Pierwsza średniowieczna świątynia została zburzona w czasie wojny siedmioletniej. Obecna neoklasycystyczna już trzecia została zbudowana w latach 1865-1868 wg projektu architekta Johana Fredrika Åboma. Przy wschodniej fasadzie znajdują się stare płyty grobowe w tym tablica nagrobna Eliasa Alegrena fundatora krucyfiksu zawieszonego przy ambonie. Na ścianie przy ołtarzu namalowany jest piękny fresk inspirowany motywem ośmiu błogosławieństw. Warto tez zwrócić na mniejszy obraz przedstawiający Chrystusa zmartwychwstałego wraz z Maryją i Marią Magdaleną. Ponieważ siedziba parafii znajduje się dość daleko od centrum miasta niedawno zbudowano nowoczesną siedzibę zgromadzenia w Attarp przy Sjöåkravägen. Przy charakterystycznym rondzie z wizerunkiem wielkiego pędzla pośrodku rozpoczyna się dzielnica handlowo-usługowa z domem towarowym, szpitalem i stacją kolejową w głębi. Sąsiadują ze sobą dwie tradycyjne restauracje Lillagården i Blå Kallaren.  Przy końcu Stationsgatan stoi historyczny budynek fabryki mebli braci Millerów z 1903 roku, z kolei przy końcu wspomnianej Sjöåkravägen centrum konferencyjne na terenach byłego majątku ziemskiego. Na terenie kompleksu rośnie stary zabytkowy dąb. Promenada nad rzeką Lillån prowadzi wzdłuż niewielkiego jeziora zaporowego. W tej części Bankeryd znajduje się nowoczesna szkoła, basen sportowy i boisko miejscowego klubu. Na krawędzi doliny stoi dawna willa Attarpsgården (6).   
Willa Attarp w Bankeryd