Kisa część 2

  

KISA 3,8 tys. mieszkańców

"Zielone wzgórza ponad Kisą" mógłby zaśpiewać szwedzki odpowiednik Wojciecha Gąssowskiego. Może na przykład urodzona właśnie tu w miasteczku na pojezierzu Anna-Karin Magnusson znana pod pseudonimem Kisa piosenkarka i aktorka, w latach 70-tych uznana za szwedzką odpowiedź na Janis Joplin. Sama nazwa miejscowości odnosi się do staroskandynawskiego rdzenia opisującego teren pagórkowaty i pełen wybrzuszeń. Zalesione granitowe garby wznoszą się nad wąską doliną Kisaån i jeziorami Kisasjön oraz Hargsjön. Piękne widoki podziwiać można z  położonej na północy Klackberget, na wschodzie Starberget czy Singelberget, albo Björkeberget na zachodzie z wieżą wodną na szczycie. Najbliżej centrum leży jednak stroma góra Borgarberget (1) na którą prowadzi od północy droga zwana Kärlekstigen (Szlak Miłości). Kiedyś na szczycie znajdowała się twierdza zwana fornborgiem broniąca południowej granicy państwa Swewów. Wprawne oko dostrzeże jeszcze na skalnych wygładach jej ślady. Ze wzgórza roztacza się dookolna panorama miasteczka. Dostrzec można położoną najbliżej wieżę kościelną, zakłady drzewne nad Kisasjön i kilka innych interesujących budynków w centrum miejscowości.

Kościół Kisa Kyrka z Borgarberget

Kościół parafialny (2) ma założenie średniowieczne, ale obecny kształt przybrał po przebudowie w XVIII wieku. W latach 1772-1774 dostawiono wieżę nakrytą charakterystycznym zakrzywionym hełmem, właściwym dla klasycyzującego nurtu architektury szwedzkiej tamtego okresu. Pierwotnie na czubku znajdował się duży wiatrowskaz w kształcie koguta przeniesiony na dach plebanii. W środku wieży mieści się mechanizm zegarowy oraz trzy dzwony (w tym największy z wizerunkiem Chrystusa i sześciu apostołów wraz z tekstem hymnu Soli Deo Gloria). W klasycystycznym ołtarzu głównym znajduje się duży obraz Pera Hörberga przedstawiający adorację pasterzy. Został on w zasadzie namalowany dla kościoła w Skärstad, ale następnie przeniesiony do Kisy. Duża ambona wykonana została przez Jonasa Berggrena z Målilla. Pozłacane płaskorzeźby przedstawiają Chrzest w Jordanie, Maryję z Dzieciątkiem oraz Chrystusa w ogrodzie Getsemani. Warto zwrócić uwagę na liczne kartusze herbowe na ścianach oraz dwa prospekty organowe. Pod dachem galerii odsłonięto fragmenty malowideł z początku XVIII wieku, którymi pokryty był stary strop. Kościół otacza duży cmentarz wraz z salą spotkań wspólnoty. Dzisiejszym centrum miejscowości jest plac zwany Stora Torget. Śladów historii jest tu raczej niewiele, choć wokół znajdziemy kilka budynków użyteczności publicznej, m.in. bibliotekę i siedzibę władz gminnych. Plac zdobi dość ekstrawagancka pozłacana figurka przedstawiająca boginię płodności, trochę w typie paleolitycznej Wenus z Willendorfu. Znajdziemy tu również charakterystyczne dla wystroju miasteczka kosze kwiatowe. W piątki odbywa się tutaj tradycyjny targ. Można wtedy nabyć rozmaite lokalne produkty, w tym dżemy i marmolady z gospodarstwa ekologicznego Harg Odlarna zlokalizowanego na wysoczyźnie na północnych peryferiach Kisy. Najważniejsza historyczna ulica osady, czyli Storgatan leży na wschód od rynku za linią kolejową. Wjeżdżając do  miasta od strony Linköpingu najpierw miniemy wysoki czterokondygnacyjny dom z narożnymi wieżyczkami zwany Sveahuset (3). Jako jedyny ocalał z pożaru jaki dotknął tą część miasta. Wyróżnia się także położony po prawej stronie drogi gmach Östergotland Enskilda Bank z marmurowym kartuszem herbowym na fasadzie. Dyrektorem tego oddziału był w przeszłości Erik Hjort, lokalny myśliwy, dziennikarz i radny powiatu. Pochowany został wraz ze swoją żoną w ceglanym grobowcu (8) znajdującym się u podnóża wzgórza Starberget na południe od Kisa. Nie jedna to znana postać związana z Kisą. Warto wspomnieć także o aktorce Karin Inger Nilsson rozpoznawanej na całym świecie z roli Pippi Langstrumpf w serialu telewizyjnym z przełomu lat 60-tych i 70-tych XX wieku.

Storgatan i Café Columbia

Naprzeciwko banku znajduje się stary drewniany domek pomalowany typową dla Szwecji czerwoną farbą z Falun. Mieści się w nim kawiarnia Columbia (4) oraz niewielkie muzeum emigracyjne pokazujące fotografie, listy i rozmaite pamiątki związane z tutejszymi przesiedleńcami, którzy wyjechali na stałe do Stanów Zjednoczonych. Ciekawym eksponatem jest tzw. mówiący obrus (den talande duken) opisujący historie szwedzkich kolonistów. W 1845 roku tutejszy rolnik Peter Cassel wyjechał z całą rodziną i służbą za ocean i osiadł w nowej osadzie w stanie Iowa. Jego entuzjastyczna relacja spowodowała wzrost zainteresowania podobnymi przedsięwzięciami w okolicy. W 1846 roku miejscowy aptekarz Carl Gustaf Sundius założył specjalne biuro emigracyjne, które organizowało wyjazdy kolejnych chętnych do "wolnej Ameryki". W latach 1845-1920 z północnego Småland wyjechało ponad 6000 ludzi. Sama kawiarnia powstała natomiast w 1921 roku na miejscu dawnej apteki. Przez wiele lat prowadziła ją repatriantka Dorothea Florén. Oprócz dobrej kawy  w ogródku z widokiem na rzekę można tu zrobić zakupy w sklepiku z lokalnymi wyrobami. Po drugiej stronie doliny znajduje się prawdopodobnie najstarsza część osady. Na Tingshustorget stoi dawny parterowy budynek miejscowego sądu i administracji wzniesiony z pruskiego muru w 1822 roku. W zachodniej części domu znajduje się wielka sala w której odbywały się rozprawy. Inne historyczne budynki znajdują się w lokalnym skansenie (Kisa-Västra Eneby Hembygdsförening, 5) położonym w dzielnicy Bergdala w sosnowym lesie nad jeziorem Kisasjön. Przeniesiono tutaj m.in. duży dwór z Hovby pochodzący z XVII wieku. We wnętrzach podziwiać można bogatą ekspozycję dawnych przyborów i narzędzi wiejskich ukazujących kulturę ludową krainy pojeziernej położonej przy granicy Östergotlandii i Småland. Muzeum posiada także dużą kolekcję starych fotografii ukazujących życie mieszkańców regionu i przemiany w krajobrazie. Nowa wystawa mieści się w dawnej stodole z Falerum, przeniesionej na nowe miejsce w 2007 roku. 

Adres: Enebygatan 29, 59038 Kisa. Informacje na temat możliwości zwiedzania skansenu pod telefonem 072 543 95 56 lub adresem mailowym  info@kisahembygdsgard.se. Wycieczka z przewodnikiem w cenie 40 SVK. 

Lokomotywownia

Ciekawym zabytkiem jest niedawno odrestaurowana lokomotywownia (6) zbudowana w 1901 roku i znajdująca się w południowej części dzisiejszej stacji kolejowej. Niewielki zakład służący do drobnych napraw został wzniesiony w gotycyzującym stylu przypominającym mały zamek wraz z wieżą ciśnień i zwrotnicą. Na południe od miasteczka na stokach wzgórza Tolvmannabacken (7) powstał ośrodek narciarski z czterema wyciągami oraz siedmioma trasami zjazdowymi. Znajduje się tutaj oświetlony stok slalomowy, dziecięcy tor saneczkowy oraz tor do jazdy po muldach. Szkoła snowboardowa i narciarska. Przy parkingu restauracja i sauna. Dojazd z centrum Kisy wzdłuż Ydrevägen, Industrivägen i Tolvmannavägen.