Uppsala część 8 Południowy zachód. Kampus, Eriksberg i Håga

UPPSALA [11 km], 149,2 tys. mieszkańców

U zachodnich podnóży zamku rozpoczyna się Kåbo, dawna wieś służebna a obecnie dzielnica nowoczesnych gmachów uniwersyteckich, studenckich akademików oraz bogatych willi profesorskich z początków XX wieku. Kilka ciekawych miejsc znajduje się też w sąsiedniej dzielnicy Eriksberg otoczonej wolnymi przestrzeniami lasu i łąk. 

Amfilada schodów sprowadza ze wzgórza zamkowego w kierunku Dag Hammarskjölds Väg i otwierającej się po jej drugiej stronie barokowej przestrzeni ogrodu botanicznego. Działa on w obecnym miejscu od 1787 roku, kiedy to zdecydowano się na cele nauki przekazać dużą część ogrodu zamkowego zaprojektowanego w połowie XVIII w. przez Carla Hårlemana. Ale sama instytucja jest starsza - pierwszy ogród botaniczny w Szwecji założył w 1655 roku Olof Rudbeck na lewym brzegu rzeki Fyris - tam gdzie dzisiaj znajduje się Linné Trädgården. Od 1935 roku dawny Hortus Regius uznany jest za część dziedzictwa narodowego podlegającego ochronie konserwatorskiej. W części wschodniej na starannie utrzymanych klombach rosną róże, piwonie oraz rzadkie krajowe byliny. Zwracają uwagę fikuśnie przystrzyżone żywopłoty tworzące np. zielone piramidy. Wokół fontanny ustawione są rzeźby plenerowe. Przy murze po stronie północnej oglądać można gatunki przywiezione z lasów Ameryki Północnej. W tej części znajduje się też najstarszy skalniak w Szwecji. W centrum ogrodów stoi budynek z klasycznym portykiem kolumnowym zwany Linnéanum (1). 

Ogród botaniczny - Linnéanum

Od przeszło 200 lat pełni rolę oranżerii. W jego wnętrzu obejrzeć można m.in. pomarańcze, drzewa oliwne i laurowe, śródziemnomorską kalinę, 100-letnią agawę oraz wielką kolekcję kaktusów na czele z uprawianym od 1720 roku gatunkiem Cereus hildmannianus. Przy wejściu do budynku ustawiony jest posąg Karola Linneusza wieloletniego opiekuna kolekcji botanicznej uniwersytetu w Uppsali. Z jego czasów pochodzą m.in. cztery drzewa laurowe zwane Linnélagrarna. Na południe od oranżerii znajduje się niewielki staw a po stronie północnej stary budynek będący siedzibą Societas Archaeologica Upsaliensis. W nowszej części ogrodu znajdującej się po drugiej stronie Norbyvägen mieszczą się szklarnie z kolekcją roślin tropikalnych oraz wystawa systematyczna w postaci drzewa genealogicznego ukazującego pokrewieństwo wybranych gatunków roślin kwiatowych. Przed wejściem do tropikarium na skalnych blokach zaaranżowano 3 zbiorowiska roślinne charakterystyczne dla wyższych partii Gór Skandynawskich, tzw. fjeldów. Integralną częścią ekspozycji jest także ogród roślin kuchennych pełen rozmaitych przypraw, warzyw, ziołorośli oraz gatunków oleistych i włóknistych.

Park jest otwarty codziennie od 7 do 21 a w sezonie zimowym krócej do 19. W zimie zamknięte są bramki od strony zamku oraz biblioteki Carolina Rediviva. Oranżeria oraz szklarnie otwierają swoje podwoje w godzinach od 9 do 15. Wstęp do ogrodów jest darmowy - bilet 50 SVK obowiązuje jedynie do tropikarium. Osobne opłaty wnosi się za oglądanie wystaw czasowych w Linnéanum. Kontakt telefoniczny: 018 471 28 38, e-mail: botanical.garden@botan.uu.se. Możliwość rezerwacji wycieczek z przewodnikiem po ogrodzie oraz posiadłości Linnés Hammarby.

Biegnąca w stronę Eriksbergu Norbyvägen jedna z najdłuższych ulic w mieście stanowi oś komunikacyjną dzielnicy. Na jej początku stoi nowo zbudowany wielki kompleks mieszczący administrację i archiwa Uniwersytetu. Złośliwi nazywają Segerstedthuset skrzyżowaniem fińskiego promu z telewizorem lampowym, ale obiekt zaprojektowano wg najnowszych standardów uwzględniających energooszczędność i ekologię. W dalszej kolejności mijamy kampus Blåsenhus mieszczący wydziały pedagogiki i psychologii. Przy skrzyżowaniu Norbyvägen i Villavägen stoi jasny gmach Zoologiken (Instytutu Zoologicznego, 2) mieszczący obecnie Muzeum Ewolucji. 

Instytut Zoologii

W jego zbiorach skatalogowano ponad 5 milionów eksponatów na które składają się m.in. okazy flory, fauny, kolekcja minerałów, modele kryształów oraz szczątki paleontologiczne, w tym unikalny kompletny szkielet olbrzymiego zauropoda Euhelopus zdanskyi. Warto wspomnieć o wystawie ukazującej ekspansję kręgowców ze środowiska wodnego na ląd ilustrowanej odkryciami z północnego obrzeża Gór Świętokrzyskich.

Zbiory mieszczą się we trzech sąsiadujących ze sobą budynkach. Bilet na wystawę kosztuje 50 SVK. Z opłat zwolnione są dzieci do 17 roku życia oraz studenci Uniwersytetu w Uppsali. Otwarte od wtorku do niedzieli w godzinach 12-16. Kontakt pod telefonem: 018 471 27 39, e-mail: info@em.uu.se.

W otoczeniu rozwinęła się dzielnica willowa Kåbogärdet zaprojektowana w początkach XX wieku przez architekta i urbanistę Pera Hallmana. Z biegiem czasu domy w tej części miasta osiągnęły astronomiczne sumy. Jednym z najstarszych założeń były rezydencje wzdłuż początkowego odcinka Villavägen: willa Åsen z charakterystyczną wieżyczką (1D), willa Tomtebo (3), nieistniejąca już willa Lyckan (5) oraz narożna willa Friden (7). Na dużych działkach wzniesiono kilka osobnych budynków otoczonych ogrodami. Najstarszym obiektem w dzielnicy jest natomiast willa Lugnet (3) przy Von Kraemers Allé. Drewniany dom powstał w XVIII wieku i początkowo pełnił rolę altany czy pałacyku myśliwskiego - do dziś zwany jest pałacem myśliwskim królowej Krystyny. Centrum osiedla stanowią zbiegające się po łuku uliczki Södra i Norra Rudbecksgatan otoczone przez profesorskie rezydencje. 

Villa Göth - przykład brutalizmu w architekturze

W bardziej peryferyjnych częściach powstały nowsze budynki o formach zbliżonych do konstruktywizmu czy brutalizmu, np. Undénska Villan przy Götavägen 14 czy Villa Göth (4) przy Döbelnsgatan uznawana za jeden z ważniejszych obiektów architektonicznych Szwecji z lat 50-tych XX wieku. Bardziej rustykalną formę ma położony przy Norbyvägen 26 Bror Hjorths Hus (5) - dom i atelier w którym znany artysta spędził ostatnie 25 lat swojego życia. Obecnie mieści się tutaj jego muzeum prezentujące wiele z prac utrzymanych w charakterystycznym stylu inspirowanym sztuką etniczną, np. rzeźby Kubistka lub Fröding i inni, obraz Anioł i żywe ciało lub szkic do tryptyku ołtarzowego z Jukkasjärvi.  Do dawnej rezydencji dobudowano recepcję oraz halę wystawienniczą w której prezentowane są wystawy czasowe.
Zwiedzanie całego kompleksu zajmuje około godziny. Otwarte w sezonie letnim od wtorku do niedzieli między 12 a 16, w pozostałych częściach roku od czwartku do niedzieli między 12 a 16. Telefon kontaktowy: 018 56 70 30, e-mail: info@bjorhjorthshus.se.
Po prawej stronie Norbyvägen rozpościera się osiedle tradycyjnych domków spółdzielczych zwanych egnahemsrörelsen. Powstające od końca XIX wieku osiedla tego typu w miastach i większych miejscowościach były formą funduszy mieszkaniowych opartych na tanich długoterminowych pożyczkach hipotecznych. Ich nazwa pochodzi od jednego z pierwszych funduszy tego typu - stowarzyszenia Egna Hem (Własny Dom) założonego w 1893 roku w Motali. Większość gospodarstw powiela podobny projekt architektoniczny. Najstarsze drewniane zabudowania tego typu koncentrują się w okolicy Slöjdgatan i niewielkiego zadrzewionego placyku Kungsgärdesplan. Na skraju osiedla na stoku wzgórza Eriksberg znajduje się kościół parafialny Eriksbergskyrkan (6) - ciekawy projekt architektoniczny z końca lat 50-tych ubiegłego wieku. Prostej nawie zwieńczonej strzelistym sklepieniem towarzyszą budynki parafialne otaczające dziedziniec oraz potężna betonowa dzwonnica. 300 lat temu rozciągały się w tym miejscu pastwiska zwane Lasseby backar. Po lewej stronie drogi zaczyna się leśny obszar rekreacyjny i rezerwat przyrodniczy zwany Stadsskogen. Stary bór sosnowy z ponad 200-letnimi okazami drzew. Rośnie tu największa sosna i największy świerk w Uppsali o wysokości 36 m. Na północy na szczycie wzgórza stoi stara wieża wodna (7). W środkowej części znajduje się polana Löfgrenska Slätten (8) z fundamentami starej zagrody wiejskiej oraz kapliczką. Na południu naturalny fragment lasu zwany Trollskogen. Miejsca piknikowe. Na parkingu Gläntan rozpoczyna się najstarszy ze szlaków przechadzkowych Linneusza zwany Herbatio Gottsundensis prowadzący na południe do Hågadalen. Po lewej stronie Eriksberg którego trzon powstał w latach 50-tych i 60-tych XX wieku jako przykład osiedla wielorodzinnych bloków w otoczeniu parkowym. W centrum założenia pawilon handlowy Västertorg - kiedyś największy supermarket w regionie.  W pobliżu na fasadach domów widać dwa czarno-białe murale autorstwa Caroliny Falkholt stanowiące części tryptyku. Od zachodu ogranicza Eriksberg piękna naturalna dolina rzeki Hågaån. 

Kungs Björn Hög

Przy moście Hågabro wejście do rezerwatu przyrodniczego i tablica informacyjna. Jeszcze kilka tysięcy lat temu znajdowała się tutaj płytka zatoka jeziora Mälar. Wśród podmokłych łąk w dolinie rzeki sterczy płaski kilkumetrowy kurhan grzebalny (9) z epoki brązu zwyczajowo wiązany z miejscem pochówku legendarnego króla Björna, który ponoć miał swoją siedzibę w pobliskim grodzie Håga. W czasie wykopalisk archeologicznych w których uczestniczył m.in. późniejszy król szwedzki Gustaw VI Adolf odkryto w jego wnętrzu wielki złoty skarb porównywalny jedynie do podobnych znalezisk na Fionii i w północnych Niemczech. Dziś miejsce to służy w zimie jako górka saneczkowa. W pobliżu jest też grupa dolmenów zwana Kung Björn Kyrka oraz mostek na Hågaån na ścieżce wiodącej w kierunku szkoły w Eriksbergu zwany imieniem prehistorycznego władcy. Przy skrzyżowaniu dróg w osadzie Håga rozpoczyna się kilkukilometrowy szlak motyli biegnący ścieżkami wśród łąk i lasów rezerwatu Hågadalen-Nåstens. W rezerwacie wytyczono także inne szlaki piesze, rowerowe i konne. Håga to bez wątpienia miejsce historyczne. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1276 roku i zawarta jest w inwentarzu katedry uppsalskiej. W 2000 roku w trakcie badań archeologicznych odkryto w tym terenie prostokątny budynek z wydającym dźwięk głazem, tzw. fonolitem. Obecnie jest tutaj wioska ekologiczna a w zabudowaniach dawnej kliniki mieszczą się szkoła Waldorffska oraz przedszkole Montessori. Stadnina koni w Hällens Gård. Na północ ścieżki turystyczne prowadzą do Kvarnbo.                      
                   

Uppsala część 6. Dzielnica uniwersytecka na północ i zachód od katedry

UPPSALA [11 km] / 149,2 tys. mieszkańców

Uniwersytet w Uppsali to najstarsza działająca do dziś placówka naukowa w krajach skandynawskich. Powołany został do życia 27 lutego 1477 roku na mocy bulli papieża Sykstusa IV. Pierwotnie katolicki stał się w końcu XVI w. bastionem szwedzkiego protestantyzmu otrzymując nowe przywileje z rąk króla Karola IX. W XVII i XVIII wieku wszechnica zapracowała na swoją dzisiejszą renomę stając się jedną z przodujących placówek na świecie, szczególnie w dziedzinie nauk przyrodniczych. Symbolami uniwersytetu stały się takie postacie jak Johan Rudbeck, Anders Celsius, Karol Linneusz, Emanuel Swedenborg czy Jens Jakub Berzelius. Wymowna jest w tym kontekście także sentencja herbowa szkoły "Gratiae veritas naturae". Budynki akademickich kolegiów koncentrowały się zrazu w obrębie wzgórza katedralnego na prawym brzegu rzeki Fyris a dziś wiele z nich jest rozrzuconych w innych częściach miasta. Najliczniej występują jednak na północ i zachód od katedry, na południe (Kampus Pollackbacken) oraz na zachodzie.

Pieczęć Uniwersytetu w Uppsali

Główny budynek uczelni to niedawno odrestaurowany Universitethuset przy Biskopsgatan 3. Gmach zaprojektowany przez Hermana Holmgrena otwarto w 1877 roku. Stanowił wtedy poważne uzupełnienie skąpej już bazy lokalowej odziedziczonej po średniowiecznym uniwersytecie. Wnętrze zajmują przestronne monumentalne sale ze zdobieniami w stylu klasycznym, w tym wielka sala bankietowa na 1800 osób, sala kanclerska na górnym piętrze oraz nakryta kopułą aula, gdzie odbywają się rozmaite koncerty, uroczyste wykłady i inne uroczystości akademickie. Nad wejściem do auli przeczytać możemy sentencję XVII-wiecznego filozofa Thomasa Thorilda "Wolne myślenie jest rzeczą wielką, ale większą myślenie zgodne z prawdą". W wielu pokojach znajdują się portrety ważnych osobistości związanych z upssalską szkołą, w tym wszystkich królów szwedzkich od Gustawa Wazy do Gustawa VI Adolfa. Słynny jest również obraz Emerika Stenberga przedstawiający zebranie wydziału teologicznego z 1911 roku pod przewodnictwem Nathana Söderbloma. W sąsiedztwie Universitethuset przy St Olofsgatan 10 znajduje się żółta kamienica secesyjna zwana Skandalshuset ze względu na kontrowersje jakie wywołała jej zbyt wysoka w stosunku do najważniejszego w okolicy gmachu elewacja. 

Mniej skandalizującym elementem było jedno z najstarszych kin w kraju Fyrisbiografen pod numerem 10 C.  Jeszcze do niedawna mieściła się tu również administracja uniwersytetu w Uppsali przeniesiona obecnie do nowoczesnej siedziby przy Norrbyvägen. Przy Olofsgatan 16 mamy siedzibę  bractwa Södermanlands-Nerikes zaprojektowaną przez Gerdta Hallberga na kształt zamku nad Loarą. Oprócz narożnej wieżyczki we francuskim stylu elewacja a także główna sala zdobiona jest motywem lilii. Nacja istnieje od XVI wieku choć w obecnym kształcie ustanowiona została w 1897 roku. Jest jednym z większych stowarzyszeń studenckich w Uppsali. Popularna Snerikes prowadzi szeroką działalność kulturalną: letni klub Bryggan, bibliotekę, kółko fotograficzne, warsztaty dziennikarskie i public relations. Angażuje się w organizację uppsalskich juwenaliów zwanych Valborgamässoafton i związanych z pogańską nocą Walpurgii przypadającą na przełom kwietnia i maja. Szczyci się najstarszym w świecie studenckim zespołem orkiestry dętej, jednym z najstarszych amatorskich teatrów oraz najstarszym w Szwecji studenckim klubem sportowym. Jako jedyne lokalne bractwo uniwersyteckie nadal przyjmuje swoich członków według klucza geograficznego. Tradycyjne nacje akademickie są już od XVII wieku formą  instytucjonalizacji życia społecznego na uczelni. Rozdzielają kwatery studenckie i umożliwiają swoim członkom rozmaite praktyki zawodowe. Pomiędzy Sysslomansgatan a St Larsgatan mieszczą się macierzyste domy kolejnych czterech: Småland, Göteborg, Uppland i Västmanland-Dala. Siedziba tej ostatniej to duży nowoczesny gmach zaprojektowany przez słynnego fińskiego architekta Alvara Aalto.        

Biblioteka Carolina Rediviva

Pomiędzy St Olofsgatan, Biskopgatan i St Larsgatan rozciąga się niewielki uniwersytecki park. Z Universitethuset prowadzi do niego amfilada schodów.  W sąsiedztwie Biskopsgatan i przy Gustavianum ustawiono 5 kamieni runicznych znalezionych w okolicach miasta. W centrum ogrodu znajduje się wielki wystawny pomnik Eryka Gustawa Geijera, historyka, poety, profesora a także rektora uczelni w latach 20, 30 i 40-tych XIX wieku. Poniżej cokołu umieszczono rzeźbę zwaną snem Geijera do której pozowała jego córka Agnes. Warto nadmienić, że przy Övre Slottsgatan 2 w sąsiedztwie biblioteki Carolina Rediviva znajduje się drewniany dom w którym założyciel Związku Gockiego mieszkał w latach 1837-1846 - obecnie jest to własność Fundacji Daga Hammarskjölda. Övre Slottsgatan to jedna z bardziej urokliwych uliczek prawobrzeżnej Uppsali. Rozpoczyna się na łące Carolinabacken u podnóża zamku. Trzy aleje wiązów przy Odinslund zostały zasadzone przez Karola Linneusza. Nieco poniżej skrzyżowania dróg przy Drottningsgatan stoi pomnik poety i kompozytora Gunnara Wennerberga, który w Uppsali podczas studiów rozwinął swój talent śpiewaczy. Po drugiej stronie reminiscencja Berlińskiego Muru - malowidło wschodnioniemieckiego artysty utrzymane w stylu socrealistycznym. To oczywiście rodzaj pamiątki po ustroju totalitarnym a nie manifestacja poglądów. Teren Carolinabacken odżywa na przełomie kwietnia i maja w czasie wspomnianego festiwalu uczelnianego kiedy w trakcie pikniku z szampanem staje się okazją spotkania studentów i absolwentów. Tłum zbiera się pod balkonem biblioteki Carolina Rediviva, gdzie impreza zostaje oficjalnie otwarta przez rektora uczelni. Nazwa nawiązuje do dawnej Akademii Carolina zamkniętej w XVII wieku, a po części także do króla Karola Jana XIV za którego panowania powstał w 1841 roku obecny gmach. Budynek pomieścił bogate zbiory przechowywane wcześniej w Gustavianum. Uppsalska wszechnica ufundowana została w 1620 roku przez Gustawa II Adolfa, który przekazał do niej kilka kolekcji ze zlikwidowanych księgozbiorów klasztornych oraz innych skonfiskowanych w czasie prowadzonych wtedy wojen, m.in. z Braniewa i Fromborka. Zbiory powiększały się potem przez kolejne donacje.  Obecnie kolekcja liczy ponad 5 milionów woluminów. W XX wieku konieczna była jej decentralizacja. Dziś wiele z pozycji udostępnianych jest w wersji zdigitalizowanej. Główny budynek przechowuje głównie zbiory literackie i teologiczne. W hallu znajduje się wystawa prezentująca najważniejsze zabytki piśmiennictwa zgromadzone w Uppsali: Codex Argenteus, czyli srebrną Biblię z XVI w., mapę morską Olausa Magnusa z 1539 roku, notatnik Mozarta, mapę Meksyku Alonso de la Cruz z 1555 roku, Diarium Vadstenense czy pierwsze wydanie Philosophiae Naturalis Principia Mathematica Isaaca Newtona.
Kolekcja jest obecnie w remoncie. Jej ponowne otwarcie nastąpi pod koniec 2018 roku. Bliższe informacje uzyskać można pod telefonem: 018 471 39 18 lub przez maila: reception@ub.uu.se

Plac zabaw w Carolina Parken

Na tyłach biblioteki znajduje się stary ogród miejski Carolina Parken z 1800 roku zwany też parkiem angielskim. W centrum stoi pomnik Karola Jana XIV. Znajduje się tu też oryginalny plac zabaw dla dzieci inspirowany książką Gösty Knutssona Przygody Filonka Bezogonka. Kilka innych miejsc w pobliżu przypomina perypetie sympatycznego kotka. Żółta tabliczka na przejściu dla pieszych przed frontem Carolina Rediviva informuje, że miejsca tego do przekraczania ulicy zwykły także używać koty. Przy Åsgränd niewielkiej przecznicy Övre Slottsgatan wypatrzymy piwniczne okienko, gdzie można zobaczyć jak żyli Filonek i Maja. Podążając Övre Slottsgatan ku północy miniemy najpierw po prawej Clasonska Gården - dawną pocztę miejską a zaraz za nią niewielki domek dorożkarza (Jontes Stuga) - obecnie siedzibę towarzystwa prawników. Po lewej stronie pod numerem 4 drewniany Ihre Gården - dawne gospodarstwo Johana Ihre, autora pierwszego szwedzkiego słownika etymologicznego. Kwartał, który mijamy po prawej nosi nazwę Ubbo na pamiątkę mitycznego założyciela Uppsali. Legenda z nim związana przypomina nieco polskie podanie o Czechu, Lechu i Rusie. Tu też pojawiają się jego synowie Sven, Nor i Dan, którzy dali początek trzem narodom skandynawskim. Na rogu przy Åsgränd 6 popularny pub i dom studencki o adekwatnej nazwie Ubbo. Przy zadrzewionym placu Martina Luthera Kinga stoi rzeźba Olofa Hellströma Wyzwolenie tematycznie związana z patronem. Wpisana w kształt krzyża przedstawia dwie ręce rozsuwające kratę. Pierwotnie przygotowana była na Światowe Spotkanie Kościelne w 1968 roku. Plac na tyłach Universitethuset przypomina trochę wnętrze katedry z filarami tworzonymi przez smukłe lipy i wspomnianą rzeźbą imitującą krzyż w ołtarzu. Dolna część Övre Slottsgatan zachowała charakter starej XIX-wiecznej uliczki z brukowaną nawierzchnią i niskimi drewnianymi lub murowanymi domami pomalowanymi na cieple kolory. Trakt obniża się wyraźnie w kierunku alei Skolgatan. Po drugiej stronie plant rozciąga się wielki kompleks Szkoły Katedralnej zwanej popularnie Katte. Ta najstarsza miejscowa placówka edukacyjna założona w 1246 roku została przeniesiona w obecne miejsce w 1869 roku. Aktualnie ma status szkoły średniej i szczyci się sławnymi absolwentami poczynając od Gustawa Wazy a kończąc na laureatach Nagrody Nobla Dagu Hammarskjöldzie czy Svante Arrheniusie. Na zapleczu szkoły w parku funkcjonuje multimedialne muzeum przyrodnicze Biotopia przekształcone z dawnego Muzeum Biologicznego. Kilka wielkich dioram wspomaganych światłem i dźwiękiem ukazuje różne ekosystemy istniejące w regionie Uppland. Inna wystawa pokazuje historię naturalną regionu od kształtowania się tarczy fennoskandzkiej po czasy współczesne. 
Otwarte od wtorku do piątku w godzinach 9-17, w środy dodatkowo wieczorem do 21. W weekendy czynne od 11 do 17. Wstęp wolny. Na miejscu kawiarenka i sklep z artykułami naukowymi oraz pamiątkami. Kontakt telefoniczny: 018 727 63 70, poczta e-mail: info@biotopia.nu   
W sąsiedztwie kampusu Szkoły Katedralnej po drugiej stronie Rektorsgatan duży ogród pełen niebiesko kwitnących cebulic syberyjskich (Scilla siberica) kryje jedną z pierwszych willi podmiejskich w Szwecji zwaną Rektorgården. Wybudowana została w końcu lat 60-tych XIX wieku dla dyrektora Szkoły Katedralnej Manfreda Floderusa. Uppsala jak większość miast skandynawskich dysponuje rozległymi obszarami zielonymi. W takim otoczeniu rozplanowane były także kampusy uniwersyteckie po zachodniej stronie śródmieścia. Naprzeciwko centrum Biotopia mamy kompleks kolegiów ekonomicznych (Ekonomikum) z biblioteką ekonomiczną oraz położonym na tyłach trawiastym skwerem często będącym miejscem rozmaitych festynów. 

Gamla Kyrkogården: rzeźba lwa na grobowcu nacji uniwersyteckiej, grobowiec rodziny Hammarskjöld, nagrobek Andersa Ångströma.

Sąsiaduje z nimi Observatorieparken w obrębie którego znajduje się kilka obiektów uczelnianych. Przy wejściu do parku od strony Kyrkogårdgatan znajduje się Musicum - willa ogrodowa Victora Holmgrena z 1928 roku będąca siedzibą orkiestry akademickiej. Obecnie koncerty dają tutaj Królewska Orkiestra Akademicka, Uniwersytecka Orkiestra Jazzowa oraz Chór Akademicki. W głębi parku znajdują się obiekty związane z nauka astronomii. Umieszczono w nich także urządzenia pomiarowe takie jak sejsmograf czy skrzynka meteorologiczna. Obserwatorium astronomiczne w Uppsali istniało już w XVII w. i pierwotnie mieściło się na rogu Övre Slottsgatan i St Johannesgatan. Kolejne zlokalizowano w domu Andersa Celsiusa przy Svartbäcksgatan na lewym brzegu rzeki Fyris. W obecne miejsce przeniósł teleskopy Gustaw Svanberg w połowie XIX wieku. Dziś pozostałe tutaj przyrządy używane są jedynie do amatorskich obserwacji, bo Wydział Astronomii został przeniesiony do Laboratoriów Ångströma.
Stary cmentarz w Uppsali zajmuje powierzchnię 18 ha i stanowi kolejną oazę zieleni w centrum miasta. Założony został w końcu XVII wieku początkowo jako miejsce pochówku ubogich, potem stał się ogólnomiejską nekropolią. Znajdziemy tutaj m.in. groby Daga Hammarskjölda, Gustaw Frödinga, Gösty Knutssona, Andersa Ångströma czy Eryka Gustawa Geijera, a także kwatery na których spoczywają studenci rozmaitych nacji uniwersyteckich. Szczególnym miejscem jest plac poświęcony ofiarom promu Estonia, który zatonął w czasie rejsu z Tallinna do Sztokholmu. Wśród nastrojowych zadrzewionych alei obejrzeć można dwie kaplice starą i nową zwaną świątynią ciszy.                                                                                         

Katedra w Uppsali

UPPSALA [11 km] / 149,2 tys. mieszkańców

Katedra (pod wezwaniem św. Eryka, św. Larsa i św. Olafa) w Uppsali to największy i jeden z najbardziej szacownych kościołów w całej Skandynawii. Od początku swojego istnienia aż do dzisiaj pełni rolę archikatedry, od 1990 roku jest ponadto kościołem arcybiskupim oraz biskupim (ze względu na powołanie do życia odrębnej od arcybiskupstwa funkcji episkopalnej dla diecezji Uppsala). W latach 1441-1749 był to z pewnymi wyjątkami kościół koronacyjny królów i królowych Szwecji. Jest to również nekropolia szwedzkiej monarchii, bowiem spoczywają tutaj doczesne szczątki króla Eryka Jedvardssona uznanego świętym a także Gustawa I Wazy i Jana III Wazy. Oprócz tego w katedrze pochowani są inni członkowie rodziny królewskiej, biskupi i możnowładcy a także kilka innych sławnych postaci, m in. Karol Linneusz, Emmanuel Swedenborg, Olof Rudbeck i Nathan Söderblom. Świątynia ma także tytuł Szwedzkiego Sanktuarium Narodowego (Rikshelgedom) a oprócz tego jest siedzibą parafii.   

Arcybiskupstwo Uppsali istnieje już od 1164 roku, ale kościół w obecnym miejscu zwanym wtedy Östra Aros zaczął być wznoszony dopiero w latach 70-tych XIII wieku. W dokumencie papieża Aleksandra IV znajduje się zgoda na przeniesienie siedziby arcybiskupa pod warunkiem że pozostanie ona pod starą nazwą Uppsala. Tym samym położona jakieś 5 km w dół rzeki Fyris przystań przejęła rolę Starej Uppsali i niebawem stała się jednym z ważniejszych miast całego królestwa. Już w 1273 roku przeniesiono do stojącego na tym miejscu kościoła Św. Trójcy relikwie św. Eryka. Nowa katedrę wznoszono  etapami na tyle na ile pozwalały na to fundusze. Projektantem świątyni był francuski mistrz murarski Estienne de Bonnueill nazywany w Szwecji "Stefanem o dobrym oku" -  jeden z kilku  budowniczych  katedry Notre-Dame w Paryżu. Jego konterfekt znajduje się na jednym z kapiteli kolumn przy Vasakoret (Chórze Wazów). Sportretowany został z atrybutami architekta: cyrklem i ekierką.  
Z początku mury wznoszono z kamienia, ale jego transport okazał się zbyt drogi i nowsze partie uzupełniano cegłą. Samą wielkość budowli tłumaczono zabawną anegdotą - podobno szwedzcy murarze niedokładnie zrozumieli pomiary Francuza i stworzyli model kilkukrotnie większy niż ten zamierzony. Nawa wraz z prezbiterium i kaplicami w absydzie mierzy więc 118,95 m, sklepienie sięga 79 metrów a wieże wznoszą się prawie na 119 m. Konsekracja tego olbrzyma nastąpiła w 1435 roku, dopiero po 165 latach od rozpoczęcia budowy a i jeszcze wtedy świątynia ta nie była całkiem ukończona, bo brakowało jej wież. Kościół kilkukrotnie w swojej historii padał ofiarą pożarów, kilka razy przechodził też gruntowną renowację. Ostatnia wielka przeróbka prowadzona była przez Helgo Zettervalla a w jej trakcie katedra otrzymała obecne szpiczaste spiry, witraże oraz malowidła ścienne zajmujące powierzchnię odpowiadającą areałowi dwóch boisk piłkarskich. 

Katedra w Uppsali - widok ogólny

Katedra jest orientowana i wznosi się na wzgórzu Domberget na lewym brzegu rzeki Fyris. Starsza jest jej część wschodnia z prezbiterium i transeptem. Otacza ją wieniec zabudowań związanych historycznie z biskupstwem lub miejscową uczelnią. Po południowej stronie katedry stoi pomnik biskupa Jakuba Ulfssona jednego z założycieli Uniwersytetu. Główne wejście do kościoła znajduje się obecnie po zachodniej stronie, ale starsze są bramy północna i południowa zlokalizowane na przeciwległych krańcach transeptu. Po stronie północnej nad portalem znajduje się najstarsze okno katedralne - rozeta z wyobrażeniem Ducha Świętego i fragmentami oryginalnego XIII-wiecznego witraża. Naprzeciwko nad bramą południową znajduje się największe okno kościelne w Szwecji zwane Stora Glas o wymiarach 119 metrów kwadratowych. 

Stora Glas

Obraz na szkle przedstawia sceny z życia Jezusa Chrystusa jako Boga we wcieleniu człowieka. Rozeta nad zachodnim wejściem poświęcona jest Bogu Ojcu jako kolejnej osobie Trójcy Świętej, ale wypełnia ją symboliczna mozaika kwiatowa. Przed główną bramą rozpościera się brukowany plac Domkyrkoplan oddzielony kilkoma stopniami od poziomu ulicy Akademigatan i budynku Gustavianum. To dogodny punkt widokowy na zachodni portal z dwoma bliźniaczymi wieżami. Oprócz tego piękna panorama katedry górującej nad dachami domów rozpościera się z placu Erikstorg położonego poniżej stronie północnej oraz placu Riddartorget na południu z którego w pogodny dzień budowla lśni w słońcu. Z biegiem lat zmieniały się kilkukrotnie hełmy wież. Pierwsze z nich jak widać na starej pieczęci miały kształt zbliżony do dzisiejszych gotyckich spir. Około 1617 roku powstały renesansowe dość wymyślne zwieńczenia projektowane przez Holendra Gerarda de Besche, które widać choćby na sztychu publikowanym w dziele Suecia Antiqua et Hodierna. Po wielkim pożarze w 1702 roku nowe barokowe i znacznie niższe hełmy postawił Carl Hårleman. Przetrwały one do przebudowy świątyni w 1889 roku kiedy w ramach regotyzacji zamieniono je na dzisiejsze bardziej oddające ducha epoki i przede wszystkim znacznie wyższe. W północnej wieży zawieszono 5 dzwonów: Storan, Thornan, Malman, Massa i Bönan. Największy z nich Storan waży 7360 kilogramów i jest w ogóle najcięższym dzwonem wieżowym w Szwecji. Mimo tego nie jest to z pewnością jakaś niesamowita wielkość, bowiem nie mieści się nawet w setce największych dzwonów Europy - dla porównania krakowski Zygmunt waży ponad 12 ton. Z kolei drugi na liście Thornan pochodzi z polskiego Torunia, skąd został zabrany przez wojska Karola XII w czasie wojny północnej. Oprócz dwóch wież na wschodnim szczycie katedralnego dachu znajduje się kilkumetrowa figura anioła a w centrum budowli wysoka sygnaturka. W poszyciu dachu wiją sobie gniazda sokoły wędrowne, które stanowią z pewnością dodatkową atrakcję dla zwiedzających uppsalską katedrę.

Trójnawowe wnętrze kościoła otoczone jest dwoma rzędami kaplic przylegającymi do wydłużonej części naw zwanej långhuset. Dalsze kaplice otaczają wianuszkiem główny chór (högkoret) oddzielony od nich dwoma bocznymi nawami. Zakrystie znajdują się w północnej części po obu stronach transeptu. Od zachodniego wejścia nawy oddziela przedsionek (vapenhuset) z którego są wejścia do obu wież. W północnej wieży znajduje się udostępniany do zwiedzania skarbiec katedralny z unikalną kolekcją starodawnych tkanin z których wymienić należy złotą suknię królowej Małgorzaty oraz ubrania Svena Sture. Jest tu także kolekcja grobowych regaliów pierwszych Wazów oraz złoty kielich należący do królowej Krystyny.
Otwarte od poniedziałku do piątku od 10.00 do 16.00, w soboty, niedziele i święta od 12.30 do 16.00. W sezonie letnim (od maja do września) zwiedzanie godzinę dłużej do 17.00. Zamknięte w Wielki Piątek, Noc Walpurgii (ostatni dzień kwietnia) oraz Noc Świętojańską (Midsommar). Bilet kosztuje 50 SVK (bezpłatnie dzieci i młodzież do 17 roku życia). Telefon kontaktowy: 018 430 36 30
Pierwszymi obiektami jakie ujrzymy po wejściu do głównej nawy są oryginalne przenośne świeczniki: drzewo do góry nogami i drzewo pojednania w kształcie krzyża oplatającego kulę ziemską. Nieco na lewo od bramy znajduje się w posadzce epitafium słynnego przyrodnika Karola Linneusza zmarłego w Uppsali w 1778 roku. Zdarza się, że jest ozdobione sztucznym klombem z kwiatów, ziół lub fragmentów zielonej murawy. W grobowcu spoczywa także jego żona Sara Elżbieta Moraea i syn Karol junior. Pomnik grobowy z medalionem znajduje się w drugiej kaplicy po lewej. Z nawy obejrzeć można wielkie organy wykonane na modłę francuską przez Pera Larssona Åkermana. Dalej w głębi kościoła podziwiamy misternie rzeźbioną ambonę wykonaną z pozłacanego drewna sosnowego i lipowego. 

Ambona

To dzieło szczecińskiego artysty Burchardta Prechta z 1710 roku ufundowane przez królową Jadwigę Eleonorę, której inicjały HERS widoczne są w herbie podtrzymywanym przez dwa aniołki na dachu. W zwieńczeniu figura św. Pawła wśród aniołów, na tylnej ścianie płaskorzeźba przedstawiająca Jana Chrzciciela głoszącego kazanie na pustyni, przy wejściu alegoryczne postacie dzieci symbolizujące prawo i ewangelię, Stary i Nowy Testament bądź według innej interpretacji katolicyzm i protestantyzm. Wzdłuż empory bocznych naw mamy neogotyckie malowidła autorstwa Agi Lindegrena przedstawiające anioły wygrywające pieśni pochwalne. Zmierzając w kierunku centrum kościoła warto również obejrzeć liczne dzieła sztuki zgromadzone w bocznych kaplicach. W pierwszej po prawej znajduje się piękny nagrobek biskupa Carla Fredrika Mennandera wykonany z włoskiego marmuru i porfiru przez rzymskiego rzeźbiarza Giuseppe Angeliniego. W kolejnej kaplicy jest miejsce wiecznego spoczynku Emmanuela Swedenborga. Pisarz i filozof został pochowany z początku w szwedzkim kościele w Londynie a jego szczątki (oprócz czaszki) zostały sprowadzone do Uppsali dopiero w 1908 roku (zresztą i czaszka przybyła tutaj kilkadziesiąt lat później zakupiona podczas aukcji w Sotheby). W położonych dalej po stronie południowej kaplicach Bönens i Fredens eksponowane są ciekawe współczesne tkaniny artystyczne. Interesujący jest także inny gobelin zdobiący ścianę Minneskoret po stronie północnej z przedstawieniem najważniejszych wydarzeń z dziejów uppsalskiej katedry. Nowoczesne obrazy Ewy Spångberg podziwiać można w kaplicy Andreaskoret. Po lewej stronie transeptu znajduje się mniejszy prospekt organowy ustawiony w tym miejscu w 1950 roku. Zapoczątkował on szwedzką modę na zastępowanie starych instrumentów z tyłu kościoła nowszymi umiejscowionymi bliżej ołtarza. Stojąc na skrzyżowaniu naw warto spojrzeć w górę na wysoko zawieszone sklepienie z którego zwisa symboliczna ręka boska błogosławiąca lud a może również koronowanych władców. Dziś jest to miejsce gdzie stoi pastor podczas mszy, tylko ważniejsze uroczystości celebrowane są przy położonym na podwyższeniu prostym ołtarzu z podświetlanym krzyżem ze srebra i kryształu. Po obu jego stronach znajdują się epitafia słynnych miejscowych biskupów Laurentiusa Petri pierwszego hierarchy protestanckiego oraz Nathana Söderbloma - laureata pokojowej Nagrody Nobla. 
Wygląd zachodniej części katedry jest skromny jak przystało na świątynię protestancką. Część wschodnia jest starsza, stąd zachowały się tutaj relikty wczesnogotyckiej rzeźby na kapitelach kolumn i filarów (najstarsze w okolicy Kaplicy Jagiellońskiej). Mamy też nieco bogatszy wystrój kaplic bocznych. Ciekawym przykładem średniowiecznego motywu rzeźbiarskiego jest tzw. judesugga, czyli karykatura o ostrzu antysemickim portretująca świnię, a więc zwierzę nieczyste dla wyznawcy religii mojżeszowej, pokrywającą brodate postaci żydów. W Szwecji występuje ona rzadko, częściej w kościołach na terenie Niemiec. Znajduje się na jednym z filarów w obejściu ołtarza. Na jednym z kapiteli obejrzeć też można egzotyczne zwierzęta: słonia i wielbłąda. Malowidła ścienne wokół högkoret przedstawiają sceny z życia Chrystusa i świętych.

Nagrobek Katarzyny Jagiellonki

Kaplica Jagiellońska pierwsza po lewej za dzisiejszą zakrystią to jedna z najstarszych części kościoła, kiedyś pełniąca właśnie funkcję zakrystii. Jej wnętrze ozdobione jest subtelną barokową sztukaterią. Obecnie mieści groby Jana III Wazy i jego żony Katarzyny Jagiellonki. Katarzyna zmarła w 1583 roku. Jej nagrobek w kształcie tumby wykonał z marmuru, wapienia i alabastru holenderski mistrz Willem Boy. Z kolei barokowy nagrobek szwedzkiego króla został wyrzeźbiony przez gdańskiego artystę Wilhelma van den Blocke na zlecenie syna pary królewskiej monarchy polskiego Zygmunta III Wazy. Pierwotnie znajdować się miał w Kaplicy Wazów, ale ze względu na wojny polsko-szwedzkie dotarł na miejsce dopiero w 1818 roku i zadecydowano że król zajmie miejsce obok swojej pierwszej małżonki. Na środku na posadzce znajduje się napis łaciński "Katharina Regina Svecii" oraz godło z polskim orłem, litewską pogonią i dwugłowym orłem oraz trzema koronami jako symbolami Szwecji. Następna po lewej jest Sturekapell. Obecnie służy zbiorowej modlitwie, chrztom a czasami odbywają się tutaj kameralne nabożeństwa. Przy ścianie stoi piękny ołtarz szafowy stworzony w XVI wieku w Brukseli a zakupiony w 1912 roku z kościoła w Skånela. Wyrzeźbione sceny przedstawiają historię Anny i Joachima rodziców Marii Panny. W kaplicy pochowano możnowładców z rodziny Sture w tym Svante, Nilsa i Eryka zamordowanych na zamku uppsalskim w 1567 roku. W Finstakor pogrzebani zostali rodzice św. Brygidy Birger Persson z Finsty i Ingeborga Bengtsdotter. Niedawno bo w latach 80-tych ubiegłego wieku katedra wzbogaciła się też o relikwię samej świętej pochowanej w klasztorze w Vadstena. Ale najważniejszym relikwiarzem w Finstakor jest złocona trumna św. Eryka. Postać dość kontrowersyjna, bo żaden to wielki bohater, co najwyżej autor nieudanej krucjaty w Finlandii. Zamordowany został podobno przez Duńczyka Magnusa Henrikssona, który po kądzieli był potomkiem starszego rodu królewskiego. Średniowieczną Szwecją wstrząsały spory dynastyczne i żaden władca tego okresu nie zakończył życia śmiercią naturalną a jednak zabójstwo Eryka IX skutkowało rozmaitymi cudami - w miejscu zbrodni wytrysnęło źródło, niewidoma odzyskała wzrok dotykając jego zwłok. Św. Eryk nie został nigdy oficjalnie kanonizowany, ale w pamięci ludu uznany został za wartego kultu i patrona Szwecji. 18 maja - dzień jego śmierci czczono w Uppsali procesją zwaną Eriksmässan połączoną też z kultem płodności. Ziarno zasiane tego dnia powinno przekształcić się w chleb do dnia św. Olafa czyli 29 lipca. Historia życia św. Eryka jest przedstawiona w postaci malowideł w kaplicy de Geerów zwanej też Erikskoret po prawej stronie ołtarza. Część z obrazów to autentyczne średniowieczne dzieła z warsztatu mistrza Alberta. Reszta stanowi XIX-wieczną rekonstrukcję opartą na opisie Johana Peringskiölda. 

Relikwiarz św. Eryka

Mamy tu przedstawienie koronacji królewskiej, dwa obrazki z misji na ziemiach Finlandii, scenę w której Eryk odmawia daniny od poddanych, co ukazuje go jako uczciwego władcę, wreszcie opis zabójstwa Eryka wraz ze sceną batalistyczną potyczki z Duńczykami. Na wschodniej ścianie kaplicy namalowana została natomiast legenda o św. Olafie - królu Norwegii czczonym we wszystkich krajach skandynawskich. Malowidłami wypełniona też jest główna kaplica z tyłu prezbiterium zwana pierwotnie mariacką (Vårfrukoret) a potem Kaplicą Wazów (Vasakoret). W centrum pomieszczenia znajduje się pomnik nagrobny Gustawa I założyciela dynastii Wazów. Razem z nim w kaplicy spoczywają jego żony Katarzyna Saska, Małgorzata Leijonhufvud i Katarzyna Stenbock, przy czym tylko dwie pierwsze zostały wyobrażone na katafalku. Trzecia przeżyła męża o kilkadziesiąt lat i ostatecznie spoczęła w tym miejscu w 1622 roku. Nagrobek wykonany został z tureckiego marmuru przez Holendra Willema Boya. Po bokach sarkofagu ukazane zostały po raz pierwszy historii herby najważniejszych szwedzkich prowincji. Na ścianach kaplicy Johan Gustaw Sandberg przedstawił wydarzenia z życia monarchy. Warto zapamiętać zwłaszcza scenę pożegnania króla ze stanami oraz symboliczny Wjazd do Sztokholmu w 1523 roku przypominający oswobodzenie kraju spod hegemonii duńskiej. Stało się to częstym motywem tutejszego malarstwa historycznego. Oba obrazy opatrzone zostały komentarzem pochodzącym z pożegnalnego przemówienia Gustawa I Wazy.
W każdą pierwszą sobotę miesiąca a także w niektóre święta można dołączyć do darmowej wycieczki z przewodnikiem w języku angielskim po katedrze. Początek o 12.30. Informacje i rezerwacja pod telefonem 018 430 36 16 lub mailowo: visningar.uppsaladomkyrka@svenskakyrkan.se

Rozeta Duch Święty w północnym transepcie

     

                                             

Uppsala część 1

UPPSALA [11 km] / 149, 2 tys. mieszkańców

To jedno z najstarszych szwedzkich miast dzięki olbrzymiej katedrze i równie sławnemu uniwersytetowi do dzisiaj cieszy się zasłużoną renomą i zainteresowaniem turystów. Jest siedzibą licznych muzeów a tutejsze uliczki zwłaszcza w okolicach katedry pełne są akademickiego ducha i porównanie z angielskimi ośrodkami takimi jak Oxford czy Cambridge jest jak najbardziej na miejscu. Czerwień pomalowanych murów kontrastuje tutaj z soczystą zielonością drzew. W Uppsali wiele lat swego życia spędzili m.in. Karol Linneusz, Anders Celsjusz, Ingmar Bergman, Jakub Berzelius, Anders Jonas Ångström czy Svante Arrhenius. Po uczonych pozostały liczne pamiątki.  Obecne centrum miasta znajduje się na miejscu średniowiecznej przystani Östra Aros, gdzie wikingowie znad jeziora Mälar zwykli pozostawiać swoje łodzie udając się do ośrodków władzy i kultu. Główny ośrodek leżał wtedy jakieś 3 km na północ w miejscu zwanym dziś Gamla Uppsala. Na łąkach nad rzeką Fyris miała miejsce historyczna bitwa w której Eryk Zwycięski pokonał swojego bratanka Styrbjörna i zdobył tron królestwa Swewów. O zdarzeniu tym opowiadają przeróżne nordyckie sagi, kronika Gesta Danorum a nawet oddalone o kilkaset kilometrów świadectwa zapisane na kamieniach runicznych. Rzeka dzieli Uppsalę na dwie mniej więcej równe części. Na wschodnim brzegu mamy dzielnicę handlową, usługową i administracyjną z dworcem kolejowym, ratuszem i licznymi domami towarowymi usytuowanymi wzdłuż pieszych bulwarów. W zachodniej części miasta rozciągniętej na niewysokich wzgórzach upplandzkiego ozu koncentruje się większość zabytków, w tym zamek, archikatedra oraz wielki kampus uniwersytecki. Oprócz nobliwych budynków uczelnianych uroku tej dzielnicy nadają liczne skwery, parki i tereny zielone tworzące przyrodnicze korytarze prowadzące w kierunku otwartych przestrzeni na peryferiach. O każdej porze roku warto więc pospacerować zgodnie ze śladami dawnych naukowych przechadzek Karola Linneusza.

Obraz Mårtena Eskila Winge przedstawia scenę po bitwie pod Fyrisvellir

Najbliżej Uppsali leży sztokholmski port lotniczy Arlanda, na który mniej więcej co godzinę kursują pociągi regionalne z dworca centralnego oraz autobusy z numerem 801. Kontakt telefoniczny z informacją lotniskową 010 109 10 00. Informacje uzyskać można także drogą mailową pod adresem: info@arlandaairport.se

Centralny dworzec kolejowy (UPPSALA C) znajduje się po wschodniej stronie Starego Miasta przy placu Olofa Palmego. Stary budynek stacyjny pochodzi z 1866 roku i od kilku lat nie jest już eksploatowany zgodnie z pierwotną funkcją (mieści się tutaj tylko restauracja). W 2010 roku otwarto nowy gmach RESECENTRUM mieszczący zintegrowane kasy i poczekalnie dla kolei dalekobieżnych, regionalnych i lokalnych oraz autobusów. Kontakt telefoniczny pod numerem 0771 75 75 75 lub poprzez stronę web www.sj.se. Kasy otwarte od 7.00 do 20.00, w weekendy od 9.00 do 17.00. Półki do przechowywania bagażu, toalety, fotoautomat. Pasaż handlowy. Darmowe Wi-Fi. 

Fontanna Näckans Polska

Przed wejściem do starego budynku stoi emblematyczna, choć dosyć obsceniczna fontanna o swojsko brzmiącej nazwie Näckens Polska. Praca Brora Hjortha z 1967 roku z naszym krajem nie ma jednak zbyt wiele wspólnego, dotyczy raczej szwedzkiego folkloru, muzyki i tańca. Pewne szczegóły anatomiczne posągów budzą spore kontrowersje i to do tego stopnia, że stały się już powodem dyplomatycznego konfliktu z udziałem japońskiego cesarza, który odwiedził Uppsalę z okazji Dni Linneusza. Magistrat zadecydował więc o dyskretnym przesłonięciu fragmentu rzeźby parawanem z wysokich kwiatów. Widok wzdłuż osi Bangårdsgatan z zamkiem na ostatnim planie jest już zdecydowanie bardziej obyczajną wizytówką starej Uppsali oglądaną zaraz po przyjeździe do miasta. Dwie inne nowoczesne rzeźby  Tony'ego Craggsa są już mniej kontrowersyjne. Łańcuch Wydarzeń formą przypomina spiralę DNA albo smużkę dymu wydobywającego się z parowozu. Stoi na końcu podziemnego pasażu łączącego Stadhusgatan, perony dworca z galerią i hotelem po drugiej stronie torowiska. Po przeciwnej stronie pasażu przy peronach natkniemy się na utrzymaną w podobnym stylu rzeźbę Dyskusja. Dworzec w Uppsali posiada aż 10 peronów. Te oznaczone numerami 1 i 2 zazwyczaj obsługują pociągi w kierunku północnym do Gävle, Dalarny, Östersund a także dalej w kierunku Sundsvall i innych portów nad Zatoką Botnicką. Raz na dobę przejeżdża przez stację nocny pociąg w kierunku Narviku. Przy peronach 7 i 8 stają pociągi dalekobieżne i regionalne w kierunku południowym. Uppsala ma bezpośrednie połączenie m.in. z Malmö, Linköpingiem i Örebro. Przynajmniej co godzinę kursują pociągi do Sztokholmu. Część z nich odjeżdża z peronów przeznaczonych do ruchu lokalnego. Do Uppsali dociera bowiem najdalej na północ wysunięta linia sztokholmskiej komunikacji podmiejskiej z numerem 38 startująca z miejscowości Tumba. Tory oznaczone numerami 3 i 4 prowadzą ku południowi, numery 5 i 6 w kierunku północnym. Tutaj wsiąść możemy również do składów i autobusów szynowych kursujących do Sali, Tjerpu i Gävle. Z peronów 9 i 10 odjeżdżają natomiast turystyczne pociągi wąskotorówki Uppsala-Lenna.

Dworzec kolejowy Uppsala Central (stary budynek)

Autobusy dalekobieżne Swebus, Viking Line i Eckerölinjen odjeżdżają ze stanowisk położonych po wschodniej stronie dworca kolejowego przy przeszklonej galerii handlowej Stationsgalerian. Ruch lokalny i regionalny kursuje natomiast z przystanków oznaczonych symbolami A, B, C i D po zachodniej stronie dworca. Z kierunków turystycznych warto wspomnieć o częstych połączeniach do Sali (linie 848, 865), Sigtuny (183, 188), Enköpingu (221-226, 804), Västerås (774) a także na wybrzeże Roslagenu (do Östhammar i Öregrund oraz Hallstavik). Do Starej Uppsali dojedziemy stąd autobusem 110 do Storvreta (do przystanku Regins Väg). Rozkłady sprawdzić można na stronie web Resecentrum: https://www.ul.se/ Zakup biletów jest tańszy w kasach dworcowych niż na pokładzie autobusu.

Cale miasto podzielone jest na strefy parkingowe według których ustalana jest wysokość opłat. Centrum wraz z zabytkową dzielnicą na prawym brzegu Fyrisån znajduje się w strefie A i B. Opłaty pobierane są od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00-18.00. Ale już na obszarze kampusu uniwersyteckiego można zatrzymać auto bez żadnych opłat i udać się spacerkiem w kierunku centrum miasta. W Uppsali działa też system podziemnych garaży znajdujących się często w obrębie posesji mieszkalnych albo budynków handlowych i biurowych. Należą one do sieci QPark (opis lokalizacji na stronie web: http://www.q-park.se). Największe znaczenie z punktu widzenia turysty zmotoryzowanego mają garaże City (St Olofsgatan), Grimhild (Dragarsbrunngatan 66), Svava (Dragarsbrunngatan 50), Smeden (Smedsgränd), Badhus (St Persgatan), St Per Galerian (Dragarsbrunngatan 21),       
INNE PARKINGI w centrum miasta:
St Eriks Torg (u podnóża katedry), Fyristorg (nad rzeką), Stadhusgatan (przy Stadhuset), Von Kremers Allée (Blåsenhus), pod zamkiem

STACJE BENZYNOWE:
Grupują się raczej poza centrum miasta, np. w dzielnicy Svartbäcken lub Industristaden. Cztery konkurencyjne stacje Statoil, 7Eleven, Preem i OKQ8 są przy skrzyżowaniu Vaksalagatan i Tycho Hedéns väg. Inne lokalizacje: Jet, Svartbäcksgatan 75, Kungsgatan róg Vimpelgatan; Tanka, Kungsängsesplanaden (przy salonie Volvo), OKQ8 Kungsgatan 97, 7Eleven, Kungsängsvägen; St1, Råbyvägen 1                                     

Łąka i kamienie Mora

[0 km] Początek szlaku na łące Mora Äng (1) - miejscu gdzie odbywały się średniowieczne koronacje królów szwedzkich. Teren ten położony jest na granicy obecnych gmin Knivsta i Uppsala przy drodze nr 1060 nad rzeką Storån. Do miejsca uroczystości przylegała łąka kośna Ängsvaktartorp uprawiana przez strażnika tego terenu. W dawnych wiekach przebiegała tędy granica dwóch krain tworzących pierwotną domenę Swewów: Tiundalandu i Attundalandu. Niewielka dziś rzeka stanowiła natomiast fragment drogi wodnej wiodącej do jeziora Mälar i Bałtyku.  Skrajem łąki prowadzi dziś dalekobieżny szlak pieszy Upplandsleden.

Na miejsce kursuje linia autobusowa 102 z Uppsali do Knivsty (przystanek Lagga Vägskal lub Ängsvaktarstorp).

Koronacja królewska na Mora Sten

Nie ma wprawdzie bezpośrednich dowodów, że sejm koronacyjny odbywał się w tym miejscu jeszcze za czasów wikingów, ale zgodnie z tradycją władca był obierany przez zgromadzenie ludowe, czyli ting. Pierwsza pewna pisemna wzmianka o takiej uroczystości zwanej kungaval wiąże się z wyborem Magnusa Ladulåsa w 1276 roku i znajduje się w wierszowanej Kronice Eryka. W trakcie intronizacji władca przysięgał wierność prawom swojego ludu i utrzymanie porządku w granicach królestwa a następnie wstępował na wysoki kamień. Zgromadzeni na sejmie przysięgali posłuszeństwo wybranemu monarsze i składali mu hołd, aczkolwiek mogli też go później odwołać jeśli nie spełniał danych przyrzeczeń. Zresztą w historii Szwecji do czasów Gustawa Wazy większość królów nie była w stanie utrzymać władzy aż do końca swego życia. Na pamiątkę paktu zawartego z ludem rzeźbiono też mniejsze kamienie "dokumentacyjne". Zachowały się dwa takie okazy - jeden dotyczy koronacji Eryka Pomorskiego z 1396 roku a drugi wstąpienia na tron Karola Knutssona Bonde w 1448 roku. 

Zachowane kamienie Mora Stenar

Do 1770 roku kamienie leżały po prostu na łące w pobliżu drogi, potem z inicjatywy Gustawa III przeniesiono je do niewielkiego budynku z dachem w kształcie piramidy. Teraz są wystawione w środku izby na drewnianym postumencie a wokół ścian biegnie fryz z wypisanymi datami kolejnych intronizacji. Przypuszcza się, że wielki głaz znajdował się pierwotnie w centralnej części łąki około 500 m od dzisiejszej wsi Morby i dopiero później został przeniesiony na jej skraj. W kolekcji znajduje się też kamień z wyrzeźbionym godłem trzech koron. Odwoływał się on do władztwa nad trzema królestwami: Szwecji, Norwegii i Skanii wykupionej przejściowo za czasów Magnusa Erikssona.

W kierunku północnym.

[1 km] 2 km w prawo gospodarstwo i ogrody Linnés Hammarby (2). Park kulturowy. Karol Linneusz zakupił tą posiadłość w 1758 roku jako profesor uniwersytetu w Uppsali. Prowadził tutaj eksperymenty związane z uprawą roślin i rolnictwem.

Pracownia Linneusza w Hammarby

Wprowadzał do siewu egzotyczne gatunki. Dla przykładu przed domem uczonego do dzisiaj rosną dwa okazy jabłoni syberyjskiej (Malus baccata), której nasiona otrzymał Linneusz od fińskiego pastora Eryka Laxmana, który podróżował na skraj Rosji w 1765 roku. Główny dwukondygnacyjny budynek pochodzi z 1762 roku i obecnie wystawione są w nim pamiątki po słynnym przyrodniku. Prócz licznych portretów zwracają uwagę szkice roślin z zielnika naklejone na ścianie pracowni na podobieństwo tapety. Oryginalna kolekcja naturaliów znajduje się w specjalnej altance położonej w ogrodzie na tyłach rezydencji. W bocznym skrzydle znajduje się natomiast wystawa ukazująca historię miejsca. Ogród otaczający posiadłość ma zróżnicowany charakter. Obejmuje ozdobne klomby w barokowym stylu zwane hortus uplandicus, park z gatunkami roślin cieniolubnych, warzywniak, a także sad z gatunkami starych jabłoni.   

Kompleks jest dostępny przez cały rok bezpłatnie. Wystawy i muzea otwarte są w letnim sezonie od wtorku do niedzieli w godzinach 11-17 a w maju i we wrześniu tylko od piątku niedzieli w podobnych ramach czasowych. Wstęp do głównego budynku tylko w grupach minimum 10-osobowych. Opłata 80 SVK dla osób dorosłych, bezpłatny wstęp dla dzieci i młodzieży do 17 roku życia. 

Kontynuujemy jazdę wzdłuż drogi 1060 pod wiaduktami autostrady Sztokholm-Uppsala. 

[2 km] W prawo do kniei Norra Lunsen (3 km). Rezerwat przyrodniczy. Liczne bagna i torfowiska. W środku lasu na polanie stoi stara chatka myśliwska, w której możliwy jest turystyczny nocleg. Szlaki turystyczne.

Wieża kościoła w Danmark

[4 km] Falebro. Most nad rzeką Sävjaån (3). Po prawej stara topola sadzona przez Linneusza. Na wprost dzielnica przemysłowa na przedmieściach Uppsali. 1 km w prawo widoczny kościół w Danmark (4), Z miejscem tym związana jest legenda o wodzu Fale Bure, który przybył z Hälsinglandu na północy, aby pomścić śmierć króla Eryka Świętego. Pokonał Henrika Magnussona - kolejnego pretendenta do tronu. Świątynia gotycka była przebudowywana dwukrotnie po pożarach w końcu XVII i XIX wieku. Wysoka ceglana wieża. Na sklepieniach we wnętrzu freski Jana Rosenroda i mistrza Alberta (Albertus Pictor). W oknach nowoczesne geometryczne witraże. Kościół był parafią słynnego szwedzkiego przyrodnika, który przybywał tutaj na msze w towarzystwie swego wiernego psa Pompe.
Przed mostem odgałęzia się w lewo droga do Sävja (3 km) - osiedla podmiejskiego a kiedyś drugiej posiadłości Karola Linneusza (5) zakupionej tak jak Hammarby w 1758 roku. Bardziej skromne i rustykalne obejście służyło mu jako schronienie w ostatnich latach życia. Obecnie mieści się tutaj stylowa kawiarenka i wystawa rekonstruująca XVIII-wieczne wnętrza. W kierunku Uppsali prowadzą piesze szlaki przechadzkowe zwane herbationer. Po zachodniej stronie miejscowości niewielki zagajnik Näntuna na trasie naukowych spacerów Linneusza. Obecnie rezerwat przyrodniczy.
Przy rondzie w Sävja obok supermarketu ICA stacja benzynowa INGO.
[11 km] Centrum Uppsali - wjazd od południa wzdłuż Kungsgatan. 

Tykarpsgrottan - podziemny kamieniołom

Wapienie nie są specjalnie częstym typem podłoża w Skandynawii. To rzecz szczególna, bowiem w większości krajów świata ta skała jest dość często spotykana. Jednak w obrębie starej krystalicznej tarczy bałtyckiej przeważają produkty plutonizmu, takie jak granity, diabazy czy gnejsy, ewentualnie wylewne bazalty. Teren w którym pojawia się wapień senoński zwany Ignabergakalken leży na krawędzi dawnej płyty fennoskandzkiej wychodząc na powierzchnię w północnej Skanii oraz fragmentami w sąsiednich prowincjach Blekinge i Halland. Wapień to skała bardzo przydatna w gospodarce. Kamień wapienny służy oczywiście celom budowlanym. Pozwala się łatwo obrabiać i jest stosunkowo wytrzymały mimo rozpuszczalności w wodzie. Wapienie z Ignabergi służyły od lat architektom a ich dzieła oglądać można zarówno w najbliższym sąsiedztwie jak i w dalszych częściach regionu: w Kopenhadze, Lund czy Sztokholmie (cmentarz północny). Śladami po wydobyciu wapienia jest labirynt grot położony w pobliżu wsi Ignaberga zwany Tykarpsgrottan. Wydobycie rozpoczęto tutaj już w średniowieczu a zakończono w 1888 roku. I dość szybko stara kopalnia stała się z początku nieformalną a później już uznaną atrakcją turystyczną. Warto zaznaczyć, że o sztucznych grotach w tej okolicy wspominał już Linneusz w swoim Dzienniku z podróży do Skanii w 1749 roku. Labirynt korytarzy zajmuje powierzchnię 20000 metrów kwadratowych i schodzi na głębokość kilkunastu metrów poniżej otworu wejściowego. Chodniki zostały pracowicie wykute przez górników, pozostawiono malownicze wapienne filary. Tylko niektóre trasy są dzisiaj dostępne dla zwiedzających, inne uległy zawaleniu lub grożą oberwaniem stropu. W centrum znajduje się Wielka Sala używana czasami do nietypowych bankietów przy świecach. Całość przypomina trochę znajdujące się pod Tomaszowem Mazowieckim Groty Nagórzyckie, z tym że jest to kompleks nieco większy. Także i tutaj schronienie w miesiącach zimowych znajdują nietoperze. Doszukano się tutaj aż 8 gatunków tego poczciwego zwierzątka, w tym bardzo rzadkiego na terytorium Szwecji nocka Bechsteina (Myotis bechsteinii). Tykarpsgrottan od dawna pobudzały wyobraźnię stąd stały się miejscem opisywanym w utworach literackich oraz plenerem filmowym. Kręcono tutaj fragmenty filmu o Ronji córce zbójnika według prozy Astrid Lindgren, a także popularny w latach 60-tych serial Kullamannen. Oddajmy w tym względzie głos Edith Unnerstad, która w książce U tatusiowej mamy (Farmorsresan) tak opisuje groty (tłum. Maria Olszańska):
"Nie było to wydrążenie zrobione przez naturę, tylko dawny kamieniołom. Już w jedenastym wieku wydobywano tu wapień a zaniechano tego dopiero siedemdziesiąt lat temu. Ludzie wrąbali się na głębokość dziesięciu metrów i wyrąbywali wapień tworząc korytarze i sale. By stropy się nie zawaliły, pozostawiono wielkie filary z kamienia. Mężczyźni zajmowali się wyłupywaniem kamienia a kobiety wynosiły go na nosiłkach. 
Blask latarni przesuwał się i migotał po grubo ciosanych ścianach wapiennej groty, zakradał się w mroczne boczne pieczary, tak niskie, że trzeba by iść na czworakach , gdyby się miało ochotę obejrzeć je z bliska. Oświetlał potężne filary, niektóre tak pięknie wyrzeźbione, że mogłyby stać w kościele. Wywoływał drżące cienie na suficie, który to sklepił się wysokim łukiem, to znów niemal muskał głowy przechodzących". 

Tykarpsgrottan leżą w pobliżu wsi Ignaberga na południowy wschód od Hässleholm. Kontakt telefoniczny pod numerem: 045 13 50 87, e-mail: info@tykarpsgrottan.net. Otwarte od 10 czerwca do 20 sierpnia. Wejścia co 45 minut od 10.45 do 16.00. Ceny biletów: normalny 120 SVK, ulgowy 60 SVK (dzieci od 6-15 lat), dzieci poniżej 5 lat wchodzą bezpłatnie. 

Wejście do grot

Wnętrze

Nietoperz