Aspö i fortyfikacje Karlskrony

  

Już od założenia miasto Karlskrona miało pełnić funkcję twierdzy. Umocnienia obronne zlokalizowane na większych i mniejszych wyspach archipelagu do dzisiaj są świadectwem strategicznego znaczenia bazy morskiej dla państwa szwedzkiego. Jako zabytki architektury obronnej wchodzą w skład listy obiektów wpisanych na światową listę dziedzictwa UNESCO. Według planu fortyfikacji stworzonego już w XVII wieku przez Erika Dahlbergha układają się w dwie grupy: wewnętrzną chroniącą port i miasto od strony lądu oraz zewnętrzną stanowiącą zabezpieczenie od strony pełnego morza. Są to rozmaite obiekty: duże forty, wieże obronne, baterie oraz prochownie. Część z nich jest dzisiaj dostępna do zwiedzania w czasie rejsów statkiem wycieczkowym.

Ljungskär

Niewielka skalista wysepka pomiędzy Brandaholmem a Trossö. W latach 1746-1753 zbudowano tutaj stojącą do dzisiaj prochownię (1). Ściany zewnętrzne wykonano z szarego kamienia a wewnętrzne z cegły. Ponadto budowlę zaopatrzono w charakterystyczny spadzisty dach możliwy do usunięcia w przypadku konfliktu zbrojnego. Wtedy na najwyższej kondygnacji rozstawiano działa strzegące przeprawy na wyspę Trossö. Wewnątrz wieży mieścił się arsenał w postaci 2542 beczek prochu. Każda z nich zawierała cetnar, czyli 42,5 kilograma. Dawniej na wyspie stał jeden domek mieszkalny oraz budynek wagi. W latach 60-tych ruiny tych obiektów zostały zlikwidowane. Prowizoryczna przystań dla łodzi znajduje się na południowym brzegu. Nie przybija tu wprawdzie żaden regularny kurs, ale wyspę obserwować można najbliżej ze statku kursującego z Fisketorg przez Dragsö do Nättraby. 

Wyspa Ljungskär z budynkiem dawnej prochowni

 Mjölnareholmen

Bliźniacza konstrukcja wieży prochowej (2) znajduje się po wschodniej stronie wyspy Trossö na Mjölnareholmen. Zbudowana została w 1727 roku. W odróżnieniu od Ljungskär na wyspie do dzisiejszych czasów zachowały się także budynki wagi oraz wartowni. W zamyśle obie wieże miały chronić miasto przed inwazją od strony lądu bądź za pomocą łodzi, bądź w zimie pieszo przez zamarznięte wody zatoki. Działa znajdujące się w tym miejscu nigdy jednak nie musiały być użyte do celów obronnych. Od 1993 Mjölnareholmen jest udostępniona do zwiedzania. Okazyjnie odbywają się tutaj rozmaite imprezy kulturalne. Uruchamia się wtedy specjalne połączenia łodziami z Handelshamnen.Posiada dwie przystanie - na brzegu zachodnim i wschodnim. Ta położona na wschodzie daje możliwość cumowania większych jednostek o głębszym zanurzeniu. 

Basareholmen (3)

Przez ponad 200 lat istniał tutaj skład prochu oraz zakład produkujący amunicję do dział. Arsenał przeniesiono z pobliskiej wyspy Laboratorieholmen po wielkim pożarze miasta w 1790 roku. W 1905 roku zbudowano nowoczesny zakład ślusarski podzielony na 10 oddziałów w których wykonywano prace amunicyjne zgodnie z cyklem produkcyjnym. Każde pomieszczenie zostało oddzielone od innych grubym murem i pancernymi drzwiami mającymi chronić przed dużą eksplozją. W 1949 w wypadku w oddziale nr 10 zginęły dwie osoby, ale pożar i wybuch nie rozprzestrzenił się na inne pomieszczenia. Najintensywniej pracowano tu natomiast podczas II wojny światowej, kiedy produkcja prowadzona była w praktyce bez przerw na trzy zmiany. W 1986 zakład został ostatecznie zamknięty i porzucony. Dopiero w ostatnich latach podjęto się oczyszczenia terenu z groźnych niewybuchów.

Koholmen

Jeszcze bardziej na wschód od Basareholmen leży wysepka Koholmen na której od 1834 roku stoi Wielki Dom Prochowy (4) - własność szwedzkiej marynarki wojennej. Dwukondygnacyjny prostokątny budynek posiada zewnętrzny i wewnętrzny mur i jest nakryty drewnianym dachem. Do wejścia prowadzi kamienny podjazd. Najstarszym obiektem na wyspie jest niewielka stojąca obok wartownia a na północnym brzegu znajduje się dom mieszkalny z przełomu XIX i XX wieku. Przystań dla łódek. 

Smörasken

Niewielki kamienny bastion (5) ochraniający bezpośrednio wejście do basenu portowego w Karlskronie. W pierwotnych planach było połączenie tego miejsca murem z bastionem Pollux na wyspie Söderstjärna. Tymczasowo zagrodzono kanał wodny kilkoma starymi wrakami. Nigdy jednak nie dokończono tej inwestycji. W XIX wieku znajdowała się tu stacja odwszawiania załóg okrętowych a miejsce nazwano pogardliwie Lusasken. 

Godnatt

Wieża obronna (6) na planie nieregularnego pięciokąta zbudowana w latach 1857-1862 w związku z wydarzeniami wojny krymskiej. Inicjatorem jej wzniesienia był komendant fortyfikacji w Karlskronie major Adolf Lindman. W planie miał 6 takich budowli, ale już w trakcie budowy okazały się przestarzałe ze względu na zbyt cienkie mury możliwe do zniszczenia przez nowoczesną artylerię gwintowaną. Budowla zajmuje prawie całą powierzchnię niewielkiego szkieru. Wewnątrz znajdują się dwie spiralnie skręcone klatki schodowe. Już w 1870 roku wieżę przemieniono na latarnię morską, która posiadała obsadę do 1921 roku. Na mieszkanie latarnika zaadaptowano górne piętro baterii a dzieci musiały bawić się pod prowizorycznym dachem, bowiem na skałach przy wejściu musiały być ubezpieczane linami ze względu na zasięg fal. Latem organizowane są specjalne wycieczki z przewodnikiem do tego miejsca.

Wieża artyleryjska Godnatt

Kurrholmen

Druga z zachowanych wież rdzeniowych (7) zbudowana w latach 1860-1863 na wyspie szkierowej w zachodniej części zatoki Karlskrony. Jest rzadziej odwiedzana ze względu na położenie z dala od tras żeglugowych. W odróżnieniu od Godnatt zbudowana na planie okręgu z tylko jednymi schodami od północnego zachodu. Na parterze znajdował się magazyn oraz prawdopodobnie kuchnia polowa. Powyżej znajdowało się piętro obsadzone artylerią. W 1986 na najwyższym tarasie dodano prowizoryczny drewniany dach. Obiekt dostępny jest tylko w czasie wycieczki z przewodnikiem.

Fort Kungsholm (8)

Fortyfikacja leży na niewielkiej wyspie Kungsholmen u zachodnich brzegów Tjurkö. Jest to jedno z dwóch umocnień osłaniających drogę wejściową do portu w Karlskronie. Od strony cieśniny jest odgrodzone niskim kamiennym wałem. Fortecę na planie pięciokąta rozpoczęto budować w 1680 roku według planu generalnego kwatermistrza Erika Dahlberga. Do konstrukcji zużyto materiał ze zniszczonych twierdz duńskich oraz bloki wapienia z kamieniołomów na Olandii. Twierdzę wznoszono jednak długimi etapami przerywając pracę ze względu na toczone wojny. W 1789 Karlskrona została zablokowana przez flotę rosyjską, ale do bitwy nie doszło. Dopiero w latach 20-tych XIX wieku zmodernizowano fortecę przystosowując ją do reguł obrony przed nowoczesną bronią artyleryjską. Do 2000 roku fort służył jako jedna z siedzib Pułku Artylerii Nadbrzeżnej Karlskrony. Obecnie odbywają się tutaj szkolenia morskie dla żołnierzy, obiekt jest też udostępniony do zwiedzania z przewodnikiem. Z 12 hektarów obejrzeć można mniej więcej połowę. Wycieczka trwa 2 godziny. Najciekawszym fragmentem założenia jest okrągły basen portowy otoczony grubym murem z otworami strzelniczymi wzorowanym na stylu weneckim. W sąsiedztwie portu znajduje się najważniejszy element fortyfikacji - budynek zwany donżonem połączony galerią z redutą północną. Aktualnie pokryty jest drewnianym dachem zwanym "fredstak" (dach pokoju), który w razie potrzeby można było łatwo zdemontować. Donżon zbudowany był w latach 30-tych XIX wieku przez Baltzara Cronstranda. Ale najstarszym budynkiem na wyspie Kungsholmen jest Wielka Prochownia zwana też ze względu na sylwetę "kościołem" a ukończona w 1736 roku. Jak inne tego typu magazyny posiada podwójny mur, ciekawie rozwiązany system wentylacji oraz pancerne, żelazne drzwi. Na wyspie znajdują się też 2 mniejsze dobrze wentylowane prochownie. W głębi lądu stoją koszary oficerskie (Södra i Norra Befälshuset). Dawny plac paradny w centrum twierdzy zajmuje obecnie park z tropikalnymi okazami drzew i krzewów przywożonych z zamorskich podróży. Rosną tu m.in. orzech włoski, tulipanowiec amerykański, araukaria chilijska i miłorząb. Uzupełnieniem trasy jest wizyta w niewielkiej izbie pamięci poświęconej historii fortu.

Forteca Kungsholm

 

Zamek Drottningskär (9)

Po przeciwległej strony cieśniny Aspösund na mniejszym szkierze w latach 1680-1725 powstała druga forteca chroniąca wejścia do portu w Karlskronie. Dwukrotnie flota nieprzyjacielska próbowała sforsować cieśninę, jednak zarówno Rosjanie jak i Anglicy lorda Nelsona nie odważyli się przepłynąć obok fortecy. Według Erika Dahlberga nie było piękniejszego morskiego zamku w całej Europie. Regularne założenie z trzypiętrowym granitowym donżonem w którym znajdowała się prochownia, stanowiska artyleryjskie i pomieszczenia gospodarcze. Koszary dla 250-osobowego garnizonu zlokalizowano w wale ograniczającym dziedziniec od strony morza. Dla komendanta postawiono dodatkowo drewniany szwedzki domek bezpośrednio na dziedzińcu. Forteca jest flankowana czterema bastionami noszącymi imiona szwedzkich królowych: Maria, Hedvig, Ulryka i Krystyna. Od strony Aspö obecnie prowadzi do zamku drewniany most, który jest dodatkowo umocniony szańcem otoczonym fosą. Od lat 70-tych XIX wieku obiekt był stopniowo rozbrajany i ostatecznie w 1895 roku wycofany ze służby, chociaż jeszcze w czasie I wojny światowej zlokalizowano tutaj baterię dział. Obecnie w twierdzy znajduje się m.in. restauracja i kawiarnia. Skromna wystawa z poglądową makietą pokazuje dzieje obiektu.

Aspö

Aspö Kyrka

Wyspa w archipelagu Karlskrony ma powierzchnię ponad 7 km kwadratowych a znajduje się na niej kilka osiedli letniskowych w tym największe Drottningskär na północno-wschodnim wybrzeżu. Kąpieliska. Kilka szlaków rowerowych. Przystań najczęściej odwiedzana jest ze względu na opisaną powyżej twierdzę. Warto dodać, że nowszy, ale niedostępny do zwiedzania fort znajduje się w położonym dalej na południu Elenabben. Inną atrakcją jest Muzeum Mobilnej Artylerii Przybrzeżnej (10) zlokalizowane w lesie w centrum wyspy. W kolekcji znajduje się sprzęt wojskowy głównie z okresu II wojny światowej, w tym działa, aparatura kierująca ostrzałem, urządzenia służące łączności, konserwacji a także pojazdy i mundury. Ekspozycja zajmuje kilka pomieszczeń a jej część znajduje się na zewnątrz. W pobliżu jest też dawna bateria artyleryjska. 

Muzeum otwarte w sezonie w godzinach 10-16. Szczegółowe informacje pod telefonem 0455 538 93 lub 0768 35 62 90 lub przez pocztę mailową info@kustartilleri.se

W pobliskiej osadzie Ryd po zachodniej stronie wyspy znajduje się ceglany neogotycki kościół Aspö Kyrka (11) zbudowany w 1891 roku. Budulec transportowano z cegielni w Nättraby a fundament wzniesiono z miejscowego budulca. Kolorystyka wnętrza przywrócona w latach 90-tych ubiegłego wieku. Kolekcja statków wotywnych oraz uroczy posążek średniowiecznego biskupa Eskila. Cmentarz parafialny znajduje się w osadzie Drottningskär na wschodzie.