Karlskrona część 8 Historyczny port i stocznia

KARLSKRONA [247 km], 37,3 tys. mieszkańców

Na południe od starego miasta na bałtyckim brzegu wyspy Trossö oraz sąsiedniej Lindholmen znajduje się historyczny kompleks portowy wpisany na listę światowego Dziedzictwa UNESCO. To jeden z nielicznych portów morskich na świecie, który zachował urządzenia konieczne do obsługi okrętów żaglowych. Jak w każdym czynnym porcie wiele budynków pełni rolę współczesnych magazynów związanych z wielkimi firmami handlowymi np. Saabem czy Kockums AB. Dodatkowo teren ma status bazy szwedzkiej marynarki wojennej i zarządzany jest przez władze wojskowe. W stoczni konstruuje się nowoczesne łodzie podwodne i jednostki okrętowe tworzone z części kompozytowych. Dlatego do wstępu na terytorium wymagana jest przepustka, a zwiedzanie zwyczajowo jest możliwe w czasie zorganizowanej tury z miejscowym przewodnikiem. Wszyscy odwiedzający powyżej 18 roku życia muszą wylegitymować się aktualnym dowodem tożsamości. Niestety w 2020 roku ze względu na kwestie sanitarne możliwość odbywania wycieczek po bazie wojskowej została zawieszona. 

Historyczna Örlogsbasen składa się z 3 grup budynków i urządzeń. Pierwsza koncentruje się w pobliżu głównej bramy portowej (budynek Högvakten), druga znajduje się w zachodniej części wybrzeża Trossö, ostatnia ciągnie się wzdłuż wąskiej wyspy Lindholmen powstałej przez połączenie dwóch mniejszych szkierów Lindholmen i Söderstjärna. Budynki powstawały w różnym czasie, wiele z nich stanowi jednak zabytki historyczne stojące na tym miejscu od ponad 200 lat. Na lewo od bramy wejściowej stoi magazyn Inventariekammare nr 1 (1) - długi żółty barak o czterech kondygnacjach i 20 bramach zbudowany w latach 80-tych XVIII wieku według projektów Frederika af Chapmana i Carla Augusta Ehrensvärda. Przechowywano tutaj w okresie zimowym żagle i takielunek statków, które w tym czasie stały zacumowane przy nabrzeżu lub poddawane były remontom w dokach. Magazyny portowe zlokalizowano też po prawej stronie od Högvakten. Były to również długie budynki, w których dodatkowo umieszczono warsztaty stolarskie, malarskie, odlewnię ołowiu, gwoździarnię, warsztat modelarski czy pomieszczenie do regulacji wag i miar. Pomiędzy dwoma magazynami znajduje się boczna brama zwana Chapmanporten prowadząca do rezydencji dyrektora stoczni. W XIX wieku otrzymała ona stylową balustradę z ornamentem pochodzącą z wycofanego ze służby okrętu liniowego. W budynku z dobudówką w kształcie klasycznej świątyni znajdowało się archiwum projektowe (2), w którym zgodnie z królewskim dekretem z 1752 roku przechowywano modele wszystkich statków i konstrukcji wybudowanych w stoczni, a nawet przeniesiono tam niektóre ze Sztokholmu. W sali na parterze werbowano załogi statków. W tympanonie powyżej drewnianej kolumnady znajduje się monogram króla Gustawa III wyrzeźbiony przez Johana Törnströma. Był to oficjalny rzeźbiarz Admiralicji, który na terenie portu miał swoją pracownię. Trudnił się głównie wykonywaniem galionów, czyli ozdobnych zakończeń stewy dziobowej. Pracownia (3) to jedyny w swoim rodzaju budyneczek stanowiący skrzyżowanie zwykłej drewnianej szopy z rzeźbioną świątynią antyczną. Na klasycznym białym portalu znajduje się maszkaron autorstwa samego artysty. Już w pobliżu przejścia na Lindholmen na samym brzegu stoi niewielki szałas na palach. Pierwotnie był to wydzielony akwen na którym składowano drewno służące do budowy lub reperacji statków. Potem zbudowano zadaszenie i w pomieszczeniu składowano łodzie. Stara część nabrzeża otwiera się na duży basen portowy. Jego środkiem od budynku Högvakten prowadzi współczesny most na wysuniętą w morze wysepkę Lindholmen, a nieco dalej na zachód znajdują się dwa drewniane pomosty zwane Kölhalningsbroarna (4). Tylko jeden z nich został gruntownie odnowiony. Oba stanowią element dawnej stoczni remontowej. Kadłuby statków były wyciągane za pomocą umieszczonego tu dźwigu, co umożliwiało konserwację stępki oraz poszycia poniżej linii wody. Jest to jedno z nielicznych w świecie zachowanych urządzeń tego typu powstałe już w latach 1685-86. Wejścia na Lindholmen od strony lądu strzeże niewielka budka wartownicza. Nieco dalej znajduje się potężny na owe czasy suchy dok zwany Polhemsdockan (5) wykuty w skale w latach 1717-1724. Ma 65 m długości, 15 m szerokości i 5 m głębokości a w czasie jego budowania wysadzono w powietrze 4000 metrów sześciennych skały. Uznano go nieoficjalnie za "ósmy cud świata". W czasie przygotowania budowli hydrotechnicznej zdarzały się też niemiłe niespodzianki. W 1721 roku wielki sztorm przerwał prowizoryczną tamę i dok zalała woda niszcząc po części to co już wybudowano. Wreszcie w 1724 roku największy liniowiec szwedzkiej floty King Karl został jako pierwszy wyremontowany w tym sztucznym basenie. Ponieważ w Bałtyku nie ma pływów woda z wnętrza była sztucznie odprowadzana za pomocą pompy. Z początku korzystano jedynie z pracy ludzkich mięśni, a całkowite osuszenie basenu przez 270 osób podzielonych na 4 zmiany trwało aż 4 dni. Potem system ulepszano stosując w tym celu turbiny wiatrowe oraz maszyny parowe. Obecnie w tym miejscu funkcjonuje nowoczesna pompa elektryczna i nadal wykorzystuje się Polhemsdockan przy konserwacjach statków.

Wasaskjulet

W pobliżu odrestaurowano dawny budynek pompowni ze starą pompa parową pracującą w tym miejscu do 1944 roku. Wasaskjulet (6) to z kolei oryginalna na owe czasy zadaszona pochylnia na której budowano statki nie zważając na warunki atmosferyczne. Budynek został wzniesiony w 1763 roku a swoją obecną nazwę otrzymał 15 lat później kiedy zwodowano tutaj 60-działowy okręt Waza. Po zamknięciu znajdował się tutaj magazyn opału, a obecnie budynek pełni rolę oryginalnej sali koncertowej dla orkiestry marynarki wojennej. Wzdłuż wyspy Lindholmen ciągnie się Powrozownia (Repslagarebanan, 7) najdłuższa drewniana budowla w Szwecji mierząca 300 metrów. Jest to zarazem jeden z najstarszych budynków w Karlskronie zbudowany w roku 1690. Od strony południowej zabezpiecza go kilkumetrowy mur oporowy. Znajdują się tu również dawne kamienne bastiony: Neptun, Castor i dalej na wschodzie Pollux. W bastionie Neptun mieści się obecnie tzw. łąka galionów - miejsce gdzie wystawiono kilka dawnych rzeźb dziobowych. Zgodnie z nazwą w Repslagarebanan produkowano liny okrętowe. Na obu krańcach tej dwukondygnacyjnej podłużnej hali znajdowały się magazyny na włókna konopi pierwotnie dostarczane z terenów dzisiejszej Łotwy. Środkiem biegła natomiast taśma na której skręcano przędzę, formowano liny, czyszczono i gręplowano. Smołowanie odbywało się w drewnianym budynku zwanym "Finska Kyrkan" położonym w pewnym oddaleniu na cyplu wysepki Söderstjärna, ponieważ proces ten wiązał się z ryzykiem wzniecenia pożaru. W 2006 reaktywowano działalność rzemieślniczą w Repslagarebanan. Turyści mają okazję prześledzić całą linię produkcyjną, mogą także wziąć aktywny udział w pracy. Tego typu wycieczka kosztuje 75 SVK.

W zachodniej części portu znajduje się największy kompleks suchych doków w Karlskronie nazywany Femfingerdockan (8). Nazwa ta wiąże się z charakterystycznym układem basenów, które oglądane z lotu ptaka układają się w kształt pięciu palców dłoni. Według założeń Augustina Ehrensvärda planowano w tym miejscu stworzyć jeszcze większą bazę morską z 31 dokami, którym towarzyszyć miały dwie pochylnie oraz duże żurawie suwnicowe. Statki miały tu spędzać okres zimowy podlegając przy okazji drobnym naprawom i konserwacjom. Tą część portu budowano prawie sto lat pomiędzy 1758 a 1856 rokiem. W tym celu należało osuszyć płytką zatokę pomiędzy Trossö a funkcjonującą wtedy oddzielnie wysepką Björkholmen. Pierwszym budowniczym doków był szwedzki inżynier Daniel af Thunberg znany wcześniej z projektów twierdzy Suomenlinna w Helsinkach. Za jego życia powstały dwa najstarsze baseny. Inwestycja została jednak odłożona w czasie ze względu na wojnę z Rosją w latach 1788-1790.

Gamla Mastkranen

Po śmierci Thunberga oraz głównego mecenasa inwestycji króla Gustawa III budowa trzech ostatnich doków trwała jeszcze ponad pół wieku. Urządzenia portowe do dziś są aktywnie wykorzystywane w trakcie budowy statków. Co pewien czas baseny są też opróżniane z wody i można obejrzeć ich wybetonowane dno. Przy ujściu Femfingerdockan do kanału portowego stoi historyczny żuraw (Gamla Mastkranen, 9). Podnośnik został zbudowany w początku XIX wieku przez mechanika Jonasa Liedströmera. Służył do podnoszenia towarów a także drewnianych masztów, co pozwalało na wprowadzanie statków do doku. Wieża mierzy 42 m wysokości (6 kondygnacji) a w podstawie ma rozmiary 12 na 12 metrów. Cokół budynku jest zbudowany z cegły, poszycie dźwigu wykonano z drewna pokrytego dachem miedziowym. Mechanizm dźwigowy wraz z systemem lin i przekładni został zachowany do czasów współczesnych. Do jego uruchomienia używano siły mięśni ludzkich, potrzebna była załoga w liczbie 96 mężczyzn. Machina funkcjonowała do 1873 roku. Obecnie budynek żurawia jest sporadycznie wykorzystywany jako sala konferencyjna. Po drugiej stronie basenu stoi bardziej współczesny stalowy żuraw. Jest to tzw. "dźwig francuski" o wysokości 78 m i wadze 670 ton