Kamień runiczny w Stora Levene

W Szwecji kamienie z napisami runicznymi to w zasadzie żaden rarytas. Z ogólnej liczby około 6700 takich pamiątek odnalezionych na całym świecie ponad połowa znajduje się w kraju trzech koron. Część z nich zdeponowano w muzeach, inne stoją na polach lub cmentarzach, jeszcze inne wmurowane zostały w ściany budynków. Najwięcej odnajdziemy ich w prowincji Uppland na północ od Sztokholmu, czyli tam gdzie znajdowały się najstarsze siedziby Swewów, ale także nie mało ich będzie można obejrzeć w Sörmlandzie, wschodniej i zachodniej prowincji Gotów oraz na wyspie Gotlandii. Można powiedzieć, że inskrypcji runicznych jest niewiele mniej, ile kościołów w całym kraju. A właśnie często tego typu zabytki współistnieją ze sobą wskazując na syntezę kultur i współistnienie wiary katolickiej z północnym pismem. Według jednej z hipotez kamienie runiczne stanowiły wizualne świadectwo konwersji danego rodu. Runy pojawiły się dość nagle w II wieku naszej ery. Wynalazek na tyle zagadkowy, że różni uczeni wysnuwali rozmaite teorie skąd wziął się ten północny alfabet. Powszechnie twierdzi się, że jest on w jakimś stopniu inspirowany łacińskim systemem zapisu. Niektórzy jednak uważają że z powszechnym dzisiaj w Europie alfabetem nie ma wiele wspólnego, bardziej spokrewniony jest z dawnymi semickimi sposobami zapisu znanymi z dokumentów fenickich lub etruskich. Spory budzi także miejsce wynalezienia run - czy powstały już na miejscu w północnej Europie skąd rozpowszechniły się razem z wyprawami Wikingów na terytoria ościenne takie jak Germania, Wyspy Brytyjskie, Islandia czy Grenlandia. Istnieje także możliwość, że powstały gdzieś na wschodzie w azjatyckim tyglu plemiennym jeszcze przed wielkimi wędrówkami ludów u schyłku starożytności. Z początku inskrypcje umieszczano głównie na przedmiotach codziennego użytku, zapewne powszechnie wycinano je w drewnie, z tym że ze względu na niewielką trwałość takiego materiału praktycznie niewiele zachowało się do naszych czasów. Jedno z najstarszych znalezisk zawierających inskrypcje runiczne pochodzi z Vimose na duńskiej wyspie Fionia i jest datowane na 160 rok po Chrystusie. Odkryto tam zapisy pojawiające się na takich przedmiotach jak kościany grzebyk, klamra, klinga miecza, grot włóczni, hebel czy taca. Pierwotny alfabet runiczny składał się z 24 znaków. Na terenie Szwecji system ten ewoluował do zapisu uproszczonego wykorzystującego tylko 16 oddzielnych jednostek.  Słynny kamień Rökstenen zawiera zapisy runiczne w starszej i nowszej transkrypcji, co oznacza, iż powstał w okresie przejściowym, gdzieś około IX wieku n.e. Tak zwany futhark (nazwa pochodzi od wymowy pierwszych sześciu liter) do dzisiaj jest przedmiotem badań i domniemywa się, że oprócz literalnego zapisu posiada także głębsze magiczne sensy związane z religią nordycką. Zapis na najstarszym szwedzkim kamieniu runicznym znajdującym się na Gotlandii (Kylverstenen) jest zakończony charakterystyczną "jodełką", czyli podwojoną "czcionką" oznaczającą oddanie się w opiekę Thora. Zwyczaj umieszczania inskrypcji pamiątkowych na kamieniach upowszechnił się około V w. n.e., ale większość istniejących kamieni runicznych pochodzi z epoki późniejszej - początków drugiego tysiąclecia po Chrystusie. Teksty runiczne funkcjonowały wtedy równolegle z symbolami chrześcijańskimi a na kamieniach oprócz znaków fonetycznych pojawiły się także elementy zdobnicze: krzyże, węże, ornamenty w kształcie pierścieni, itp.

Kamień runiczny w Stora Levene tylko pod jednym względem jest wyjątkowy. To najwyższa tego typu stela w całej Szwecji mierząca 4,6 m wysokości. Odnaleziono go w 1927 roku w dwóch kawałkach wmurowanych po obu stronach wejścia do miejscowego kościoła. Zapewne nie znalazł się on tam przez przypadek, ale wiązano z tym jakieś istotne symboliczne znaczenie. Obecnie stoi na przykościelnym cmentarzu. Napis zaczyna się na przedniej stronie po lewej na dole i głosi: "Herulf wykonał te ryty na kamieniu dla swoich synów Vara i Turgota, niech Bóg pomoże ich duszom dobrze żeglować". Z tyłu znajduje się zdobiony krzyż z pierścieniem pomalowany ochrą. 

INFORMACJE PRAKTYCZNE: Stora Levene leży w środkowej Västergotlandii w gminie Våra. Dojechać tam można pociągiem Pendeltåg z Göteborga do MariestadKościół znajduje się około 1,5 km na zachód od linii kolejowej po lewej stronie głównej drogi. Oprócz kamienia warto zaglądnąć także do samej świątyni, która ma dobrze zachowane romańskie cechy, półkolistą absydę i dwie wieże z drewnianymi hełmami. Nieopodal znajduje się także Levene äng - łąka z jednym z największych cmentarzysk prehistorycznych w tej części Szwecji. Adres: Storgatan 44, 53473 Stora Levene

Kościół w Stora Levene

Kamień runiczny z dołu do góry

Inskrypcja