Kristianstad część 4

KRISTIANSTAD [117 km] / 35,7 tys. mieszkańców

W północno-wschodnim narożniku starego miasta znajduje się trójkątny bastion Konungen (1) - jedyny odrestaurowany fragment dawnych miejskich fortyfikacji pochodzący z lat 1750-60. Ustawione tutaj tablice informacyjne opisują militarną historię miasta. Przy wale ustawione są na lawetach stare armatki oraz ołowiane kule stanowiące dawniej amunicję. Kamienny głaz pamiątkowy przypomina o wendyjskim pułku artylerii pełniącym w tej jednostce przez ponad 150 lat. Na zachód od tego miejsca rozciąga się dawna dzielnica koszarowa. Przy Norra Kaserngatan 5 znajdują się stare dwupiętrowe ceglane baraki z podwyższonym dachem zbudowane w XVIII w. na potrzeby miejscowego garnizonu. Na ich zapleczu stoi obelisk pamiątkowy ku czci regimentu walczącego w bitwie narodów pod Lipskiem. Obok niewielki żółty domek z czterospadowym dachem to dawna strażniczówka (fyrkappan). Od strony zachodniej do budynku koszarowego przylega dawna północna brama miejska (Norreport, 2) zaprojektowana przez Carla Hårlemana. Nieco dalej po lewej stronie Norra Kaserngatan znajduje się budynek, w którym w latach 1883-1903 mieścił się teatr. Z tego miejsca z pewnością ujrzymy 53-metrową betonową wieżę wodną (3), w której przez długi lat gnieździły się sokoły. Budowla ta z pewnością nie należy do najpiękniejszych, ale wrosła już w krajobraz północnego Kristianstadu. Od 1939 jakość wody w mieście zdecydowanie się poprawiła kiedy to wydrążono pierwsze studnie głębinowe i zrezygnowano z jej poboru z miejskiej fosy, gdzie lądowały także ścieki komunalne.

Norreport i wieża wodna

Od Norra Kaserngatan ku południowi prowadzi kilka długich dróg stanowiących osie architektoniczne starego miasta. W kierunku kościoła św. Trójcy dojdziemy wzdłuż Västra Storgatan. Po lewej stronie znajduje się kilka ze starszych domów w mieście, m.in. pod 11 dawna tawerna pochodząca z 1630 roku z zachowanym rymowanym szyldem mówiącym o rozkoszy sięgania po dzban z napitkiem. W domu pod numerem 7 rojaliści planowali z kolei zamach stanu za czasów Gustawa III, w wyniku którego osłabiono rolę parlamentu na rzecz absolutnej władzy króla. Miejscowy komendant wojskowy Johan Christopher Toll wyprowadził na ulice armaty, ale według prawdopodobnych ustaleń nie były one w ogóle nabite. XVII-wieczne domy na terenie miasta to raczej rzadkość a ten opisywany od początku był posesją przeznaczoną na wynajem. Podobny równie stary kompleks zabudowy znajdziemy jeszcze przy Östra Vallgatan 20-24 (tzw. Vähusen). Dawne wąskie posesje handlowe składały się z głównego budynku frontowego oraz znajdującego się wewnątrz działki mniejszego magazynu. Zabudowania otaczały niewielki ogród lub brukowany dziedziniec.  Przykładem takiego kompleksu zabudowań jest m.in. Garvaregården na rogu Östra Vallgatan i Tivoligatan. W starych domach z pruskiego muru mieści się dziś znana restauracja. 

Na południe od Stora Torget rozpoczyna się główna handlowa część miasta. Centrum tego kwartału stanowi drugi miejski plac Lilla Torget - w przeszłości miejsce targowe. Dziś pełno tutaj kawiarnianych ogródków. Na placu stoi niewielka urocza fontanna z brązu przedstawiająca Porwanie Sabinek. W środku płyty ustawiono w 1992 roku metalowy carillon z 23 dzwonkami. Skwer otaczają 1-2 piętrowe kamienice mieszczańskie. Wyróżnia się położony we wschodniej pierzei znacznie wyższy gmach Framtiden Hus symbol konstruktywistycznej architektury lat 60-tych. Kristianstad w przeszłości gościł znanych politycznych emigrantów. W narożnym budynku z zegarem po klęsce pod Połtawą w 1709 roku stacjonował przez kilka lat kozacki hetman Filip Orłyk, towarzysz broni Iwana Mazepy - autor pierwszej ukraińskiej konstytucji stworzonej w mołdawskich Benderach. Jedyny egzemplarz tego aktu prawnego zachował się zresztą w archiwum państwowym w Sztokholmie. W podobnym okresie w Kristianstadzie zatrzymał się też król polski Stanisław Leszczyński zmuszony przez Rosjan do abdykacji na rzecz Augusta II Mocnego. O fakcie tym informuje tablica pamiątkowa znajdująca się na czerwonym domu przy Västra Storgatan 39. Budynek ten zwany zresztą Domem Królewskim (Kungshuset, 4) po raz pierwszy gościł monarchę szwedzkiego Karola XII w 1700 roku. Na poddaszu kamienicy przy Östra Storgatan 53 znajduje się muzeum kinematografii (5) zajmujące dawne studio założone w 1905 roku. Nagrano tu pierwsze szwedzkie filmy: krótkometrażowe Värmlänningarne (Warmlandczycy), Fänrik Ståhls sägner (Opowieści chorążego) i Bröllopet på Ulvåsa (Wesele w Ulwasie). Wystawa koncentruje się na początkach szwedzkiej sztuki filmowej. Każdej wiosny i jesieni organizowane są pokazy kina alternatywnego. Przed wejściem do budynku związana z tematem zgrabna rzeźba kamerzysty stworzona w 1981 roku przez Axela Olssona.

Muzeum otwarte jest w niedziele między 12 a 17. Wstęp wolny.  

Na południe od Södra Kaserngatan rozpoczyna się dawny południowy kompleks wojskowy. Podobnie jak na północy zachowało się tu kilka starych budynków koszarowych pełniących dziś jednak zupełnie inne funkcje. Znajdują się w nich m.in. niektóre urzędy skańskiego länu skupione wokół nowo założonego placu Södertorget. Po zachodniej stronie w 1860 roku architekt Fredrik Wilhelm Scholander wzniósł rezydencję (6) w stylu włoskiego renesansu zajmującą cały kwartał zabudowy. Przez 150 lat była ona siedzibą gubernatora länu. Po reformie administracyjnej w 1997 Kristianstad utracił prawa stolicy na rzecz Malmö, ale zabytkowy obiekt nadal służy celom reprezentacyjnym. Na klatce schodowej znajduje się elegancka tapiseria przedstawiająca procesję cesarza Marka Aureliusza do świątyni Janusa. W południowej części obszaru miejskiego na działce przy Södra Boulevarden już w 1875 roku otwarto gmach szkolny Söderportgymnasiet Nazwę wziął od miejsca, gdzie stała dawniej południowa rogatka miejska. Szkołę tą ukończył m.in. pisarz Fritjof Nilsson (Piraten) wcześniej wydalany z placówek w Ystad i Lund. W tej części miasta znajdują się też inne pamiątki po żołnierzach. W niszy kamienicy na rogu Tivoligatan i Västra Storgatan stoi niewielka figurka piechura z pułku wendyjskiego a przecznicę dalej w stronę parku tablica pamiątkowa w miejscu, gdzie dawniej funkcjonowała popularna wśród wojska kawiarnia Rio. To tutaj odbywający służbę często umawiali się na randki z miejscowymi dziewczynami. 

Na południe od dawnych bram miasta rozciąga się Söder - dawna dzielnica przemysłowa. Tuż za ruchliwym Södra Boulevarden znajduje się ceglana hala ze starym napisem nad wejściem. W 1861 roku otwarto tu warsztaty odlewnicze przekształcone później przez Carla Johana Fredrika Ljunggrena w duży zakład produkujący m.in. lokomotywy parowe oraz tramwaje. W 1925 roku fabryka zbankrutowała i obecnie mieści się tutaj siedziba kilku mniejszych firm handlowych. Jeżeli wejdziemy do środka możemy sobie wyobrazić dawne wnętrze przemysłowe - niską halę wypełnioną hałaśliwymi maszynami oraz poplamioną wyciekającym z nich olejem. Nieco dalej w stronę mostu Långebro za linią kolejową stoi niewielka altanka uznawana za najstarszy budynek w mieście od nazwiska jednego z dawnych burmistrzów zwany Skottenborg (7). 

Skottenborg na południowym przedmieściu

W czasie budowy Kristianstadu rezydował tutaj Jens Rasmussen królewski pisarz a znacznie później zwyczajowo stanowił mieszkanie dla kustosza muzeum. Nim stał się zabytkiem dwukrotnie uniknął rozbiórki w czasach gdy rozbudowywano południowy fragment fortyfikacji oraz w czasach gdy planowano rozszerzyć znajdujący się na zapleczu cmentarz. Dzielnicę przecina sztuczny kanał pełniący dawniej funkcję miejskiej fosy chroniącej Kristianstad od wschodu. Nad kanałem obramowanym szpalerem wysokich drzew znajduje się stara kuźnia (silversmedja). Powstała już w 1680 roku i do dzisiaj funkcjonuje jako tradycyjny zakład rzemieślniczy Ingmara Grönroosa. Odwiedzając sklep można też obejrzeć stare wyroby ze srebra pochodzące z XVIII i XIX wieku. Inny historyczny zakład znajdował się już po drugiej stronie kanału. Był to duży kombinat produkujący wyroby wełniane i zatrudniający w okresie świetności ponad 1000 osób w tym w przeważającej liczbie kobiety. W Yllan (8) funkcjonuje dzisiaj duże centrum konferencyjne, kawiarnia oraz drukarnia. Duże imprezy kulturalne i sportowe odbywają się też w położonej naprzeciwko za linią kolejową do Åhus nowej hali widowiskowej Kristianstad Arena (9) oddanej do użytku w październiku 2010 roku. 

Kristianstad Arena

Na co dzień rozgrywa tutaj mecze pierwszoligowa drużyna piłki ręcznej IFK Kristianstad. Widownia mieści około 5000 osób. W sąsiedztwie areny w dawnym budynku południowej stacji kolejowej znajduje się niewielkie muzeum (10). Można tutaj spędzić czas wśród starych pasażerskich wagonów kolejowych a w tym roku wystawa dotyczy głównie przedziałów restauracyjnych. Oprócz głównego budynku żywe eksponaty znajdują się też w okolicznych budynkach lokomotywowni oraz na peronach dawnej stacji. Dla miłośników kolei otwarto także bibliotekę tematyczną. 

Muzeum otwarte jest od 30 czerwca do 30 sierpnia we wszystkie dni tygodnia od 12 do 17. Wstęp wolny. Wewnątrz sklep z pamiątkami i książkami poświęconymi kolei oraz bufet. Tel: 044 13 57 23, e-mail: jarnvag@regionmuseet.se                  

W 1847 roku królewski dekret zlikwidował twierdzę w Kristianstad. Dzięki wyburzeniu dawnych urządzeń obronnych miasto mogło się rozrastać m.in. ku wschodowi. Rozbudowie miasta w tamtym kierunku sprzyjało osuszenie dna dawnej zatoki Nosaby przez inżyniera pochodzenia angielskiego Johna Nuna Milnera. Dzisiejsza dzielnica Östermalm leży na wschód od miejskiego kanału i kompleksu galerii handlowych przy Östra Boulevarden. W kwartale pomiędzy Kanalgatan a Föreningsgatan w ceglanych budynkach w narodowym stylu, które zaprojektował miejski architekt Per Lennart Håkansson mieści się centrum kulturalne (11) z biblioteką i dwoma salami koncertowymi. W sąsiedztwie za budynkiem sądu stoi wysoki czerwony gmach dawnego więzienia zamkniętego w 2013 roku. Mimo pewnego odosobnienia budynek znajduje się dziś wewnątrz miejskiej zabudowy, w chwili powstania znajdował się natomiast na dalekim zapleczu twierdzy otoczony wodami jeziora. CDN