Uppsala część 6. Dzielnica uniwersytecka na północ i zachód od katedry

UPPSALA [11 km] / 149,2 tys. mieszkańców

Uniwersytet w Uppsali to najstarsza działająca do dziś placówka naukowa w krajach skandynawskich. Powołany został do życia 27 lutego 1477 roku na mocy bulli papieża Sykstusa IV. Pierwotnie katolicki stał się w końcu XVI w. bastionem szwedzkiego protestantyzmu otrzymując nowe przywileje z rąk króla Karola IX. W XVII i XVIII wieku wszechnica zapracowała na swoją dzisiejszą renomę stając się jedną z przodujących placówek na świecie, szczególnie w dziedzinie nauk przyrodniczych. Symbolami uniwersytetu stały się takie postacie jak Johan Rudbeck, Anders Celsius, Karol Linneusz, Emanuel Swedenborg czy Jens Jakub Berzelius. Wymowna jest w tym kontekście także sentencja herbowa szkoły "Gratiae veritas naturae". Budynki akademickich kolegiów koncentrowały się zrazu w obrębie wzgórza katedralnego na prawym brzegu rzeki Fyris a dziś wiele z nich jest rozrzuconych w innych częściach miasta. Najliczniej występują jednak na północ i zachód od katedry, na południe (Kampus Pollackbacken) oraz na zachodzie.

Pieczęć Uniwersytetu w Uppsali

Główny budynek uczelni to niedawno odrestaurowany Universitethuset przy Biskopsgatan 3. Gmach zaprojektowany przez Hermana Holmgrena otwarto w 1877 roku. Stanowił wtedy poważne uzupełnienie skąpej już bazy lokalowej odziedziczonej po średniowiecznym uniwersytecie. Wnętrze zajmują przestronne monumentalne sale ze zdobieniami w stylu klasycznym, w tym wielka sala bankietowa na 1800 osób, sala kanclerska na górnym piętrze oraz nakryta kopułą aula, gdzie odbywają się rozmaite koncerty, uroczyste wykłady i inne uroczystości akademickie. Nad wejściem do auli przeczytać możemy sentencję XVII-wiecznego filozofa Thomasa Thorilda "Wolne myślenie jest rzeczą wielką, ale większą myślenie zgodne z prawdą". W wielu pokojach znajdują się portrety ważnych osobistości związanych z upssalską szkołą, w tym wszystkich królów szwedzkich od Gustawa Wazy do Gustawa VI Adolfa. Słynny jest również obraz Emerika Stenberga przedstawiający zebranie wydziału teologicznego z 1911 roku pod przewodnictwem Nathana Söderbloma. W sąsiedztwie Universitethuset przy St Olofsgatan 10 znajduje się żółta kamienica secesyjna zwana Skandalshuset ze względu na kontrowersje jakie wywołała jej zbyt wysoka w stosunku do najważniejszego w okolicy gmachu elewacja. 

Mniej skandalizującym elementem było jedno z najstarszych kin w kraju Fyrisbiografen pod numerem 10 C.  Jeszcze do niedawna mieściła się tu również administracja uniwersytetu w Uppsali przeniesiona obecnie do nowoczesnej siedziby przy Norrbyvägen. Przy Olofsgatan 16 mamy siedzibę  bractwa Södermanlands-Nerikes zaprojektowaną przez Gerdta Hallberga na kształt zamku nad Loarą. Oprócz narożnej wieżyczki we francuskim stylu elewacja a także główna sala zdobiona jest motywem lilii. Nacja istnieje od XVI wieku choć w obecnym kształcie ustanowiona została w 1897 roku. Jest jednym z większych stowarzyszeń studenckich w Uppsali. Popularna Snerikes prowadzi szeroką działalność kulturalną: letni klub Bryggan, bibliotekę, kółko fotograficzne, warsztaty dziennikarskie i public relations. Angażuje się w organizację uppsalskich juwenaliów zwanych Valborgamässoafton i związanych z pogańską nocą Walpurgii przypadającą na przełom kwietnia i maja. Szczyci się najstarszym w świecie studenckim zespołem orkiestry dętej, jednym z najstarszych amatorskich teatrów oraz najstarszym w Szwecji studenckim klubem sportowym. Jako jedyne lokalne bractwo uniwersyteckie nadal przyjmuje swoich członków według klucza geograficznego. Tradycyjne nacje akademickie są już od XVII wieku formą  instytucjonalizacji życia społecznego na uczelni. Rozdzielają kwatery studenckie i umożliwiają swoim członkom rozmaite praktyki zawodowe. Pomiędzy Sysslomansgatan a St Larsgatan mieszczą się macierzyste domy kolejnych czterech: Småland, Göteborg, Uppland i Västmanland-Dala. Siedziba tej ostatniej to duży nowoczesny gmach zaprojektowany przez słynnego fińskiego architekta Alvara Aalto.        

Biblioteka Carolina Rediviva

Pomiędzy St Olofsgatan, Biskopgatan i St Larsgatan rozciąga się niewielki uniwersytecki park. Z Universitethuset prowadzi do niego amfilada schodów.  W sąsiedztwie Biskopsgatan i przy Gustavianum ustawiono 5 kamieni runicznych znalezionych w okolicach miasta. W centrum ogrodu znajduje się wielki wystawny pomnik Eryka Gustawa Geijera, historyka, poety, profesora a także rektora uczelni w latach 20, 30 i 40-tych XIX wieku. Poniżej cokołu umieszczono rzeźbę zwaną snem Geijera do której pozowała jego córka Agnes. Warto nadmienić, że przy Övre Slottsgatan 2 w sąsiedztwie biblioteki Carolina Rediviva znajduje się drewniany dom w którym założyciel Związku Gockiego mieszkał w latach 1837-1846 - obecnie jest to własność Fundacji Daga Hammarskjölda. Övre Slottsgatan to jedna z bardziej urokliwych uliczek prawobrzeżnej Uppsali. Rozpoczyna się na łące Carolinabacken u podnóża zamku. Trzy aleje wiązów przy Odinslund zostały zasadzone przez Karola Linneusza. Nieco poniżej skrzyżowania dróg przy Drottningsgatan stoi pomnik poety i kompozytora Gunnara Wennerberga, który w Uppsali podczas studiów rozwinął swój talent śpiewaczy. Po drugiej stronie reminiscencja Berlińskiego Muru - malowidło wschodnioniemieckiego artysty utrzymane w stylu socrealistycznym. To oczywiście rodzaj pamiątki po ustroju totalitarnym a nie manifestacja poglądów. Teren Carolinabacken odżywa na przełomie kwietnia i maja w czasie wspomnianego festiwalu uczelnianego kiedy w trakcie pikniku z szampanem staje się okazją spotkania studentów i absolwentów. Tłum zbiera się pod balkonem biblioteki Carolina Rediviva, gdzie impreza zostaje oficjalnie otwarta przez rektora uczelni. Nazwa nawiązuje do dawnej Akademii Carolina zamkniętej w XVII wieku, a po części także do króla Karola Jana XIV za którego panowania powstał w 1841 roku obecny gmach. Budynek pomieścił bogate zbiory przechowywane wcześniej w Gustavianum. Uppsalska wszechnica ufundowana została w 1620 roku przez Gustawa II Adolfa, który przekazał do niej kilka kolekcji ze zlikwidowanych księgozbiorów klasztornych oraz innych skonfiskowanych w czasie prowadzonych wtedy wojen, m.in. z Braniewa i Fromborka. Zbiory powiększały się potem przez kolejne donacje.  Obecnie kolekcja liczy ponad 5 milionów woluminów. W XX wieku konieczna była jej decentralizacja. Dziś wiele z pozycji udostępnianych jest w wersji zdigitalizowanej. Główny budynek przechowuje głównie zbiory literackie i teologiczne. W hallu znajduje się wystawa prezentująca najważniejsze zabytki piśmiennictwa zgromadzone w Uppsali: Codex Argenteus, czyli srebrną Biblię z XVI w., mapę morską Olausa Magnusa z 1539 roku, notatnik Mozarta, mapę Meksyku Alonso de la Cruz z 1555 roku, Diarium Vadstenense czy pierwsze wydanie Philosophiae Naturalis Principia Mathematica Isaaca Newtona.
Kolekcja jest obecnie w remoncie. Jej ponowne otwarcie nastąpi pod koniec 2018 roku. Bliższe informacje uzyskać można pod telefonem: 018 471 39 18 lub przez maila: reception@ub.uu.se

Plac zabaw w Carolina Parken

Na tyłach biblioteki znajduje się stary ogród miejski Carolina Parken z 1800 roku zwany też parkiem angielskim. W centrum stoi pomnik Karola Jana XIV. Znajduje się tu też oryginalny plac zabaw dla dzieci inspirowany książką Gösty Knutssona Przygody Filonka Bezogonka. Kilka innych miejsc w pobliżu przypomina perypetie sympatycznego kotka. Żółta tabliczka na przejściu dla pieszych przed frontem Carolina Rediviva informuje, że miejsca tego do przekraczania ulicy zwykły także używać koty. Przy Åsgränd niewielkiej przecznicy Övre Slottsgatan wypatrzymy piwniczne okienko, gdzie można zobaczyć jak żyli Filonek i Maja. Podążając Övre Slottsgatan ku północy miniemy najpierw po prawej Clasonska Gården - dawną pocztę miejską a zaraz za nią niewielki domek dorożkarza (Jontes Stuga) - obecnie siedzibę towarzystwa prawników. Po lewej stronie pod numerem 4 drewniany Ihre Gården - dawne gospodarstwo Johana Ihre, autora pierwszego szwedzkiego słownika etymologicznego. Kwartał, który mijamy po prawej nosi nazwę Ubbo na pamiątkę mitycznego założyciela Uppsali. Legenda z nim związana przypomina nieco polskie podanie o Czechu, Lechu i Rusie. Tu też pojawiają się jego synowie Sven, Nor i Dan, którzy dali początek trzem narodom skandynawskim. Na rogu przy Åsgränd 6 popularny pub i dom studencki o adekwatnej nazwie Ubbo. Przy zadrzewionym placu Martina Luthera Kinga stoi rzeźba Olofa Hellströma Wyzwolenie tematycznie związana z patronem. Wpisana w kształt krzyża przedstawia dwie ręce rozsuwające kratę. Pierwotnie przygotowana była na Światowe Spotkanie Kościelne w 1968 roku. Plac na tyłach Universitethuset przypomina trochę wnętrze katedry z filarami tworzonymi przez smukłe lipy i wspomnianą rzeźbą imitującą krzyż w ołtarzu. Dolna część Övre Slottsgatan zachowała charakter starej XIX-wiecznej uliczki z brukowaną nawierzchnią i niskimi drewnianymi lub murowanymi domami pomalowanymi na cieple kolory. Trakt obniża się wyraźnie w kierunku alei Skolgatan. Po drugiej stronie plant rozciąga się wielki kompleks Szkoły Katedralnej zwanej popularnie Katte. Ta najstarsza miejscowa placówka edukacyjna założona w 1246 roku została przeniesiona w obecne miejsce w 1869 roku. Aktualnie ma status szkoły średniej i szczyci się sławnymi absolwentami poczynając od Gustawa Wazy a kończąc na laureatach Nagrody Nobla Dagu Hammarskjöldzie czy Svante Arrheniusie. Na zapleczu szkoły w parku funkcjonuje multimedialne muzeum przyrodnicze Biotopia przekształcone z dawnego Muzeum Biologicznego. Kilka wielkich dioram wspomaganych światłem i dźwiękiem ukazuje różne ekosystemy istniejące w regionie Uppland. Inna wystawa pokazuje historię naturalną regionu od kształtowania się tarczy fennoskandzkiej po czasy współczesne. 
Otwarte od wtorku do piątku w godzinach 9-17, w środy dodatkowo wieczorem do 21. W weekendy czynne od 11 do 17. Wstęp wolny. Na miejscu kawiarenka i sklep z artykułami naukowymi oraz pamiątkami. Kontakt telefoniczny: 018 727 63 70, poczta e-mail: info@biotopia.nu   
W sąsiedztwie kampusu Szkoły Katedralnej po drugiej stronie Rektorsgatan duży ogród pełen niebiesko kwitnących cebulic syberyjskich (Scilla siberica) kryje jedną z pierwszych willi podmiejskich w Szwecji zwaną Rektorgården. Wybudowana została w końcu lat 60-tych XIX wieku dla dyrektora Szkoły Katedralnej Manfreda Floderusa. Uppsala jak większość miast skandynawskich dysponuje rozległymi obszarami zielonymi. W takim otoczeniu rozplanowane były także kampusy uniwersyteckie po zachodniej stronie śródmieścia. Naprzeciwko centrum Biotopia mamy kompleks kolegiów ekonomicznych (Ekonomikum) z biblioteką ekonomiczną oraz położonym na tyłach trawiastym skwerem często będącym miejscem rozmaitych festynów. 

Gamla Kyrkogården: rzeźba lwa na grobowcu nacji uniwersyteckiej, grobowiec rodziny Hammarskjöld, nagrobek Andersa Ångströma.

Sąsiaduje z nimi Observatorieparken w obrębie którego znajduje się kilka obiektów uczelnianych. Przy wejściu do parku od strony Kyrkogårdgatan znajduje się Musicum - willa ogrodowa Victora Holmgrena z 1928 roku będąca siedzibą orkiestry akademickiej. Obecnie koncerty dają tutaj Królewska Orkiestra Akademicka, Uniwersytecka Orkiestra Jazzowa oraz Chór Akademicki. W głębi parku znajdują się obiekty związane z nauka astronomii. Umieszczono w nich także urządzenia pomiarowe takie jak sejsmograf czy skrzynka meteorologiczna. Obserwatorium astronomiczne w Uppsali istniało już w XVII w. i pierwotnie mieściło się na rogu Övre Slottsgatan i St Johannesgatan. Kolejne zlokalizowano w domu Andersa Celsiusa przy Svartbäcksgatan na lewym brzegu rzeki Fyris. W obecne miejsce przeniósł teleskopy Gustaw Svanberg w połowie XIX wieku. Dziś pozostałe tutaj przyrządy używane są jedynie do amatorskich obserwacji, bo Wydział Astronomii został przeniesiony do Laboratoriów Ångströma.
Stary cmentarz w Uppsali zajmuje powierzchnię 18 ha i stanowi kolejną oazę zieleni w centrum miasta. Założony został w końcu XVII wieku początkowo jako miejsce pochówku ubogich, potem stał się ogólnomiejską nekropolią. Znajdziemy tutaj m.in. groby Daga Hammarskjölda, Gustaw Frödinga, Gösty Knutssona, Andersa Ångströma czy Eryka Gustawa Geijera, a także kwatery na których spoczywają studenci rozmaitych nacji uniwersyteckich. Szczególnym miejscem jest plac poświęcony ofiarom promu Estonia, który zatonął w czasie rejsu z Tallinna do Sztokholmu. Wśród nastrojowych zadrzewionych alei obejrzeć można dwie kaplice starą i nową zwaną świątynią ciszy.