Vadstena część 4

VADSTENA [97 km] / 5,6 tys. mieszkańców

Najważniejszym obiektem sakralnym Vadsteny jest dawny klasztor Brygidek  ufundowany w 1346 roku przez królewską parę: Eryka Pomorskiego i Blankę z Namur. Właściwy rozwój wspólnoty zakonnej nastąpił nieco później i wiązał się z wdrożeniem w życie reguły podanej przez Brygidę Szwedzką, jedyną świętą katolicką pochodzącą z tego kraju. Pierwszą przeoryszą została zresztą jej córka Katarzyna Ulfsdotter. Patronka klasztoru urodziła się w 1303 roku w miejscowości Finsta w Upplandii w rodzinie skoligaconej z królewską dynastią Folkungów. Po wczesnym zamążpójściu została damą na monarszym dworze a w ciągu swojego życia kilkukrotnie podróżowała m.in. do grobu św. Jakuba w Composteli, do Rzymu a nawet do Ziemi Świętej. Miała objawienia mistyczne w których przekazywała istotne pouczenia możnym tego świata. Przepowiedziała śmierć papieżowi Urbanowi V, gdy nie posłuchał jej rad i przeniósł się z Rzymu do Awinionu. Dla Polaków istotne było jej proroctwo mówiące o upadku Zakonu Krzyżackiego. Także i kwestia zgromadzenia monastycznego była efektem takiej ekstatycznej wizji. 

Brygidki to zakon kontemplacyjny koncentrujący się w swoich modlitwach i rozważaniach na śmierci Chrystusa. Przypomina o tym element ich stroju tzw, korona radości (glädje krona), czyli nakrycie głowy z charakterystycznym białym krzyżem i pięcioma czerwonymi kropkami imitującymi rany Zbawiciela. Do obsługi klasztoru oprócz kilkudziesięciu służebniczek i ksieni potrzebowano także kilku kapłanów i mnichów. Nie w każdym klasztorze zachowywano ściśle tą regułę, zależało to bowiem od lokalnych zwyczajów i możliwości, a trzeba przyznać, że wiązało się także z naturalnym ryzykiem przekroczenia zobowiązań celibatu. Zgromadzenie szybko rozrosło się tworząc domy filialne zarówno w Szwecji jak i w krajach ościennych. W Polsce śladem jest gdańska świątynia pod wezwaniem św. Brygidy.

Centralnym obiektem kompleksu klasztornego w Vadstenie jest kościół (8) od koloru fasady wzniesionej z lokalnego wapienia nazywany niebieskim. Otwarty w 1430 roku został wzniesiony według wytycznych samej Brygidy. Halowy z wąskim prezbiterium umieszczonym w części zachodniej (orientowanym w kierunku brzegu jeziora). Po tej stronie znajdują się dziś fundamenty nieistniejących już budynków klasztornych. Wejścia do świątyni znajdują się od strony wschodniej tylko w bocznych nawach, główna jest ślepa i zakończona chórem organowym. Kościół nie posiada wieży, a jedynie z dachu wystaje strzelista sygnaturka. W średniowieczu w świątyni znajdowało się podobno 60 ołtarzy, ale tylko niektóre z nich dotrwały do dzisiejszych czasów. W prezbiterium zwróci na pewno uwagę piękny drewniany poliptyk ukazujący sceny z życia Najświętszej Marii Panny. Powstał w Brukseli w XV w. i pierwotnie znajdował się w dawnym kościele parafialnym w Vadstena zwanym Rödkyrka. 

Prezbiterium w kościele klasztornym

XIV-wieczny ołtarz lubecki (Hans Hesse, Johannes Stenrat) z przedstawieniem św. Brygidy wśród świętych i wiernych znajduje się obecnie w bocznej kaplicy po lewej stronie prezbiterium. Był to najważniejszy przedmiot pielgrzymkowy posiadający ponoć magiczną moc uzdrawiającą. Co ciekawe mniszki musiały zapłacić dwukrotnie za wykonanie dzieła, ponieważ pierwszy z rzeźbiarzy dopuścił się oszustwa i uciekł z zaliczką. W tylnej części nawy zachowały się również dwa przedstawienia patronki: po prawej tzw. portret ekstatyczny, po lewej przedstawienie mniej ekspresyjne z księgą na kolanach. W kościele klasztornym odbyły się pochówki kilku postaci z rodziny królewskiej. Spoczywają tutaj m.in. książę Östergotlandii Magnus, królowa Filipa Lancaster, ostatnia żona Eryka Pomorskiego od której wywodzi się podobno zwyczaj zakładania białych sukien ślubnych oraz Katarzyna Gumsehuvud, żona regenta Karola Bonde. Relikwie św. Brygidy znajdują się w sarkofagu po prawej stronie prezbiterium. 10 czerwca 1989 roku odprawił tutaj mszę Ojciec Święty Jan Paweł II w czasie swojej pielgrzymki do krajów skandynawskich.  
Na północ od nawy kościelnej oddzielony trawiastym dziedzińcem znajduje się dawny letni pałac królewski dynastii Folkungów (9) wzniesiony w początkach XIII w. Surowa ceglana fasada kontrastuje z białym klasycystycznym portalem. Podarowany na potrzeby klasztoru po jego kasacji przekształcony został w szpital dla inwalidów wojennych. Obecnie w części pomieszczeń znajduje się restauracja oraz pokoje hotelowe, część została zaaranżowana na potrzeby muzeum klasztornego. Ukazuje ono nie tylko życie mnichów i mniszek, ale dzieje całego kompleksu klasztornego oraz historie z życia św. Brygidy. Można przeczytać wiele stworzonych przez nią sentencji dotyczących wiary i życia, a także obejrzeć interesujące filmy oraz kolekcję dawnych tkanin produkowanych przez mieszkanki monastyru. Atrakcją dla dzieci będzie możliwość przebrania się w stroje z epoki.

Muzeum czynne jest od maja do września. W pełnym sezonie (lipiec-sierpień) otwarte między 10 a 17.30, poza tymi miesiącami krócej od 12 do 16. Bilety wstępu 70 SVK. Objaśnienia są po szwedzku i angielsku, jest też możliwość wynajęcia przewodnika. Szczegóły na stronie http://klostermuseum.se. Kontakt pod tel: 014 31 00 31 lub mailowo: klostermuseet@telia.com

Klostergatan - wzdłuż klasztornego muru

Kompleks klasztorny ciągnie się ku południowi. Przy Murgatan oraz Klostergatan znajdują się fragmenty dawnego muru odgradzającego konwent od miasta. Niegdyś w jego obrębie znajdowało się kilka gospodarstw w tym konwent beginek. Obecnie dużą część obszaru zajmuje sad jabłkowy. W południowo-wschodnim narożniku znajduje się długi budynek Starego Teatru (Gamla Teatern, 10) działającego w tym miejscu od połowy XIX wieku. Obecnie po remoncie odbywają się tutaj niektóre spektakle operowe Akademii oraz przedstawienia okolicznościowe. Jesteśmy na placu Kyrktorget powstałym po zburzeniu w latach 1829-31 wielkiej gotyckiej nawy miejscowego kościoła parafialnego. Obecnie na jego miejscu wznosi się neogotycki gmach dawnej szkoły (obecnie siedziba Rady Miejskiej). Na zapleczu zachowała się wysoka gotycka wieża ceglana zwana Rödtornet (11). Po południowej stronie placu w głębi podwórka widać stary dom z białego wapienia powstały w końcu XV w. jako rezydencja kościelnych hierarchów (12). Ostatnim mieszkańcem posesji był biskup Hans Brask. Od tego czasu służy jako magazyn przy sąsiedniej plebanii. Wewnątrz zachował się wynaleziony przez Rzymian prymitywny sposób ogrzewania zwany hypokaustem. 
Dwie przecznice na południe przy zabudowanej tradycyjnymi drewnianymi domkami Skänningegatan trafimy do muzeum koronek połączonego z wystawą prac rzeźbiarza Gottfrida Larssona (13). Koronczarstwo było tradycyjnym rzemiosłem okolic Vadsteny już od XVII w., wystawa ukazuje z jednej strony historyczne korzenie rękodzieła, z drugiej jego nowoczesne oblicze. W głębi ogrodu znajduje się dawna chata miejskiego szewca.   
Muzeum przy Skänningegatan 9 otwierane jest tylko na życzenie. W tym celu należy się skontaktować bądź z biurem informacji turystycznej, bądź jedną z osób opiekujących się ekspozycją: Ewa Abered 014 33 00 25 lub Gudrun Gunnarsson 014 31 09 42. Można także złożyć zapytanie mailowo: vadstenaspetsmuseum@hotmail.com. Strona internetowa placówki pod adresem: http://www.spetsmuseet.se         

Latryna w Marten Skinnares Hus

Inną ciekawą ekspozycją muzealną jest ta związana z funkcjonującym w Vadstenie szpitalem psychiatrycznym (14). Zajmował on część budynków poklasztornych we wschodniej części miasta. Przy Lastköpinggatan tuż za murem opactwa znajduje się kilka starych domów otoczonych pięknym parkowym starodrzewem. Mårten Skinnares Hus to budynek ufundowany w 1519 roku przez bogatego kupca handlującego futrami, miedzią i skórami na potrzeby szpitalnictwa. Niewielki ceglany piętrowy budynek zaopatrzony jest w charakterystyczny wykusz, który pełnił w przeszłości funkcję latryny. Stojący obok Stora Dårhuset z 1757 roku to pierwszy w Szwecji pawilon przeznaczony specjalnie dla opieki nad chorymi psychicznie. Mieści się tutaj muzeum szpitalne ukazujące obłędne techniki "leczenia" obłędu w dawnych czasach. Wycieczka z przewodnikiem trwa nieco ponad godzinę. Rezerwacja tylko dla grup przez biuro informacji turystycznej. W sąsiedztwie można też wstąpić do dawnej kaplicy szpitalnej św Trójcy (15). Klasycystyczny obiekt otoczony z obu stron długimi skrzydłami dawnego lazaretu (dzisiaj pomieszczenia szkolne) posiada ambonę oryginalnie umiejscowioną ponad ołtarzem.            .