Kanał Kinda: Z Bestorp do Brokind

Z Bestorp nad Stora Rången do Brokind nad Lilla Rången jest co najwyżej 6 km wzdłuż drogi, ale trasa wodna ma zdecydowanie dłuższy kilometraż, ponieważ wąski przesmyk Kvilla między dwoma jeziorami opływa duży półwysep z farmą Vesterby. Najwyżej położona śluza kanału oddziela natomiast Lilla Rången od znajdującego się dalej na południu jeziora Järnlunden.

Bestorp

Licząca około 500 stałych mieszkańców osada letniskowa na południowym brzegu jeziora Stora Rången. Od początku XX wieku funkcjonowały tutaj fabryka mebli oraz tartak ostatecznie zlikwidowany w 1958 roku. Niestety używany w procesie technologicznym chlorofenol zanieczyścił glebę i wody podziemne, co pokazały badania z 2007 roku w których odnotowano wysoki poziom dioksyn. Obecnie budynki tartaku przy moście kolejowym zajmuje klub jachtowy. W sąsiedniej zatoce u podnóża porośniętego lasem sosnowo-dębowym wzgórza Korpberget znajduje sie natomiast kąpielisko z sauną. W centrum miejscowości stoi dom kultury i kino Eklunda (1). Obecny murowany budynek wzniesiono po pożarze starego drewnianego w 1958 roku. 

Sätravallen
Dawny ośrodek wypoczynkowy i trawiaste pole namiotowe nad brzegiem niewielkiego jeziora Sätrasjön. Stok narciarski. Sąsiedni rezerwat przyrody (2) obejmuje fragment starego lasu mieszanego. 

Panorama dworu w Vårdnäs wraz z południową częścią Stora Rången 

Vårdnäs
Osada na cyplu przy ujściu rzeki Stångån do jeziora Stora Rången. W tym charakterystycznym miejscu już w średniowieczu istniała jakaś obronna strażnica. Jej następcą jest istniejący obecnie dwór (3) należący do biskupów Linköpingu. Centrum konferencyjne, trzygwiazdkowy hotel i restauracja. Obok stoi nowa drewniana kaplica. Bliżej głównej drogi znajduje się kościół parafialny (5) zbudowany w XVIII wieku na miejscu starszego średniowiecznego. Wysoka wieża została dobudowana jeszcze do starej świątyni w latach 1763-1765 a dopiero potem w 1796 roku wzniesiono nowy korpus nawowy. W ołtarzu znajduje się obraz Pera Hörberga przedstawiający Przemienienie Pańskie. Na przykościelnym cmentarzu odnajdziemy skarbczyk zamykany na cztery oddzielne zamki zgodnie z liczbą Ewangelii. Pomiędzy kościołem a pałacem biskupim stała kiedyś plebania, ale w latach 70-tych wykorzystano wzgórze lokalizując tutaj tradycyjną farmę kulturową (4) do której sprowadzono wpierw dwa stare budynki zwane Berget (chata z Kuseboholm)  i Logen (stodoła z gospodarstwa Koppertorp). Obecnie w kompleksie mieści się 7 drewnianych obiektów - muzeum szkolne i kolekcja gospodarcza. Ze wzgórza widok na jezioro.

Kvilla Bro
Stary średniowieczny bród na rzece Stångån - obecnie przeprawa ta jednak straciła zupełnie na znaczeniu. Już w 1804 roku poczyniono w tym miejscu pierwsze prace mające na celu otwarcie drogi wodnej. Poszerzono wąski przesmyk i ustawiono drewnianą śluzę w postaci klatki z otwieranymi skrzydłami zakotwiczonej w rzece za pomocą kamiennych szkatuł. Po otwarciu kanału tymczasową śluzę usunięto.

Granica posiadłości Vesterby

Vesterby
Granice tej dużej farmy na wzgórzu wyznaczone są przy drodze wjazdowej od południa i północy przez białe betonowe słupy z szyldem przedstawiającym starożytnego wikinga. Historycznie była ona częścią większej posiadłości rolnej Kusaboholm położonej dalej na północy. W XVIII wieku zbudowano w pobliżu rzeki Stångån dużą gorzelnię. Główny budynek (6) na szczycie wzgórza wzniósł w połowie XIX wieku hrabia Henryk Falkenberg z Brokind. Po II wojnie światowej w posiadłości urządzono szkołę leśną. Obecnie jest tu 18-dołkowe pole golfowe a w dworze mieści się zajazd i restauracja. 

Västerby Lövskogar
Rezerwat przyrody o powierzchni 177 ha obejmujący lasy liściaste oraz zarastające łąki i pastwiska pomiędzy jeziorami Stora i Lilla Rången.  Bogata flora i fauna w tym wiele gatunków rzadkich wpisanych na czerwona listę, m.in. grzyb Pachykytospora tuberculosa oraz motyl osadnik wielkooki (Lopinga achine). Wiele pięknych roślin kwiatowych porasta łąkę na północ od Snårviken (7). W południowej części rezerwatu w sąsiedztwie pola golfowego Vesterby znajduje się cmentarzysko z epoki żelaza  Przy moście Vesterbybro parking z tablicą informacyjną a około 1 km dalej w kierunku Sturefors drugi plac postojowy. Kąpielisko w zatoce Svimmersvik. 

Brokind
Osada letniskowa na wschodnim wysokim brzegu jeziora Lilla Rången. Powstała w początku XX wieku wraz z budową linii kolejowej Stångånbanan. Koło dawnej stacji kolejowej znajduje się najstarsza willa Lyckhem. Inne przypominające często drewniane zamki koncentrują się w widokowych punktach wśród dębowych lasów nad akwenem. Warto też zwrócić uwagę na niewielki czerwony domek z dużym fikuśnym kominem (8) przy Rångenvägen 12b. To dawny posterunek pocztowy z 1925 roku. W dolnej części osady jest jeszcze kąpielisko i pomost nad płytką zatoką.              

Rezerwat przyrodniczy Brokind
Obejmuje cztery obszary położone pomiędzy jeziorami Lilla Rången i Järnlunden. W Skolhagen (9) na zapleczu szkoły podstawowej rośnie piękny las dębowy. Dalej na południe znajduje się strome wzgórze Halls Berg a po drugiej stronie rzeki Stångån jeszcze dwa obszary leśne. 

Śluza Brokind (10)
Najstarsza budowla wodna na dzisiejszym kanale. Pierwsze prace podjęto tu już w 1805 roku, ale po kilku latach urządzenie zostało zniszczone i trzeba je było ponownie odbudować. Obecna śluza powstała w 1855 roku przy kamiennym moście od którego wzięła nazwę miejscowość. Wysokość piętrzenia wynosi 1,6 m. Na nabrzeżu znajduje się posterunek strażniczy a w nim niewielka wystawa poświęcona historii kanału Kinda. W pobliżu są też ruiny dawnej cegielni, stary magazyn handlowy i kilka innych budynków gospodarczych.

Skolhagen z widokiem na pałac Brokind

Brokind Slott (11)
Dwupiętrowy pałac posiada dwa niższe skrzydła otoczone zabudową gospodarczą (mleczarnia, stajnie, młyn, magazyny rolne i drzewne). W przeszłości stary trakt kalmarski przekraczał w tym miejscu rzekę Stångån i biegł dalej na północ. Obecnie zastąpiony został nowym odcinkiem drogi krajowej numer 23. Główny budynek w obecnej postaci został wzniesiony w 1731 roku dla Anny Marii Falkenberg na wyspie pomiędzy dwoma ramionami rzeki Stångån. To jednak znacznie starsze gospodarstwo, którego początki sięgają XII wieku i łączą się z półlegendarnymi ostgotlandzkimi jarlami Thorilem i Tatilem. W XIII wieku farma włączona została do olbrzymich posiadłości wierzyciela korony Bo Jonssona Gripa, który ponoć nawet zamieszkiwał tu od czasu do czasu. Przez kilkaset lat ziemie te należeć będą do jego potomków, z których warto wspomnieć imię Månsa Johanssona o pseudonimie "Noc i Dzień" (Natt och Dag). Ten jeden z najlepszych przyjaciół Gustawa Wazy, rycerz i mediator był jednym z niewielu, którzy mieli odwagę stanąć twarzą w twarz z buntownikiem chłopskim Nilsem Dacke. Obecnie pałac to część prywatnego gospodarstwa w należącego do rodu Falkenbergów. Wnętrza dworu są zazwyczaj niedostępne, ale na terenie posiadłości urządzane są rozmaite imprezy kulturalne, koncerty czy gry łowieckie. 

Uppsala część 6. Dzielnica uniwersytecka na północ i zachód od katedry

UPPSALA [11 km] / 149,2 tys. mieszkańców

Uniwersytet w Uppsali to najstarsza działająca do dziś placówka naukowa w krajach skandynawskich. Powołany został do życia 27 lutego 1477 roku na mocy bulli papieża Sykstusa IV. Pierwotnie katolicki stał się w końcu XVI w. bastionem szwedzkiego protestantyzmu otrzymując nowe przywileje z rąk króla Karola IX. W XVII i XVIII wieku wszechnica zapracowała na swoją dzisiejszą renomę stając się jedną z przodujących placówek na świecie, szczególnie w dziedzinie nauk przyrodniczych. Symbolami uniwersytetu stały się takie postacie jak Johan Rudbeck, Anders Celsius, Karol Linneusz, Emanuel Swedenborg czy Jens Jakub Berzelius. Wymowna jest w tym kontekście także sentencja herbowa szkoły "Gratiae veritas naturae". Budynki akademickich kolegiów koncentrowały się zrazu w obrębie wzgórza katedralnego na prawym brzegu rzeki Fyris a dziś wiele z nich jest rozrzuconych w innych częściach miasta. Najliczniej występują jednak na północ i zachód od katedry, na południe (Kampus Pollackbacken) oraz na zachodzie.

Pieczęć Uniwersytetu w Uppsali

Główny budynek uczelni to niedawno odrestaurowany Universitethuset przy Biskopsgatan 3. Gmach zaprojektowany przez Hermana Holmgrena otwarto w 1877 roku. Stanowił wtedy poważne uzupełnienie skąpej już bazy lokalowej odziedziczonej po średniowiecznym uniwersytecie. Wnętrze zajmują przestronne monumentalne sale ze zdobieniami w stylu klasycznym, w tym wielka sala bankietowa na 1800 osób, sala kanclerska na górnym piętrze oraz nakryta kopułą aula, gdzie odbywają się rozmaite koncerty, uroczyste wykłady i inne uroczystości akademickie. Nad wejściem do auli przeczytać możemy sentencję XVII-wiecznego filozofa Thomasa Thorilda "Wolne myślenie jest rzeczą wielką, ale większą myślenie zgodne z prawdą". W wielu pokojach znajdują się portrety ważnych osobistości związanych z upssalską szkołą, w tym wszystkich królów szwedzkich od Gustawa Wazy do Gustawa VI Adolfa. Słynny jest również obraz Emerika Stenberga przedstawiający zebranie wydziału teologicznego z 1911 roku pod przewodnictwem Nathana Söderbloma. W sąsiedztwie Universitethuset przy St Olofsgatan 10 znajduje się żółta kamienica secesyjna zwana Skandalshuset ze względu na kontrowersje jakie wywołała jej zbyt wysoka w stosunku do najważniejszego w okolicy gmachu elewacja. 

Mniej skandalizującym elementem było jedno z najstarszych kin w kraju Fyrisbiografen pod numerem 10 C.  Jeszcze do niedawna mieściła się tu również administracja uniwersytetu w Uppsali przeniesiona obecnie do nowoczesnej siedziby przy Norrbyvägen. Przy Olofsgatan 16 mamy siedzibę  bractwa Södermanlands-Nerikes zaprojektowaną przez Gerdta Hallberga na kształt zamku nad Loarą. Oprócz narożnej wieżyczki we francuskim stylu elewacja a także główna sala zdobiona jest motywem lilii. Nacja istnieje od XVI wieku choć w obecnym kształcie ustanowiona została w 1897 roku. Jest jednym z większych stowarzyszeń studenckich w Uppsali. Popularna Snerikes prowadzi szeroką działalność kulturalną: letni klub Bryggan, bibliotekę, kółko fotograficzne, warsztaty dziennikarskie i public relations. Angażuje się w organizację uppsalskich juwenaliów zwanych Valborgamässoafton i związanych z pogańską nocą Walpurgii przypadającą na przełom kwietnia i maja. Szczyci się najstarszym w świecie studenckim zespołem orkiestry dętej, jednym z najstarszych amatorskich teatrów oraz najstarszym w Szwecji studenckim klubem sportowym. Jako jedyne lokalne bractwo uniwersyteckie nadal przyjmuje swoich członków według klucza geograficznego. Tradycyjne nacje akademickie są już od XVII wieku formą  instytucjonalizacji życia społecznego na uczelni. Rozdzielają kwatery studenckie i umożliwiają swoim członkom rozmaite praktyki zawodowe. Pomiędzy Sysslomansgatan a St Larsgatan mieszczą się macierzyste domy kolejnych czterech: Småland, Göteborg, Uppland i Västmanland-Dala. Siedziba tej ostatniej to duży nowoczesny gmach zaprojektowany przez słynnego fińskiego architekta Alvara Aalto.        

Biblioteka Carolina Rediviva

Pomiędzy St Olofsgatan, Biskopgatan i St Larsgatan rozciąga się niewielki uniwersytecki park. Z Universitethuset prowadzi do niego amfilada schodów.  W sąsiedztwie Biskopsgatan i przy Gustavianum ustawiono 5 kamieni runicznych znalezionych w okolicach miasta. W centrum ogrodu znajduje się wielki wystawny pomnik Eryka Gustawa Geijera, historyka, poety, profesora a także rektora uczelni w latach 20, 30 i 40-tych XIX wieku. Poniżej cokołu umieszczono rzeźbę zwaną snem Geijera do której pozowała jego córka Agnes. Warto nadmienić, że przy Övre Slottsgatan 2 w sąsiedztwie biblioteki Carolina Rediviva znajduje się drewniany dom w którym założyciel Związku Gockiego mieszkał w latach 1837-1846 - obecnie jest to własność Fundacji Daga Hammarskjölda. Övre Slottsgatan to jedna z bardziej urokliwych uliczek prawobrzeżnej Uppsali. Rozpoczyna się na łące Carolinabacken u podnóża zamku. Trzy aleje wiązów przy Odinslund zostały zasadzone przez Karola Linneusza. Nieco poniżej skrzyżowania dróg przy Drottningsgatan stoi pomnik poety i kompozytora Gunnara Wennerberga, który w Uppsali podczas studiów rozwinął swój talent śpiewaczy. Po drugiej stronie reminiscencja Berlińskiego Muru - malowidło wschodnioniemieckiego artysty utrzymane w stylu socrealistycznym. To oczywiście rodzaj pamiątki po ustroju totalitarnym a nie manifestacja poglądów. Teren Carolinabacken odżywa na przełomie kwietnia i maja w czasie wspomnianego festiwalu uczelnianego kiedy w trakcie pikniku z szampanem staje się okazją spotkania studentów i absolwentów. Tłum zbiera się pod balkonem biblioteki Carolina Rediviva, gdzie impreza zostaje oficjalnie otwarta przez rektora uczelni. Nazwa nawiązuje do dawnej Akademii Carolina zamkniętej w XVII wieku, a po części także do króla Karola Jana XIV za którego panowania powstał w 1841 roku obecny gmach. Budynek pomieścił bogate zbiory przechowywane wcześniej w Gustavianum. Uppsalska wszechnica ufundowana została w 1620 roku przez Gustawa II Adolfa, który przekazał do niej kilka kolekcji ze zlikwidowanych księgozbiorów klasztornych oraz innych skonfiskowanych w czasie prowadzonych wtedy wojen, m.in. z Braniewa i Fromborka. Zbiory powiększały się potem przez kolejne donacje.  Obecnie kolekcja liczy ponad 5 milionów woluminów. W XX wieku konieczna była jej decentralizacja. Dziś wiele z pozycji udostępnianych jest w wersji zdigitalizowanej. Główny budynek przechowuje głównie zbiory literackie i teologiczne. W hallu znajduje się wystawa prezentująca najważniejsze zabytki piśmiennictwa zgromadzone w Uppsali: Codex Argenteus, czyli srebrną Biblię z XVI w., mapę morską Olausa Magnusa z 1539 roku, notatnik Mozarta, mapę Meksyku Alonso de la Cruz z 1555 roku, Diarium Vadstenense czy pierwsze wydanie Philosophiae Naturalis Principia Mathematica Isaaca Newtona.
Kolekcja jest obecnie w remoncie. Jej ponowne otwarcie nastąpi pod koniec 2018 roku. Bliższe informacje uzyskać można pod telefonem: 018 471 39 18 lub przez maila: reception@ub.uu.se

Plac zabaw w Carolina Parken

Na tyłach biblioteki znajduje się stary ogród miejski Carolina Parken z 1800 roku zwany też parkiem angielskim. W centrum stoi pomnik Karola Jana XIV. Znajduje się tu też oryginalny plac zabaw dla dzieci inspirowany książką Gösty Knutssona Przygody Filonka Bezogonka. Kilka innych miejsc w pobliżu przypomina perypetie sympatycznego kotka. Żółta tabliczka na przejściu dla pieszych przed frontem Carolina Rediviva informuje, że miejsca tego do przekraczania ulicy zwykły także używać koty. Przy Åsgränd niewielkiej przecznicy Övre Slottsgatan wypatrzymy piwniczne okienko, gdzie można zobaczyć jak żyli Filonek i Maja. Podążając Övre Slottsgatan ku północy miniemy najpierw po prawej Clasonska Gården - dawną pocztę miejską a zaraz za nią niewielki domek dorożkarza (Jontes Stuga) - obecnie siedzibę towarzystwa prawników. Po lewej stronie pod numerem 4 drewniany Ihre Gården - dawne gospodarstwo Johana Ihre, autora pierwszego szwedzkiego słownika etymologicznego. Kwartał, który mijamy po prawej nosi nazwę Ubbo na pamiątkę mitycznego założyciela Uppsali. Legenda z nim związana przypomina nieco polskie podanie o Czechu, Lechu i Rusie. Tu też pojawiają się jego synowie Sven, Nor i Dan, którzy dali początek trzem narodom skandynawskim. Na rogu przy Åsgränd 6 popularny pub i dom studencki o adekwatnej nazwie Ubbo. Przy zadrzewionym placu Martina Luthera Kinga stoi rzeźba Olofa Hellströma Wyzwolenie tematycznie związana z patronem. Wpisana w kształt krzyża przedstawia dwie ręce rozsuwające kratę. Pierwotnie przygotowana była na Światowe Spotkanie Kościelne w 1968 roku. Plac na tyłach Universitethuset przypomina trochę wnętrze katedry z filarami tworzonymi przez smukłe lipy i wspomnianą rzeźbą imitującą krzyż w ołtarzu. Dolna część Övre Slottsgatan zachowała charakter starej XIX-wiecznej uliczki z brukowaną nawierzchnią i niskimi drewnianymi lub murowanymi domami pomalowanymi na cieple kolory. Trakt obniża się wyraźnie w kierunku alei Skolgatan. Po drugiej stronie plant rozciąga się wielki kompleks Szkoły Katedralnej zwanej popularnie Katte. Ta najstarsza miejscowa placówka edukacyjna założona w 1246 roku została przeniesiona w obecne miejsce w 1869 roku. Aktualnie ma status szkoły średniej i szczyci się sławnymi absolwentami poczynając od Gustawa Wazy a kończąc na laureatach Nagrody Nobla Dagu Hammarskjöldzie czy Svante Arrheniusie. Na zapleczu szkoły w parku funkcjonuje multimedialne muzeum przyrodnicze Biotopia przekształcone z dawnego Muzeum Biologicznego. Kilka wielkich dioram wspomaganych światłem i dźwiękiem ukazuje różne ekosystemy istniejące w regionie Uppland. Inna wystawa pokazuje historię naturalną regionu od kształtowania się tarczy fennoskandzkiej po czasy współczesne. 
Otwarte od wtorku do piątku w godzinach 9-17, w środy dodatkowo wieczorem do 21. W weekendy czynne od 11 do 17. Wstęp wolny. Na miejscu kawiarenka i sklep z artykułami naukowymi oraz pamiątkami. Kontakt telefoniczny: 018 727 63 70, poczta e-mail: info@biotopia.nu   
W sąsiedztwie kampusu Szkoły Katedralnej po drugiej stronie Rektorsgatan duży ogród pełen niebiesko kwitnących cebulic syberyjskich (Scilla siberica) kryje jedną z pierwszych willi podmiejskich w Szwecji zwaną Rektorgården. Wybudowana została w końcu lat 60-tych XIX wieku dla dyrektora Szkoły Katedralnej Manfreda Floderusa. Uppsala jak większość miast skandynawskich dysponuje rozległymi obszarami zielonymi. W takim otoczeniu rozplanowane były także kampusy uniwersyteckie po zachodniej stronie śródmieścia. Naprzeciwko centrum Biotopia mamy kompleks kolegiów ekonomicznych (Ekonomikum) z biblioteką ekonomiczną oraz położonym na tyłach trawiastym skwerem często będącym miejscem rozmaitych festynów. 

Gamla Kyrkogården: rzeźba lwa na grobowcu nacji uniwersyteckiej, grobowiec rodziny Hammarskjöld, nagrobek Andersa Ångströma.

Sąsiaduje z nimi Observatorieparken w obrębie którego znajduje się kilka obiektów uczelnianych. Przy wejściu do parku od strony Kyrkogårdgatan znajduje się Musicum - willa ogrodowa Victora Holmgrena z 1928 roku będąca siedzibą orkiestry akademickiej. Obecnie koncerty dają tutaj Królewska Orkiestra Akademicka, Uniwersytecka Orkiestra Jazzowa oraz Chór Akademicki. W głębi parku znajdują się obiekty związane z nauka astronomii. Umieszczono w nich także urządzenia pomiarowe takie jak sejsmograf czy skrzynka meteorologiczna. Obserwatorium astronomiczne w Uppsali istniało już w XVII w. i pierwotnie mieściło się na rogu Övre Slottsgatan i St Johannesgatan. Kolejne zlokalizowano w domu Andersa Celsiusa przy Svartbäcksgatan na lewym brzegu rzeki Fyris. W obecne miejsce przeniósł teleskopy Gustaw Svanberg w połowie XIX wieku. Dziś pozostałe tutaj przyrządy używane są jedynie do amatorskich obserwacji, bo Wydział Astronomii został przeniesiony do Laboratoriów Ångströma.
Stary cmentarz w Uppsali zajmuje powierzchnię 18 ha i stanowi kolejną oazę zieleni w centrum miasta. Założony został w końcu XVII wieku początkowo jako miejsce pochówku ubogich, potem stał się ogólnomiejską nekropolią. Znajdziemy tutaj m.in. groby Daga Hammarskjölda, Gustaw Frödinga, Gösty Knutssona, Andersa Ångströma czy Eryka Gustawa Geijera, a także kwatery na których spoczywają studenci rozmaitych nacji uniwersyteckich. Szczególnym miejscem jest plac poświęcony ofiarom promu Estonia, który zatonął w czasie rejsu z Tallinna do Sztokholmu. Wśród nastrojowych zadrzewionych alei obejrzeć można dwie kaplice starą i nową zwaną świątynią ciszy.                                                                                         

Zamek w Uppsali

UPPSALA [11 km] / 149,2 tys. mieszkańców

Kasåsen to jedno z kilku wzgórz w zachodniej części miasta stanowiących część łańcucha tzw. ozu upplandzkiego. Nazwa wzniesienia pochodzi od stojącego tu kiedyś stosu sygnalizacyjnego zwanego w Szwecji vårdkase. Tego typu ognie zapalano na szczytach wzniesień przekazując rozmaite informacje na dużą odległość. Ostatni raz system ten miał zastosowanie w czasie wojny krymskiej. Wtedy jednak na uppsalskim wzgórzu już dawno nie było takiego punktu sygnalizacyjnego, bowiem w 1549 roku Gustaw I Waza wzniósł tutaj kamienny zamek. Znany on jest przynajmniej z kilku ważnych wydarzeń w historii Szwecji. W maju 1572 roku w znajdujących się tu lochach zamordowano sześciu dostojników z kręgu rodziny Sture. Zabójstwa dokonano na zlecenie szalonego króla Eryka XIV, który cierpiał na manię prześladowczą i obawiał się z ich strony zamachu na własne życie. Sprawę zatuszowano kierując winę na sekretarza królewskiego Görana Perssona. Koniec tego dygnitarza też był smutny - zmarł po torturach. W 1629 roku w murach rezydencji Gustaw II Adolf podjął decyzję o przystąpieniu Szwecji do wojny trzydziestoletniej, co miało duże konsekwencje dla losów państwa w epoce wojen i podbojów. 

Zamek w Uppsali od północnego-wschodu.

Z kolei 6 czerwca 1654 roku w głównej sali zamkowej zwanej królewską niejaki Schering Rosenhane ogłosił abdykację królowej Krystyny. W Rikssalen zbierali się kiedyś szwedzcy gubernatorzy a nawet odbywały się uroczystości koronacyjne (ostatnia to intronizacja królowej Ulryki Eleonory w 1719 roku). Dzisiaj po renowacji przeprowadzonej w 1932 roku organizowane są tu rozmaite bale i konferencje. Możliwości wykorzystania sali na 550 osób reguluje specjalna ustawa (mniejsza Sala Wazów może przyjąć 145 osób). Jak przystało na średniowieczne zamczysko zamek w Uppsali ma także swojego ducha. Jest nim "biała dama", czyli księżniczka Cecylia Waza, jedna z córek Gustawa, która prowadziła ponoć występne i rozpustne życie, więc po śmierci pokutuje w swoim dawnym mieszkaniu.
Zamek w Uppsali przynajmniej dwukrotnie padał ofiarą pożaru: w 1572 oraz w 1702 roku. Chociaż w tym drugim epizodzie uszkodzenia były umiarkowane, to jednak zrujnowany budynek posłużył  dodatkowo jako rezerwuar budulca dla innych domów w odnawiającym się mieście. Twierdzę odbudowano dopiero w połowie XVIII wieku według planów Carla Hårlemana, ale skromne fundusze nie pozwoliły dokończyć całkowicie tego projektu. Ostało się więc wschodnie skrzydło flankowane dwoma podobnymi wieżami po stronie północnej i południowej. Södra Tornet to do dzisiaj najwyżej wzniesiona budowla w Uppsali. Ma 11 kondygnacji wraz z piwnicami i strychem. W przeszłości pełniła funkcję więzienia, potem funkcjonowała jako wieża ciśnień dla uniwersyteckiego szpitala, obecnie mieszczą się tutaj natomiast rozmaite biura i wejście do Rikssalen i Vasasalen. W wieży północnej znajdują się natomiast ekspozycje muzealne. Na bastionie po przeciwległej stronie wzgórza znajduje się wolno stojąca dzwonnica z zawieszonym dzwonem Gunillaklockan. Odlany w 1588 roku pochodzi z dawnej kaplicy zamkowej. To ważny element miejscowej tradycji - dzwon który od wieków wyznaczał rytm życia miasta i do dziś jest używany w trakcie rozmaitych ceremonii podczas świąt kościelnych czy uniwersyteckich. Z bastionu widok na wieże katedry. W południowo-zachodnim rogu dziedzińca zamkowego ustawione jest obecnie popiersie Gustawa I Wazy wykonane według projektu Bengta Vogelberga. Cokół podpierają cztery niewielkie armaty. Nieco poniżej zamku w parku na stokach znajdziemy też ustawiony w 2005 roku pomnik innego sławnego Szweda związanego z tym miejscem, polityka, dyplomaty i działacza ONZ Daga Hammarskjölda.

Rikssalen

W pomieszczeniach zamku znajdują się trzy placówki muzealne. Vasaborgen ukazuje resztki starego zamku królewskiego sprzed pożaru w 1702 zachowane w południowo-zachodniej części wzgórza Kasåsen. Kiedyś stanowiły one centrum założenia na planie krzyża. Można tutaj obejrzeć fragment starej ściany z gotyckimi rzeźbieniami. Prócz tego znajdziemy modele budowli z różnych wieków oraz portrety znanych władców mieszkających na zamku. Na szczycie bastionu murawa.
Otwarte w sezonie letnim codziennie od 10 do 18. Wstęp 120 SVK, dzieci płacą połowę tej ceny. Wycieczki z przewodnikiem w języku szwedzkim, dostępne streszczenie po angielsku. Kontakt  przez pocztę mailową: info@vasaborgen.se lub telefonicznie pod numerem 0703 90 79 89. Kasa w bramie od strony Kung Jans väg. 
Muzeum Sztuki (Uppsala Konstmuseum) zajmuje południowe skrzydło zamku (wejście oznaczone literą E). Trzy piętra wypełniają stare obrazy z pracowni artystycznych miejscowego uniwersytetu oraz ceramika z Ekeby. Placówka prezentuje też liczne wystawy czasowe najczęściej poświęcone sztuce współczesnej. W zbiorach dominują obrazy artystów lokalnych oraz związanych z Uppsalą. Sklepik z pamiątkami i bufet otwierany jest pół godziny przed ekspozycją.
Wstęp wolny. Otwarte w letnim sezonie codziennie od 12 do 16, w innych porach roku od wtorku do niedzieli, w czwartek godziny otwarcia przedłużone od 12 do 20. Program wystaw na stronie web: http://uppsalakonstmuseum.se. Kontakt telefoniczny z recepcją: 018 727 24 82

Fragment dziedzińca zamkowego z popiersiem Gustawa I Wazy

We wschodnim skrzydle (wejście A2) zlokalizowany jest Fredenshus. Celem organizacji pod tą nazwą jest krzewienie idei pokoju, tolerancji i równości oraz zwalczanie rasizmu, uprzedzeń, przemocy i dyskryminacji. Wystawy stałe poświęcone są m.in. szwedzkim działaczom pokojowym Folke Bernadotte, Raulowi Wallenbergowi czy Dagowi Hammarskjöldowi, który przez kilka lat mieszkał na zamku, w czasach gdy jego ojciec Hjalmar pełnił funkcję gubernatora prowincji Uppsala. W mieście nad rzeką Fyris późniejszy laureat pokojowej Nagrody Nobla zdobywał swoje wykształcenie, zrazu w szkole Hildura Axelssona w Villa Tomtebo, potem w szkole katedralnej wreszcie na uniwersytecie, który ukończył w 1925 roku zdając egzaminy z literatury, językoznawstwa i historii. Poświęcił mu też kilka tekstów o charakterze społecznym, politycznym i krajoznawczym. Dag Hammarskjöld jest pochowany na starym cmentarzu w Uppsali. Na wystawie możemy obejrzeć m.in. jego krótkie wiersze ilustrowane przez Nilsa Gunnara Zandera oraz film opowiadający o życiu w Uppsali. Trochę czasu warto również poświęcić ekspozycji ukazującej rolę kobiet w społeczeństwie i ich wysiłki na rzecz pokoju i równouprawnienia. Oprócz tych stałych wystaw muzeum organizuje rozmaite ekspozycje czasowe ukazujące często problemy bytowe w dalekich egzotycznych częściach naszego globu. 
Kontakt telefoniczny: 018 50 00 08, e-mail: info@fredenshus.se, strona web: http://www.fredenshus.se
Wstęp wolny. Godziny otwarcia wystaw: od wtorku do piątku 15-18, w weekendy 12-16, w poniedziałki nieczynne.
Z prawobrzeżnej części miasta na wzgórze zamkowe prowadzi kilka dróg. Główny wjazd od strony katedry i budynku biblioteki Carolina Rediviva prowadzi od północy obramowaną ozdobnym kamieńcem aleją Drottning Christina väg. Od południa przez park do starej bramy przy bastionie wiedzie wysadzana kostką brukową Kung Jans väg. Od zachodu wspiąć się tu można kaskadą schodów z ogrodu Linneanum i Dag Hammarskjöld väg. Z tej strony dziedzińca mamy piękny widok na położone niżej ogrody w dzielnicy uniwersyteckiej. Najbardziej niedostępne są zbocza Kasåsen od strony wschodniej. Z alejki poniżej zamku otwierają się fragmentaryczne widoki na lewobrzeżną Uppsalę.
                      

Katedra w Uppsali

UPPSALA [11 km] / 149,2 tys. mieszkańców

Katedra (pod wezwaniem św. Eryka, św. Larsa i św. Olafa) w Uppsali to największy i jeden z najbardziej szacownych kościołów w całej Skandynawii. Od początku swojego istnienia aż do dzisiaj pełni rolę archikatedry, od 1990 roku jest ponadto kościołem arcybiskupim oraz biskupim (ze względu na powołanie do życia odrębnej od arcybiskupstwa funkcji episkopalnej dla diecezji Uppsala). W latach 1441-1749 był to z pewnymi wyjątkami kościół koronacyjny królów i królowych Szwecji. Jest to również nekropolia szwedzkiej monarchii, bowiem spoczywają tutaj doczesne szczątki króla Eryka Jedvardssona uznanego świętym a także Gustawa I Wazy i Jana III Wazy. Oprócz tego w katedrze pochowani są inni członkowie rodziny królewskiej, biskupi i możnowładcy a także kilka innych sławnych postaci, m in. Karol Linneusz, Emmanuel Swedenborg, Olof Rudbeck i Nathan Söderblom. Świątynia ma także tytuł Szwedzkiego Sanktuarium Narodowego (Rikshelgedom) a oprócz tego jest siedzibą parafii.   

Arcybiskupstwo Uppsali istnieje już od 1164 roku, ale kościół w obecnym miejscu zwanym wtedy Östra Aros zaczął być wznoszony dopiero w latach 70-tych XIII wieku. W dokumencie papieża Aleksandra IV znajduje się zgoda na przeniesienie siedziby arcybiskupa pod warunkiem że pozostanie ona pod starą nazwą Uppsala. Tym samym położona jakieś 5 km w dół rzeki Fyris przystań przejęła rolę Starej Uppsali i niebawem stała się jednym z ważniejszych miast całego królestwa. Już w 1273 roku przeniesiono do stojącego na tym miejscu kościoła Św. Trójcy relikwie św. Eryka. Nowa katedrę wznoszono  etapami na tyle na ile pozwalały na to fundusze. Projektantem świątyni był francuski mistrz murarski Estienne de Bonnueill nazywany w Szwecji "Stefanem o dobrym oku" -  jeden z kilku  budowniczych  katedry Notre-Dame w Paryżu. Jego konterfekt znajduje się na jednym z kapiteli kolumn przy Vasakoret (Chórze Wazów). Sportretowany został z atrybutami architekta: cyrklem i ekierką.  
Z początku mury wznoszono z kamienia, ale jego transport okazał się zbyt drogi i nowsze partie uzupełniano cegłą. Samą wielkość budowli tłumaczono zabawną anegdotą - podobno szwedzcy murarze niedokładnie zrozumieli pomiary Francuza i stworzyli model kilkukrotnie większy niż ten zamierzony. Nawa wraz z prezbiterium i kaplicami w absydzie mierzy więc 118,95 m, sklepienie sięga 79 metrów a wieże wznoszą się prawie na 119 m. Konsekracja tego olbrzyma nastąpiła w 1435 roku, dopiero po 165 latach od rozpoczęcia budowy a i jeszcze wtedy świątynia ta nie była całkiem ukończona, bo brakowało jej wież. Kościół kilkukrotnie w swojej historii padał ofiarą pożarów, kilka razy przechodził też gruntowną renowację. Ostatnia wielka przeróbka prowadzona była przez Helgo Zettervalla a w jej trakcie katedra otrzymała obecne szpiczaste spiry, witraże oraz malowidła ścienne zajmujące powierzchnię odpowiadającą areałowi dwóch boisk piłkarskich. 

Katedra w Uppsali - widok ogólny

Katedra jest orientowana i wznosi się na wzgórzu Domberget na lewym brzegu rzeki Fyris. Starsza jest jej część wschodnia z prezbiterium i transeptem. Otacza ją wieniec zabudowań związanych historycznie z biskupstwem lub miejscową uczelnią. Po południowej stronie katedry stoi pomnik biskupa Jakuba Ulfssona jednego z założycieli Uniwersytetu. Główne wejście do kościoła znajduje się obecnie po zachodniej stronie, ale starsze są bramy północna i południowa zlokalizowane na przeciwległych krańcach transeptu. Po stronie północnej nad portalem znajduje się najstarsze okno katedralne - rozeta z wyobrażeniem Ducha Świętego i fragmentami oryginalnego XIII-wiecznego witraża. Naprzeciwko nad bramą południową znajduje się największe okno kościelne w Szwecji zwane Stora Glas o wymiarach 119 metrów kwadratowych. 

Stora Glas

Obraz na szkle przedstawia sceny z życia Jezusa Chrystusa jako Boga we wcieleniu człowieka. Rozeta nad zachodnim wejściem poświęcona jest Bogu Ojcu jako kolejnej osobie Trójcy Świętej, ale wypełnia ją symboliczna mozaika kwiatowa. Przed główną bramą rozpościera się brukowany plac Domkyrkoplan oddzielony kilkoma stopniami od poziomu ulicy Akademigatan i budynku Gustavianum. To dogodny punkt widokowy na zachodni portal z dwoma bliźniaczymi wieżami. Oprócz tego piękna panorama katedry górującej nad dachami domów rozpościera się z placu Erikstorg położonego poniżej stronie północnej oraz placu Riddartorget na południu z którego w pogodny dzień budowla lśni w słońcu. Z biegiem lat zmieniały się kilkukrotnie hełmy wież. Pierwsze z nich jak widać na starej pieczęci miały kształt zbliżony do dzisiejszych gotyckich spir. Około 1617 roku powstały renesansowe dość wymyślne zwieńczenia projektowane przez Holendra Gerarda de Besche, które widać choćby na sztychu publikowanym w dziele Suecia Antiqua et Hodierna. Po wielkim pożarze w 1702 roku nowe barokowe i znacznie niższe hełmy postawił Carl Hårleman. Przetrwały one do przebudowy świątyni w 1889 roku kiedy w ramach regotyzacji zamieniono je na dzisiejsze bardziej oddające ducha epoki i przede wszystkim znacznie wyższe. W północnej wieży zawieszono 5 dzwonów: Storan, Thornan, Malman, Massa i Bönan. Największy z nich Storan waży 7360 kilogramów i jest w ogóle najcięższym dzwonem wieżowym w Szwecji. Mimo tego nie jest to z pewnością jakaś niesamowita wielkość, bowiem nie mieści się nawet w setce największych dzwonów Europy - dla porównania krakowski Zygmunt waży ponad 12 ton. Z kolei drugi na liście Thornan pochodzi z polskiego Torunia, skąd został zabrany przez wojska Karola XII w czasie wojny północnej. Oprócz dwóch wież na wschodnim szczycie katedralnego dachu znajduje się kilkumetrowa figura anioła a w centrum budowli wysoka sygnaturka. W poszyciu dachu wiją sobie gniazda sokoły wędrowne, które stanowią z pewnością dodatkową atrakcję dla zwiedzających uppsalską katedrę.

Trójnawowe wnętrze kościoła otoczone jest dwoma rzędami kaplic przylegającymi do wydłużonej części naw zwanej långhuset. Dalsze kaplice otaczają wianuszkiem główny chór (högkoret) oddzielony od nich dwoma bocznymi nawami. Zakrystie znajdują się w północnej części po obu stronach transeptu. Od zachodniego wejścia nawy oddziela przedsionek (vapenhuset) z którego są wejścia do obu wież. W północnej wieży znajduje się udostępniany do zwiedzania skarbiec katedralny z unikalną kolekcją starodawnych tkanin z których wymienić należy złotą suknię królowej Małgorzaty oraz ubrania Svena Sture. Jest tu także kolekcja grobowych regaliów pierwszych Wazów oraz złoty kielich należący do królowej Krystyny.
Otwarte od poniedziałku do piątku od 10.00 do 16.00, w soboty, niedziele i święta od 12.30 do 16.00. W sezonie letnim (od maja do września) zwiedzanie godzinę dłużej do 17.00. Zamknięte w Wielki Piątek, Noc Walpurgii (ostatni dzień kwietnia) oraz Noc Świętojańską (Midsommar). Bilet kosztuje 50 SVK (bezpłatnie dzieci i młodzież do 17 roku życia). Telefon kontaktowy: 018 430 36 30
Pierwszymi obiektami jakie ujrzymy po wejściu do głównej nawy są oryginalne przenośne świeczniki: drzewo do góry nogami i drzewo pojednania w kształcie krzyża oplatającego kulę ziemską. Nieco na lewo od bramy znajduje się w posadzce epitafium słynnego przyrodnika Karola Linneusza zmarłego w Uppsali w 1778 roku. Zdarza się, że jest ozdobione sztucznym klombem z kwiatów, ziół lub fragmentów zielonej murawy. W grobowcu spoczywa także jego żona Sara Elżbieta Moraea i syn Karol junior. Pomnik grobowy z medalionem znajduje się w drugiej kaplicy po lewej. Z nawy obejrzeć można wielkie organy wykonane na modłę francuską przez Pera Larssona Åkermana. Dalej w głębi kościoła podziwiamy misternie rzeźbioną ambonę wykonaną z pozłacanego drewna sosnowego i lipowego. 

Ambona

To dzieło szczecińskiego artysty Burchardta Prechta z 1710 roku ufundowane przez królową Jadwigę Eleonorę, której inicjały HERS widoczne są w herbie podtrzymywanym przez dwa aniołki na dachu. W zwieńczeniu figura św. Pawła wśród aniołów, na tylnej ścianie płaskorzeźba przedstawiająca Jana Chrzciciela głoszącego kazanie na pustyni, przy wejściu alegoryczne postacie dzieci symbolizujące prawo i ewangelię, Stary i Nowy Testament bądź według innej interpretacji katolicyzm i protestantyzm. Wzdłuż empory bocznych naw mamy neogotyckie malowidła autorstwa Agi Lindegrena przedstawiające anioły wygrywające pieśni pochwalne. Zmierzając w kierunku centrum kościoła warto również obejrzeć liczne dzieła sztuki zgromadzone w bocznych kaplicach. W pierwszej po prawej znajduje się piękny nagrobek biskupa Carla Fredrika Mennandera wykonany z włoskiego marmuru i porfiru przez rzymskiego rzeźbiarza Giuseppe Angeliniego. W kolejnej kaplicy jest miejsce wiecznego spoczynku Emmanuela Swedenborga. Pisarz i filozof został pochowany z początku w szwedzkim kościele w Londynie a jego szczątki (oprócz czaszki) zostały sprowadzone do Uppsali dopiero w 1908 roku (zresztą i czaszka przybyła tutaj kilkadziesiąt lat później zakupiona podczas aukcji w Sotheby). W położonych dalej po stronie południowej kaplicach Bönens i Fredens eksponowane są ciekawe współczesne tkaniny artystyczne. Interesujący jest także inny gobelin zdobiący ścianę Minneskoret po stronie północnej z przedstawieniem najważniejszych wydarzeń z dziejów uppsalskiej katedry. Nowoczesne obrazy Ewy Spångberg podziwiać można w kaplicy Andreaskoret. Po lewej stronie transeptu znajduje się mniejszy prospekt organowy ustawiony w tym miejscu w 1950 roku. Zapoczątkował on szwedzką modę na zastępowanie starych instrumentów z tyłu kościoła nowszymi umiejscowionymi bliżej ołtarza. Stojąc na skrzyżowaniu naw warto spojrzeć w górę na wysoko zawieszone sklepienie z którego zwisa symboliczna ręka boska błogosławiąca lud a może również koronowanych władców. Dziś jest to miejsce gdzie stoi pastor podczas mszy, tylko ważniejsze uroczystości celebrowane są przy położonym na podwyższeniu prostym ołtarzu z podświetlanym krzyżem ze srebra i kryształu. Po obu jego stronach znajdują się epitafia słynnych miejscowych biskupów Laurentiusa Petri pierwszego hierarchy protestanckiego oraz Nathana Söderbloma - laureata pokojowej Nagrody Nobla. 
Wygląd zachodniej części katedry jest skromny jak przystało na świątynię protestancką. Część wschodnia jest starsza, stąd zachowały się tutaj relikty wczesnogotyckiej rzeźby na kapitelach kolumn i filarów (najstarsze w okolicy Kaplicy Jagiellońskiej). Mamy też nieco bogatszy wystrój kaplic bocznych. Ciekawym przykładem średniowiecznego motywu rzeźbiarskiego jest tzw. judesugga, czyli karykatura o ostrzu antysemickim portretująca świnię, a więc zwierzę nieczyste dla wyznawcy religii mojżeszowej, pokrywającą brodate postaci żydów. W Szwecji występuje ona rzadko, częściej w kościołach na terenie Niemiec. Znajduje się na jednym z filarów w obejściu ołtarza. Na jednym z kapiteli obejrzeć też można egzotyczne zwierzęta: słonia i wielbłąda. Malowidła ścienne wokół högkoret przedstawiają sceny z życia Chrystusa i świętych.

Nagrobek Katarzyny Jagiellonki

Kaplica Jagiellońska pierwsza po lewej za dzisiejszą zakrystią to jedna z najstarszych części kościoła, kiedyś pełniąca właśnie funkcję zakrystii. Jej wnętrze ozdobione jest subtelną barokową sztukaterią. Obecnie mieści groby Jana III Wazy i jego żony Katarzyny Jagiellonki. Katarzyna zmarła w 1583 roku. Jej nagrobek w kształcie tumby wykonał z marmuru, wapienia i alabastru holenderski mistrz Willem Boy. Z kolei barokowy nagrobek szwedzkiego króla został wyrzeźbiony przez gdańskiego artystę Wilhelma van den Blocke na zlecenie syna pary królewskiej monarchy polskiego Zygmunta III Wazy. Pierwotnie znajdować się miał w Kaplicy Wazów, ale ze względu na wojny polsko-szwedzkie dotarł na miejsce dopiero w 1818 roku i zadecydowano że król zajmie miejsce obok swojej pierwszej małżonki. Na środku na posadzce znajduje się napis łaciński "Katharina Regina Svecii" oraz godło z polskim orłem, litewską pogonią i dwugłowym orłem oraz trzema koronami jako symbolami Szwecji. Następna po lewej jest Sturekapell. Obecnie służy zbiorowej modlitwie, chrztom a czasami odbywają się tutaj kameralne nabożeństwa. Przy ścianie stoi piękny ołtarz szafowy stworzony w XVI wieku w Brukseli a zakupiony w 1912 roku z kościoła w Skånela. Wyrzeźbione sceny przedstawiają historię Anny i Joachima rodziców Marii Panny. W kaplicy pochowano możnowładców z rodziny Sture w tym Svante, Nilsa i Eryka zamordowanych na zamku uppsalskim w 1567 roku. W Finstakor pogrzebani zostali rodzice św. Brygidy Birger Persson z Finsty i Ingeborga Bengtsdotter. Niedawno bo w latach 80-tych ubiegłego wieku katedra wzbogaciła się też o relikwię samej świętej pochowanej w klasztorze w Vadstena. Ale najważniejszym relikwiarzem w Finstakor jest złocona trumna św. Eryka. Postać dość kontrowersyjna, bo żaden to wielki bohater, co najwyżej autor nieudanej krucjaty w Finlandii. Zamordowany został podobno przez Duńczyka Magnusa Henrikssona, który po kądzieli był potomkiem starszego rodu królewskiego. Średniowieczną Szwecją wstrząsały spory dynastyczne i żaden władca tego okresu nie zakończył życia śmiercią naturalną a jednak zabójstwo Eryka IX skutkowało rozmaitymi cudami - w miejscu zbrodni wytrysnęło źródło, niewidoma odzyskała wzrok dotykając jego zwłok. Św. Eryk nie został nigdy oficjalnie kanonizowany, ale w pamięci ludu uznany został za wartego kultu i patrona Szwecji. 18 maja - dzień jego śmierci czczono w Uppsali procesją zwaną Eriksmässan połączoną też z kultem płodności. Ziarno zasiane tego dnia powinno przekształcić się w chleb do dnia św. Olafa czyli 29 lipca. Historia życia św. Eryka jest przedstawiona w postaci malowideł w kaplicy de Geerów zwanej też Erikskoret po prawej stronie ołtarza. Część z obrazów to autentyczne średniowieczne dzieła z warsztatu mistrza Alberta. Reszta stanowi XIX-wieczną rekonstrukcję opartą na opisie Johana Peringskiölda. 

Relikwiarz św. Eryka

Mamy tu przedstawienie koronacji królewskiej, dwa obrazki z misji na ziemiach Finlandii, scenę w której Eryk odmawia daniny od poddanych, co ukazuje go jako uczciwego władcę, wreszcie opis zabójstwa Eryka wraz ze sceną batalistyczną potyczki z Duńczykami. Na wschodniej ścianie kaplicy namalowana została natomiast legenda o św. Olafie - królu Norwegii czczonym we wszystkich krajach skandynawskich. Malowidłami wypełniona też jest główna kaplica z tyłu prezbiterium zwana pierwotnie mariacką (Vårfrukoret) a potem Kaplicą Wazów (Vasakoret). W centrum pomieszczenia znajduje się pomnik nagrobny Gustawa I założyciela dynastii Wazów. Razem z nim w kaplicy spoczywają jego żony Katarzyna Saska, Małgorzata Leijonhufvud i Katarzyna Stenbock, przy czym tylko dwie pierwsze zostały wyobrażone na katafalku. Trzecia przeżyła męża o kilkadziesiąt lat i ostatecznie spoczęła w tym miejscu w 1622 roku. Nagrobek wykonany został z tureckiego marmuru przez Holendra Willema Boya. Po bokach sarkofagu ukazane zostały po raz pierwszy historii herby najważniejszych szwedzkich prowincji. Na ścianach kaplicy Johan Gustaw Sandberg przedstawił wydarzenia z życia monarchy. Warto zapamiętać zwłaszcza scenę pożegnania króla ze stanami oraz symboliczny Wjazd do Sztokholmu w 1523 roku przypominający oswobodzenie kraju spod hegemonii duńskiej. Stało się to częstym motywem tutejszego malarstwa historycznego. Oba obrazy opatrzone zostały komentarzem pochodzącym z pożegnalnego przemówienia Gustawa I Wazy.
W każdą pierwszą sobotę miesiąca a także w niektóre święta można dołączyć do darmowej wycieczki z przewodnikiem w języku angielskim po katedrze. Początek o 12.30. Informacje i rezerwacja pod telefonem 018 430 36 16 lub mailowo: visningar.uppsaladomkyrka@svenskakyrkan.se

Rozeta Duch Święty w północnym transepcie

     

                                             

Południowy brzeg Roxen

Południowe brzegi jeziora Roxen są w odróżnieniu od północnych znacznie niższe i silniej wylesione a linia brzegowa obfituje w liczne niewielkie cyple i zatoki.  Wzdłuż wybrzeża pojawiają się niewielkie wysepki. W zimie popularne są wędrówki po zamarzniętej tafli organizowane przez rozmaite towarzystwa mające swoje siedziby w Linköpingu. W pewnym oddaleniu od brzegu leżą natomiast stare wsie kościelne oraz samotnicze dwory. W zachodniej części akwen tworzy wysuniętą ku południowi dużą zatokę do której uchodzą dwie długie rzeki: przepływająca przez Linköping Stångån stanowiąca początek drogi wodnej zwanej kanałem Kinda oraz odwadniający region Sommenbygd Svartån.

Digerön
Fragment rezerwatu przyrodniczego Norsholm na południowym brzegu jeziora. Podmokłe łąki z grupą starych dębów. Ostoja ptaków. Rzadkie gatunki owadów.

kościół Lillkyrka
Położony około 2 km na południe od brzegów jeziora kościół otoczony jest plebanią i kilkoma budynkami gospodarczymi. Na zapleczu niewielki cienisty cmentarz. Wejście do wnętrza poprzez drewniany przedsionek pomalowany czerwoną farbą. Drewniana jest również górna partia wieży zwieńczona wysokim hełmem. Świątynia powstała w średniowieczu. Zachowały się malowidła ścienne pokrywające sklepienia nawy i prezbiterium tworzone etapami od XIV po XVII wiek. Drewniany ołtarz pochodzi z XV wieku. W środkowej części madonna z dzieciątkiem w otoczeniu świętych. W bocznych kwaterach 4 sceny biblijne. Ciekawa jest też stara XVII-wieczna ambona pomalowana na niebiesko z barwnymi panelami przedstawiającymi ewangelistów.

Kościół Lillkyrka

Östra Skrukeby
Wieś wzmiankowana po raz pierwszy już w 1275 roku. W bok od głównej drogi na niewielkim pagórku z widokiem na jezioro Roxen stoi kościół parafialny zbudowany na tym miejscu z pewnością jeszcze wcześniej najpewniej w latach 1100-1200, pierwotnie jako budowla drewniana. Do dnia dzisiejszego nie zachowała się murowana wieża. Z XVII wieku pochodzi natomiast okrągła kaplica przylegająca do prezbiterium, wzniesiona najprawdopodobniej po śmierci Ture Ribbinga właściciela majątku Grensholm. W jej wnętrzu zawieszono liczne wota herbowe. Na otoczonym kamiennym murem cmentarzu znajduje się dzwonnica. W głównym ołtarzu otoczony klasyczną ramą tkwi wielki obraz Pera Hörberga Jezus nauczający w Świątyni utrzymany w charakterystycznej manierze chiaroscuro. Po północnej stronie nawy wisi z kolei obraz epitafijny z ukrzyżowanym Chrystusem oraz wizerunkami kilku donatorów. Warto też zwrócić uwagę na odrestaurowane w latach 90-tych stare organy z warsztatu Pera Schiörlina.

Kaplica Ture Ribbinga przy kościele w Östra Skrukeby

Östra Harg
Kolejna wieś kościelna położona około 1 km na północ od głównej drogi z Linghem na przysadzistym półwyspie wrzynającym się w jezioro. Od przestrzeni wodnej oddziela miejscowość duży obszar bagien przechodzący w trzcinowiska zwany Häradskärret. W przeszłości był on użytkowany rolniczo jako łąki kośne, obecnie podlega tylko naturalnej sukcesji. Jest to ostoja ptaków wodnych. Centrum wsi wyznacza wysoka kościelna iglica. Świątynia pochodzi z XII wieku, ale na jej dzisiejszy wygląd wpłynęła w znacznym stopniu przebudowa prowadzona w 1885 roku za panowania króla Oskara II jak przeczytamy nad wejściem. Wnętrze jest jasne i przestronne na co wpływ ma biały kolor ścian i części wyposażenia. W ołtarzu głównym znajduje się marmurowy posąg Chrystusa stanowiący pomniejszoną kopię dzieła Bertela Thorvaldsena z Vor Frue Kirke w Kopenhadze. W absydzie i na łukach sklepienia pojawiają się subtelne malowidła dekoracyjne Yngve Lundströma z 1925 roku, m.in. baranek Boży oraz napis głoszący że Jezus Chrystus jest ten sam wczoraj, dziś i na wieki. Całość uzupełniają piękne mechaniczne organy ze złoceniami oraz niewielka ambona z rzeźbami Chrystusa i ewangelistów.  Na placu przed kościołem stoi budynek dawnej szkoły wiejskiej z 1850 roku.

Idingstad Säteri
Posiadłość należała w XVI wieku do praskiej rodziny Copp, której protoplasta pełnił funkcję nadwornego królewskiego medyka. Jego potomkowie związali się z Zygmuntem Wazą i po nieudanej przez niego próbie zdobycia szwedzkiego tronu musieli emigrować do Polski. Dzisiejszy dwór zbudowano w XVIII wieku, kiedy grunty weszły w posiadanie generała Burenskjölda. Obecnie mieści się tam ekskluzywny hotel.

Tuna Kungsgård
Dawna królewszczyzna należąca do korony szwedzkiej od czasów Gustawa I Wazy. Pierwsze wzmianki o tej posiadłości pochodzą jednak z jeszcze dawniejszego okresu, kiedy w kraju trzech koron panował Magnus Ladulås. Największy rozkwit przeżyła rezydencja w czasie, gdy była majątkiem urzędników królewskich z rodu Mörner. Najstarszym zachowanym do dziś obiektem jest wybudowany wtedy tzw. duży kamienny dom położony w południowej części kompleksu. Ze starszych drewnianych zabudowań pozostały jedynie podpiwniczenia. Obiekt ma status zabytku państwowego, ale zwiedzanie wnętrz możliwe jest jedynie sporadycznie z grupą zorganizowaną i przewodnikiem.  

Ekängen
Osiedle letniskowe powstałe w początkach XX wieku na południe od lasu Tvärskogen. W okolicach cypla Tvärskogudden gdzie brzeg jeziora skręca ku południowi panują doskonałe warunki do uprawiania windsurfingu ze względu na stałe wiatry i wysoką falę. W centrum miejscowości wznosi się nowoczesny kościół św. Marcina konsekrowany w 2012 roku. 

Ujście Stångån
Patrz Kanał Kinda

Sättuna Hög
Duży kopiec prehistoryczny z charakterystycznym drzewem na szczycie. Wysokość 5 m, średnica podstawy 35 m. Największy tego typu obiekt w całej Östergotlandii.

Kopiec w Sättuna

Rezerwat Ujście Svartån
Założony w 1975 roku rezerwat należący m.in. do sieci Natura 2000 oraz konwencji Ramsar obejmuje 180 ha lądu (głównie podmokłe słodkowodne łąki) oraz 145 ha przybrzeżnych wód jeziora Roxen. Centralnie położony półwysep Röudden stanowił w przeszłości narastającą deltę rzeki do czasu kiedy jej koryto przeniosło się dalej na północ. Siedlisko około 200 gatunków ptaków z których warto wymienić rycyka (Limosa limosa), krwawodzioba (Tringa totanus) czy nurogęś (Mergus merganser). Wiosną najgłośniejsze są kojarzone u nas z morzem mewy śmieszki. Dwie wieże obserwacyjne. 

Kaga Kyrka
Zobacz Berg i jego okolice.   

 

Vadstena część 3

VADSTENA [97 km] / 5,6 tys. mieszkańców

Zbliżając się do miasta od południowej strony już z daleka widać strzelistą wieżę zamkową. Renesansowy Vadstena Slott  (1) powstał w pierwszej połowie XVI wieku, pierwotnie jako twierdza mająca od strony południowej chronić centrum kraju przed najazdem Duńczyków. Budowniczym zespołu był pomorski architekt militarny Joakim Bulgrin. Powstał tzw. zamek wodny (w Polsce rzadki typ fortyfikacji) otoczony szeroką fosą mającą połączenie z wodami jeziora Wetter. W czterech narożnikach prostokątnej budowli wzniesiono dwupiętrowe okrągłe wieżyczki strzelnicze stanowiące charakterystyczny element architektoniczny znany także z innych zamków budowanych przez szwedzkich Wazów. Dostępu do wnętrza chroniły wały ziemne oraz grube mury oporowe. Na wielki dziedziniec prowadzą obecnie dwa mosty: główna kamienna przeprawa od północy z masywnym renesansowym portalem bramnym nad którym widnieje herb królewski i monogram księcia Magnusa oraz drewniana kładka po stronie zachodniej. Duży szutrowy plac z kamienną studnią wewnątrz twierdzy miał w zamyśle stanowić schronienie dla ludności Vadsteny w czasie oblężenia, rychło jednak zagrożenie z tej strony zmalało. W 1552 roku odbył się w komnatach zamkowych ślub Gustawa Wazy z Katarzyną Stenbock. Później budowla stała się królewskim pałacem. Architekt Arendt de Koy wzniósł czterokondygnacyjną rezydencję w stylu holenderskiego renesansu mieszczącą sale oficjalne oraz prywatne, w tym dużą kaplicę w pomieszczeniu pod wieżą. 

Zamek w Vadstenie

Przez wiele lat przebywał tutaj niepoczytalny syn Gustawa Wazy książę Östergotlandii Magnus. Według legendy pewnego dnia wyskoczył z okna na drugim piętrze zauważywszy w fosie syrenkę. Trochę się tylko potłukł. Rodzina królewska pomieszkiwała w zamku około 200 lat, potem budowlę przekształcono na magazyn fabryczny. Dzisiaj część komnat można zwiedzać z przewodnikiem, wystrój jest jednak stosunkowo ubogi i tylko niektóre pomieszczenia zachowały oryginalne umeblowanie. Zainteresowaniem cieszą się też wycieczki tematyczne organizowane nietypową nocną porą, bądź z udziałem aktorów przebranych w kostiumy z epoki. Na dziedzińcu odbywają się w sezonie rozmaite, przedstawienia, jarmarki i turnieje rycerskie. Mają tu także swoją siedzibę Akademia Operowa stanowiąca w połowie scenę muzyczną, w połowie szkołę śpiewaków służącą doskonaleniu ich repertuaru oraz regionalne archiwum.
Otwarte od maja do końca września. Bilety wstępu 130 SVK, dzieci i młodzież 90 SVK, poniżej 7 roku życia wstęp wolny.

Wokół zamku rozciąga się park z promenadą prowadzącą nad brzeg Wetteru. Po południowej stronie jest pole do gry w minigolfa z miniaturami najbardziej znanych budowli Vadsteny. Po zachodniej stronie fortecy w dawnych budynkach gospodarczych znajduje się natomiast kawiarnia oraz niewielkie muzeum zabawek (Leksaksmuseum, wstęp 60 SVK, dzieci 45 SVK, 2) z wystawą starych kolejek, lalek, rowerów oraz telefonów i wag sklepowych. Nową ekspozycją jest w tym miejscu galeria starych aparatów fotograficznych ukazująca historię rozwoju techniki robienia odbitek od zapisu na szklanych płytach po współczesne metody cyfrowe. Prezentowane są również zdjęcia, które wygrały konkursy na fotografię roku organizowane w Szwecji pod szyldem Årets Bild. W maju organizowany jest pod zamkiem zlot starych samochodów. 

Järnvägsgatan prowadzi w kierunku starówki. Po prawej idąc od strony zamku mijamy kompleks dawnego Asylenparken (3). Kiedyś mieściła się tutaj cukrownia, potem duży budynek z wieżą przypominającą nieco tą zamkową przekształcono na szpital psychiatryczny. Obecnie mieści się tutaj hotel oraz biblioteka.

Vadstena ma dwa fora miejskie. Bliżej zamku rozciąga się plac Ratuszowy. W jego zachodniej pierzei stoi charakterystyczny budynek ratusza (4) z niewielką krytą miedzianym dachem wieżyczką - najstarszy zachowany w Szwecji, zbudowany w 1460 roku i pierwotnie posiadający dach kryty torfem. Do 1979 roku odbywały się tutaj posiedzenia Rady Miasta, obecnie w piwnicach mieści się klub muzyczny ze sceną. 

Ratusz

Po północnej stronie ratusza warto zwrócić uwagę na drewniany piętrowy budynek starej apteki. Jej wnętrze zostało zrekonstruowane w latach 70-tych. Obok mieści się niewielkie muzeum miejskie ukazujące dawne życie niewielkiej osady. Wnętrze ma charakter atelier pełnego starych mebli, fotografii i rozmaitych bibelotów. 

Otwarte codziennie od 13-16. Wstęp wolny. 

W pierzei naprzeciwko ratusza stoją dwa charakterystyczne budynki - wysoki dwupiętrowy gmach w stylu romantycznym, dawna siedziba banku mieszcząca dziś restaurację Levins Kök oraz sąsiadujący z nim wąski ceglany Udd Jönssons Hus z rodowodem średniowiecznym i fragmentami dawnych portali kamiennych rzeźbionych przez francuskiego mistrza Pierre'a de la Roche. Bogaty kupiec Udd Jönsson zlokalizował tutaj w XVI w. aż 6 sklepów. Tradycja mówi, że w tym budynku Engelbrekt Engelbrektsson namawiał Szwedów do wystąpienia przeciwko Erykowi Pomorskiemu. Z tyłu posesji jest niewielki ogródek kawiarniany przy którym zachowało się oryginalne lico kamiennego muru z otoczaków. Kiedyś w tym miejscu znajdowały się jeszcze dwie handlowe kamieniczki. Wąska brukowana kostką uliczka Storgatan prowadzi w kierunku drugiego miejskiego placu zwanego Stora Torget (5). Po prawej stronie stoi długi budynek będący kiedyś siedzibą pierwszego miejskiego szpitala prowadzonego przez zakon duchaków. Przy rynku możemy obejrzeć klasycystyczną siedzibę Banku Handlowego, a po przeciwległej stronie długą handlową posesję zwaną Långholmen. Na środku brukowanego placu odbywa się czasem miejski targ, część płyty zapełniają też kawiarniane ogródki. Storgatan prowadzi dalej w kierunku wieży Rödtornet mijając po drodze jeszcze kilka starych miejskich posesji. W położonym po lewej stronie pod numerem 19 domu znanym jako Mårten Ulfssons Hus mieści się obecnie scena teatralna. Kamienicę wzniesiono po ataku Duńczyków na miasto w 1567 roku, potem mieścił się tutaj hotel Finspong a od początku XX wieku miejscowa siedziba Armii Zbawienia. Interesujący jest też ostatni budynek po lewej stronie z białymi pilastrami i roślinnymi zdobieniami należący dawniej m.in. do Johana Wernera, nadwornego malarza księcia Pera Brahe Młodszego oraz botanika Eryka Achariusa, ucznia słynnego Linneusza, ojca lichenologii, który zaproponował pierwszą taksonomię porostów (stosowna tablica pamiątkowa umieszczona jest na fasadzie od strony Strågatan). Warto przespacerować się także innymi uliczkami Starego Miasta. Urokliwym miejscem jest biegnąca w kierunku kościoła klasztornego Sjögatan z kompleksem drewnianych kolorowych domków przy końcu. W istniejącym tutaj gospodarstwie Odhnerska Gården mieścił się kiedyś stary browar. Znajdujące się tutaj urocze podwórko do którego prowadzi brama z napisem Lustgården (Ogród Rozkoszy, 6) miało być kiedyś miejscem tajemnych schadzek zakonnic z sąsiedniego klasztoru. Podobno w piwnicy jednego z tutejszych domów odkrywano szkielety płodów ukrytych po tajemnej aborcji. 

Podwórze zwane Lustgården

Wzdłuż Bakgatan można wrócić w kierunku Placu Ratuszowego i zamku. Biegnąca w kierunku jeziora Helgeandsgatan doprowadzi do współczesnej siedziby klasztoru sióstr brygidek. W 1935 roku rzymska gałąź zakonu zakupiła willę Strandgården z przeznaczeniem na dormitorium dla pielgrzymów. Dopiero w 1953 roku utworzono tutaj dom klasztorny, ponieważ wcześniej życie monastyczne było zakazane w kraju Trzech Koron. Nowy kościół zbudował w 1972 roku architekt Karl Göran Eklund. Przy końcu ulicy znajduje się niewielka zielona studzienka, dawne ujęcie wody dla miasta (7). Kiedyś mieścił się tutaj również długi pomost dla łodzi. Z tego miejsca mamy piękny widok na jezioro.  CDN