Uppsala część 8 Południowy zachód. Kampus, Eriksberg i Håga

UPPSALA [11 km], 149,2 tys. mieszkańców

U zachodnich podnóży zamku rozpoczyna się Kåbo, dawna wieś służebna a obecnie dzielnica nowoczesnych gmachów uniwersyteckich, studenckich akademików oraz bogatych willi profesorskich z początków XX wieku. Kilka ciekawych miejsc znajduje się też w sąsiedniej dzielnicy Eriksberg otoczonej wolnymi przestrzeniami lasu i łąk. 

Amfilada schodów sprowadza ze wzgórza zamkowego w kierunku Dag Hammarskjölds Väg i otwierającej się po jej drugiej stronie barokowej przestrzeni ogrodu botanicznego. Działa on w obecnym miejscu od 1787 roku, kiedy to zdecydowano się na cele nauki przekazać dużą część ogrodu zamkowego zaprojektowanego w połowie XVIII w. przez Carla Hårlemana. Ale sama instytucja jest starsza - pierwszy ogród botaniczny w Szwecji założył w 1655 roku Olof Rudbeck na lewym brzegu rzeki Fyris - tam gdzie dzisiaj znajduje się Linné Trädgården. Od 1935 roku dawny Hortus Regius uznany jest za część dziedzictwa narodowego podlegającego ochronie konserwatorskiej. W części wschodniej na starannie utrzymanych klombach rosną róże, piwonie oraz rzadkie krajowe byliny. Zwracają uwagę fikuśnie przystrzyżone żywopłoty tworzące np. zielone piramidy. Wokół fontanny ustawione są rzeźby plenerowe. Przy murze po stronie północnej oglądać można gatunki przywiezione z lasów Ameryki Północnej. W tej części znajduje się też najstarszy skalniak w Szwecji. W centrum ogrodów stoi budynek z klasycznym portykiem kolumnowym zwany Linnéanum (1). 

Ogród botaniczny - Linnéanum

Od przeszło 200 lat pełni rolę oranżerii. W jego wnętrzu obejrzeć można m.in. pomarańcze, drzewa oliwne i laurowe, śródziemnomorską kalinę, 100-letnią agawę oraz wielką kolekcję kaktusów na czele z uprawianym od 1720 roku gatunkiem Cereus hildmannianus. Przy wejściu do budynku ustawiony jest posąg Karola Linneusza wieloletniego opiekuna kolekcji botanicznej uniwersytetu w Uppsali. Z jego czasów pochodzą m.in. cztery drzewa laurowe zwane Linnélagrarna. Na południe od oranżerii znajduje się niewielki staw a po stronie północnej stary budynek będący siedzibą Societas Archaeologica Upsaliensis. W nowszej części ogrodu znajdującej się po drugiej stronie Norbyvägen mieszczą się szklarnie z kolekcją roślin tropikalnych oraz wystawa systematyczna w postaci drzewa genealogicznego ukazującego pokrewieństwo wybranych gatunków roślin kwiatowych. Przed wejściem do tropikarium na skalnych blokach zaaranżowano 3 zbiorowiska roślinne charakterystyczne dla wyższych partii Gór Skandynawskich, tzw. fjeldów. Integralną częścią ekspozycji jest także ogród roślin kuchennych pełen rozmaitych przypraw, warzyw, ziołorośli oraz gatunków oleistych i włóknistych.

Park jest otwarty codziennie od 7 do 21 a w sezonie zimowym krócej do 19. W zimie zamknięte są bramki od strony zamku oraz biblioteki Carolina Rediviva. Oranżeria oraz szklarnie otwierają swoje podwoje w godzinach od 9 do 15. Wstęp do ogrodów jest darmowy - bilet 50 SVK obowiązuje jedynie do tropikarium. Osobne opłaty wnosi się za oglądanie wystaw czasowych w Linnéanum. Kontakt telefoniczny: 018 471 28 38, e-mail: botanical.garden@botan.uu.se. Możliwość rezerwacji wycieczek z przewodnikiem po ogrodzie oraz posiadłości Linnés Hammarby.

Biegnąca w stronę Eriksbergu Norbyvägen jedna z najdłuższych ulic w mieście stanowi oś komunikacyjną dzielnicy. Na jej początku stoi nowo zbudowany wielki kompleks mieszczący administrację i archiwa Uniwersytetu. Złośliwi nazywają Segerstedthuset skrzyżowaniem fińskiego promu z telewizorem lampowym, ale obiekt zaprojektowano wg najnowszych standardów uwzględniających energooszczędność i ekologię. W dalszej kolejności mijamy kampus Blåsenhus mieszczący wydziały pedagogiki i psychologii. Przy skrzyżowaniu Norbyvägen i Villavägen stoi jasny gmach Zoologiken (Instytutu Zoologicznego, 2) mieszczący obecnie Muzeum Ewolucji. 

Instytut Zoologii

W jego zbiorach skatalogowano ponad 5 milionów eksponatów na które składają się m.in. okazy flory, fauny, kolekcja minerałów, modele kryształów oraz szczątki paleontologiczne, w tym unikalny kompletny szkielet olbrzymiego zauropoda Euhelopus zdanskyi. Warto wspomnieć o wystawie ukazującej ekspansję kręgowców ze środowiska wodnego na ląd ilustrowanej odkryciami z północnego obrzeża Gór Świętokrzyskich.

Zbiory mieszczą się we trzech sąsiadujących ze sobą budynkach. Bilet na wystawę kosztuje 50 SVK. Z opłat zwolnione są dzieci do 17 roku życia oraz studenci Uniwersytetu w Uppsali. Otwarte od wtorku do niedzieli w godzinach 12-16. Kontakt pod telefonem: 018 471 27 39, e-mail: info@em.uu.se.

W otoczeniu rozwinęła się dzielnica willowa Kåbogärdet zaprojektowana w początkach XX wieku przez architekta i urbanistę Pera Hallmana. Z biegiem czasu domy w tej części miasta osiągnęły astronomiczne sumy. Jednym z najstarszych założeń były rezydencje wzdłuż początkowego odcinka Villavägen: willa Åsen z charakterystyczną wieżyczką (1D), willa Tomtebo (3), nieistniejąca już willa Lyckan (5) oraz narożna willa Friden (7). Na dużych działkach wzniesiono kilka osobnych budynków otoczonych ogrodami. Najstarszym obiektem w dzielnicy jest natomiast willa Lugnet (3) przy Von Kraemers Allé. Drewniany dom powstał w XVIII wieku i początkowo pełnił rolę altany czy pałacyku myśliwskiego - do dziś zwany jest pałacem myśliwskim królowej Krystyny. Centrum osiedla stanowią zbiegające się po łuku uliczki Södra i Norra Rudbecksgatan otoczone przez profesorskie rezydencje. 

Villa Göth - przykład brutalizmu w architekturze

W bardziej peryferyjnych częściach powstały nowsze budynki o formach zbliżonych do konstruktywizmu czy brutalizmu, np. Undénska Villan przy Götavägen 14 czy Villa Göth (4) przy Döbelnsgatan uznawana za jeden z ważniejszych obiektów architektonicznych Szwecji z lat 50-tych XX wieku. Bardziej rustykalną formę ma położony przy Norbyvägen 26 Bror Hjorths Hus (5) - dom i atelier w którym znany artysta spędził ostatnie 25 lat swojego życia. Obecnie mieści się tutaj jego muzeum prezentujące wiele z prac utrzymanych w charakterystycznym stylu inspirowanym sztuką etniczną, np. rzeźby Kubistka lub Fröding i inni, obraz Anioł i żywe ciało lub szkic do tryptyku ołtarzowego z Jukkasjärvi.  Do dawnej rezydencji dobudowano recepcję oraz halę wystawienniczą w której prezentowane są wystawy czasowe.
Zwiedzanie całego kompleksu zajmuje około godziny. Otwarte w sezonie letnim od wtorku do niedzieli między 12 a 16, w pozostałych częściach roku od czwartku do niedzieli między 12 a 16. Telefon kontaktowy: 018 56 70 30, e-mail: info@bjorhjorthshus.se.
Po prawej stronie Norbyvägen rozpościera się osiedle tradycyjnych domków spółdzielczych zwanych egnahemsrörelsen. Powstające od końca XIX wieku osiedla tego typu w miastach i większych miejscowościach były formą funduszy mieszkaniowych opartych na tanich długoterminowych pożyczkach hipotecznych. Ich nazwa pochodzi od jednego z pierwszych funduszy tego typu - stowarzyszenia Egna Hem (Własny Dom) założonego w 1893 roku w Motali. Większość gospodarstw powiela podobny projekt architektoniczny. Najstarsze drewniane zabudowania tego typu koncentrują się w okolicy Slöjdgatan i niewielkiego zadrzewionego placyku Kungsgärdesplan. Na skraju osiedla na stoku wzgórza Eriksberg znajduje się kościół parafialny Eriksbergskyrkan (6) - ciekawy projekt architektoniczny z końca lat 50-tych ubiegłego wieku. Prostej nawie zwieńczonej strzelistym sklepieniem towarzyszą budynki parafialne otaczające dziedziniec oraz potężna betonowa dzwonnica. 300 lat temu rozciągały się w tym miejscu pastwiska zwane Lasseby backar. Po lewej stronie drogi zaczyna się leśny obszar rekreacyjny i rezerwat przyrodniczy zwany Stadsskogen. Stary bór sosnowy z ponad 200-letnimi okazami drzew. Rośnie tu największa sosna i największy świerk w Uppsali o wysokości 36 m. Na północy na szczycie wzgórza stoi stara wieża wodna (7). W środkowej części znajduje się polana Löfgrenska Slätten (8) z fundamentami starej zagrody wiejskiej oraz kapliczką. Na południu naturalny fragment lasu zwany Trollskogen. Miejsca piknikowe. Na parkingu Gläntan rozpoczyna się najstarszy ze szlaków przechadzkowych Linneusza zwany Herbatio Gottsundensis prowadzący na południe do Hågadalen. Po lewej stronie Eriksberg którego trzon powstał w latach 50-tych i 60-tych XX wieku jako przykład osiedla wielorodzinnych bloków w otoczeniu parkowym. W centrum założenia pawilon handlowy Västertorg - kiedyś największy supermarket w regionie.  W pobliżu na fasadach domów widać dwa czarno-białe murale autorstwa Caroliny Falkholt stanowiące części tryptyku. Od zachodu ogranicza Eriksberg piękna naturalna dolina rzeki Hågaån. 

Kungs Björn Hög

Przy moście Hågabro wejście do rezerwatu przyrodniczego i tablica informacyjna. Jeszcze kilka tysięcy lat temu znajdowała się tutaj płytka zatoka jeziora Mälar. Wśród podmokłych łąk w dolinie rzeki sterczy płaski kilkumetrowy kurhan grzebalny (9) z epoki brązu zwyczajowo wiązany z miejscem pochówku legendarnego króla Björna, który ponoć miał swoją siedzibę w pobliskim grodzie Håga. W czasie wykopalisk archeologicznych w których uczestniczył m.in. późniejszy król szwedzki Gustaw VI Adolf odkryto w jego wnętrzu wielki złoty skarb porównywalny jedynie do podobnych znalezisk na Fionii i w północnych Niemczech. Dziś miejsce to służy w zimie jako górka saneczkowa. W pobliżu jest też grupa dolmenów zwana Kung Björn Kyrka oraz mostek na Hågaån na ścieżce wiodącej w kierunku szkoły w Eriksbergu zwany imieniem prehistorycznego władcy. Przy skrzyżowaniu dróg w osadzie Håga rozpoczyna się kilkukilometrowy szlak motyli biegnący ścieżkami wśród łąk i lasów rezerwatu Hågadalen-Nåstens. W rezerwacie wytyczono także inne szlaki piesze, rowerowe i konne. Håga to bez wątpienia miejsce historyczne. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1276 roku i zawarta jest w inwentarzu katedry uppsalskiej. W 2000 roku w trakcie badań archeologicznych odkryto w tym terenie prostokątny budynek z wydającym dźwięk głazem, tzw. fonolitem. Obecnie jest tutaj wioska ekologiczna a w zabudowaniach dawnej kliniki mieszczą się szkoła Waldorffska oraz przedszkole Montessori. Stadnina koni w Hällens Gård. Na północ ścieżki turystyczne prowadzą do Kvarnbo.                      
                   

Archipelag Karlskrony część zachodnia

Na południe od szosy E22 odgałęzia się droga biegnąca ku cmentarzysku prehistorycznemu na półwyspie Hjortahammar oraz na wyspy Almö i Hasslö. Oprócz tych dwóch największych szkierów w otoczeniu znajduje się wiele innych urokliwych wysp i wysepek dostępnych jedynie łodzią. Większą ich część stanowią rezerwaty przyrodnicze chroniące wrażliwe ekosystemy ziemnowodne na słonecznym brzegu Bałtyku.  

Tromtö i północny brzeg Almö

Almö (1)

Od półwyspu Hjortahammar jest oddzielona wąskim przesmykiem przez który biegnie droga jezdna. Wyspa jest silnie rozczłonkowana. Na północy  w wody zatoki wrzynają się dwa niewielkie skaliste cyple. W tej części wyspy dominują lasy liściaste z dębem, bukiem i klonem. W korze drzew gnieździ się jeden z większych europejskich owadów - jelonek rogacz. Na południu mamy długi i zasłany głazami półwysep Almö Udde chroniony prawnie już od 1961 roku, pierwotnie jako park natury, następnie jako rezerwat. Z nadbrzeżnych łąk rozciągają się szerokie panoramy okolicznych wysp i wód. Na pierwszym planie płaskie szkiery Eneholmen i Österholmen, dalej wyższe i zalesione Arpö i Vagnö. Ostoja ptactwa wodnego. Zachodnia część lądu zwana jest Jordö. Zachowały się tutaj ślady dawnych kamieniołomów oraz charakterystyczne dla obszarów rolniczych południowej Szwecji kamienne ogrodzenia. Dom misyjny z lat międzywojennych. W środkowej części przy głównej drodze znajdują się 18-dołkowe pola golfowe klubu Karlskrona. Należy do niego niewielki pomost dostępny także od strony morza. Kilka pięknych plaż w tym Slättahammar na zachodzie i Hajvar na wschodnim brzegu przeznaczona dla naturystów. Znakowany szlak turystyczny na dużym odcinku dostępny dla osób niepełnosprawnych. 

Hässlö

Piąta co do wielkości wyspa w archipelagu Karlskrony. Z Almö Udde prowadzi na nią długa grobla (most zwodzony) zahaczająca o sąsiedni szkier Västra Hästholmen. Na tej niewielkiej wysepce zlokalizowano jedną z twierdz (2) chroniących wejścia do portu w Karlskronie. Zbudowana w latach 1880-1905 używana była w celach stricte wojskowych do lat 50-tych ubiegłego wieku, później służyła tylko jako magazyn. W pomieszczeniach baterii mieściło się w szczytowym okresie jej działania 248 osób, obiekt wyposażony był we własny magazyn amunicji, salę szpitalną, kuchnię i pomieszczenie sygnalizacyjne. Od zalesionej południowej części szkieru oddziela to umocnienie  sztucznie przekopany kanał wykorzystywany dzisiaj głównie przez kajakarzy, natomiast od północy obiekt chroniony jest przez duży falochron.

Bateria brzegowa na Västra Hästholmen

Sama wyspa Hässlö w odróżnieniu od sąsiednich szkierów jest gęsto zaludniona. Już 200 lat temu istniały tutaj rybackie osady. Po zbudowaniu twierdzy na Västra Hästholmen dostęp na wyspę został ograniczony, zmniejszono też połowy. Na wschodnim brzegu (Horn) znajduje się szereg małych przystani wraz z jednym długim betonowym pomostem do którego przybija stateczek żeglugi przybrzeżnej. Na północnym cyplu rośnie charakterystyczny ponad 300-letni dąb Horna Gubbe stanowiący punkt orientacyjny dla żeglarzy. Dalej na południe w osadzie Garpen jest większy basen portowy w którym do dziś stacjonują rybackie kutry. Po północnej stronie w przesmyku ukrywa się natomiast mniejsza marina zwana Hallarna. Tu i ówdzie na wybrzeżu stoją liczne drewniane magazyny szkutnicze.

W sezonie letnim (od 20 czerwca do 21 sierpnia na przystań w Horn dociera 3 razy dziennie statek M/F Flaggskär z przystani Handelshamnen w Karlskronie. Bilety do nabycia w kiosku na nabrzeżu lub na pokładzie.  

Ze względu na słoneczną pogodę wyspa jest nazywana w Szwecji "małymi Hawajami". Najpiękniejsza piaszczysta plaża Sandvik mieści się w zatoce na południowym brzegu. Trampolina, pomost i boiska do siatkówki plażowej. Dzikie plaże znajdziemy w zachodniej części wyspy.
W osadzie Horn stoi ceglany neogotycki kościół (3) zbudowany w latach 1889-1890 według projektu architekta miejskiego Karlskrony Hjalmara Thedeniusa. Prezbiterium jest zorientowane w kierunku północnym. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na potężne drewniane sklepienie przypominające kadłub łodzi oraz ambonę z drewna dębowego ozdobioną plakietkami z róż. Świątynię otacza duży cmentarz otwarty kilka lat przed jej wybudowaniem. Na zachód od tego miejsca przy Fabian Månssons väg znajduje się pomnik i grób (4) szwedzkiego polityka socjalisty i dziennikarza urodzonego na wyspie.
Noclegi na wyspie Hasslö zapewnia schronisko turystyczne zwane Skärgårdsvilan, Hornvägen 24. Dysponuje ono pokojami 2- i 3-osobowymi oraz większym pokojem rodzinnym. Łóżka piętrowe. Kuchnia z pełnym wyposażeniem. Świetlica z TV. Około 200 m od obiektu piekarnia i bistro. Możliwość ustawienia kampera lub przyczepy kempingowej w cenie 150 SVK za noc. Kontakt telefoniczny: 046 709 580 221, e-mail: vandrarhem@hasslogoif.com. Możliwość rezerwacji noclegu na stronie web: http://www.hasslovandrarhem.se

Pomnik Fabiana Månssona

Kvalmsö (5)
Ze stałym lądem połączona jest mostem przez który biegnie droga w kierunku wsi Vambåsa. Wschodnią część wyspy pokrywa las liściasty z dębem i grabem, na zachodzie na zarastające pastwiska wkracza nietypowy na południu Blekinge bór świerkowy. Nad morzem samotna farma. Niewysokie klify. Kamienne kopce powstałe przez wyorywanie pól. Rezerwat przyrodniczy.

Arpö, Slädö, Vagnö
Wyspy i otaczające je akweny obejmuje jeden zbiorczy rezerwat przyrodniczy. Zachował się na nich seminaturalny krajobraz. Lasy liściaste i mieszane oraz pastwiska i nadmorskie łąki. Skupiska starych ponad 100-letnich dębów, tzw. sparbanksekar z rozłożystymi symetrycznymi koronami. Rzadkie rośliny m.in. storczyk kukułka bzowa (Dactylorhiza sambucina) zwany w Szwecji bardziej poetycko Adamem i Ewą.

Tromtö
Półwysep porośnięty starym lasem bukowym. Rezerwat przyrody obejmuje też przybrzeżne wysepki pokryte lasem (Ringholmen, Råholmarna, Ivö) lub odsłonięte (Tummaholmen, Ekeskär, Utö). Od XVII wieku istniała tu posiadłość ziemska włączona w 1712 roku  do klucza Johannishus. W 1834 roku hrabina Agata Wachtmeister stworzyła istniejący do dzisiaj dwór w stylu włoskim (6). Król Oskar II komplementował to miejsce: "Najpiękniejsza perła w moim królestwie, miejsce gdzie chciałbym żyć i umrzeć". Obok pałacyku dawny krajobrazowy park angielski a w głębi lasu ruiny cegielni. Na cyplu Tromtö Nabb znajduje się niewielki, pięknie położony port jachtowy. 

Dwór na Tromtö

Na terenie półwyspu znajdziemy wiele ścieżek spacerowych w tym 5-kilometrowy szlak znakowany oraz trasę biegnącą wzdłuż brzegu morza. Liczne pomniki przyrody (stare dęby i buki, m.in. tzw. 13 apostołów) oraz relikty prehistoryczne (kurhany, dolmeny a także grodzisko z podwodną zaporą strzegącą wejścia do zatoki Hjortahammar). Kolonia czapli siwej.