Uppsala część 9 Z dworca kolejowego w kierunku rzeki Fyris

UPPSALA [11 km], 149,2 tys. mieszkańców

Lewobrzeżny fragment Uppsali pomiędzy linią kolejową a rzeką Fyris to najbardziej wielkomiejska część ośrodka, jego obecne centrum handlowe i usługowe oraz dzielnica o zdecydowanie odmiennym charakterze niż zdominowana przez kolegia prawobrzeżna strona. Z pewnymi drobnymi wyjątkami dominuje tutaj szachownicowa siatka dróg, która rozwijała się od czasów renesansu, kiedy to królowa Krystyna dokonała nowej lokacji wytyczając główny plac w tej części miasta (dzisiejszy Stora Torget). Ze względu na zimne zachodnie wiatry ulice biegnące w kierunku rzeki były zazwyczaj węższe od prostopadłych do nich w osi północ-południe stanowiących osie komunikacyjne tej części miasta. Na wygląd dzielnicy wpływ miały liczne pożary niszczące starą drewnianą zabudowę, nie uniknięto też licznych wyburzeń w latach 50-tych i 60-tych XX wieku mających w zamyśle zmodernizować stare centrum. W efekcie obok neorenesansowych kamienic projektowanych m.in. przez pochowanego na Starym Cmentarzu architekta Carla Axela Ekholma w poszczególnych kwartałach stoją nowe modernistyczne gmachy. W przeszłości ta część Uppsali obejmowała dwa dystrykty Kungsängen na południu i Svartbäcken na północy.

Już spod budynku dworcowego w osi ulicy Bangårdsgatan widoczna jest położona na wzgórzu po drugiej stronie rzeki charakterystyczna cylindryczna wieża zamkowa wskazująca kierunek marszu.

Uppsala Stadteatern - fragment fasady

Po przebudowie całego kompleksu Resecentrum w początku naszego wieku plac przed stacją kolejową przyjął nazwę Olofa Palmego premiera Szwecji zamordowanego w 1986 roku w zamachu w Sztokholmie. Zieleniec po jego północnej stronie otrzymał natomiast imię zasłużonego dla Uppsali architekta Gunnara Leche. Przy zielonych żywopłotach miejscowi powszechnie parkują swoje rowery. Niedaleko stąd przy Kungsgatan stoi główne dzieło wspomnianego miejskiego architekta, czyli gmach Teatru Miejskiego (1) z klasycystyczną kolumnadą przy wejściu. Budynek zaprojektowany jako Dom Ludowy (Folketshus) na przełomie lat 40-tych i 50-tych usiłował pogodzić tendencje klasycyzujące z panującym w tym czasie funkcjonalizmem. To jeden z większych teatrów w Szwecji z widownią na 530 widzów. Oprócz głównej sceny mieszczą się tutaj jeszcze trzy inne: Lillan (Mała), Ettan (w piwnicy) oraz Intiman (Kameralna) przypominająca raczej kawiarnię rewiową ze stolikami i konsumpcją. We wnętrzu znajdują się współczesne freski przedstawiające scenografie do sztuk Szekspira i Strindberga. Wspomniana ruchliwa arteria Kungsgatan zamykająca od strony miasta Olof Palme Plats to dawna grobla na rogatkach miasta, dopiero po wybudowaniu linii kolejowej jedna z głównych ulic śródmieścia. W narożnym domu pod numerem 59 mieściła się do niedawna główna siedziba informacji turystycznej - jednak ze względu na małą frekwencję instytucję zlikwidowano w końcu 2017 roku przenosząc biura do nowych budynków po drugiej stronie dworca kolejowego.

Pomalowany na pomarańczowo budynek jest częścią kwartału Svava, który w latach 90-tych XX wieku przekształcono na duże centrum handlowe z najlepszym wyborem egzotycznych smakołyków w całej Uppsali. Główne wejście na teren kompleksu znajduje się po przeciwległej stronie kwartału przy Vårfrutorget (róg Dragarbrunnsgatan i Bredgränd). Przy Bangårdsgatan znajduje się część hotelowa: obecny Svava Hotell a zaraz za nim elegancki gmach nieistniejącego już St Eriks Hotell. Już przy samej Fyrisån stoi natomiast ekskluzywny czterokondygnacyjny Grand Hotel Hörnan (2) z reprezentacyjnymi balkonami wychodzącymi w kierunku rzeki. Otwarty został w 1907 roku i był pierwszym budynkiem w Uppsali wyposażonym w centralne ogrzewanie. Bangårdsgatan to jedyna w tej części miasta szersza ulica biegnąca w stronę rzeki. Swoją dzisiejszą nazwę otrzymała dopiero po doprowadzeniu linii kolejowej w 1866 roku. Wcześniej był to niewielki zaułek Gräsgränd zapewne zgodnie z nazwą zarastający trawą. Po obu stronach ma teraz szerokie chodniki oddzielone od jezdni szpalerem drzew. Przebiega dodatkowo nieco po przekątnej w stosunku do siatki ulic. 

Pomnik na Fadimes Plats

Kończy się niewielkim trójkątnym zieleńcem na którym ustawiono statuę w formie drzewa ze złotymi owocami upamiętniającą bojowniczkę o prawa kobiet Fadimę Şahindal. Ta emigrantka z Kurdystanu została w 2002 roku zamordowana przez swojego ojca po tym jak wbrew jego woli pokierowała swoim życiem. Lustro wkomponowane w rzeźbę umożliwia przyjrzenie się własnej twarzy a może też zadumę nad poplątanymi ścieżkami honoru w głębi ludzkiej duszy. Po lewej stronie pod numerem 11 mieści się kościół baptystów. Pierwotnie stała w tym miejscu mniejsza kaplica należąca do kongregacji, w 1886 powstała obecna siedziba a jej koszty budowy przez wiele lat stanowiły spore obciążenie finansowe dla członków zboru. Najbardziej okazałym gmachem przy ulicy jest jednak stojąca przy kolejnym skrzyżowaniu dawna siedziba Riksbanku. Nad narożną bramą wyrzeźbiony jest kartusz herbowy z godłem trzech koron. Na przeciwległym narożniku stoi wysoki ceglany gmach przypominający nieco zamek obronny. To dawna stacja telegraficzna (Telegrafverket) i centrala telefoniczna wzniesiona w latach 1916-17 przez Arona Johanssona najbardziej znanego z projektu szwedzkiego parlamentu. W kwartale Draken znajduje się dzisiaj siedziba uppsalskiego oddziału szwedzkiego radia. Przy głównej bramie od strony Vårfrutorget (3) odbywają się czasami rozmaite festyny, kiermasze albo kameralne koncerty. Sam placyk z niewielką fontanną iluminowaną ledowym światłem powstał na miejscu średniowiecznego kościoła św. Marii Panny spalonego w pożarze w 1543 roku. Dzisiaj w kwartale Pantern po jego północnej stronie znajduje się współczesna świątynia komercji, czyli najstarsza galeria handlowa w mieście nazywana Forum. Jej początki były niechlubne. Ze względu na duże spożycie koniaku, rumu i ponczu zwłaszcza przez brać akademicką oraz stacjonujących w mieście żołnierzy postanowiono mimo protestów nobliwych obywateli otworzyć w tym miejscu pijalnię napojów alkoholowych. Przyznać trzeba, że neoromantyczna bryła budynku przypominała raczej urząd lub bardziej dystyngowany gmach użyteczności publicznej. Do dziś w starym Sprit Huset (4) na rogu Dragarbrunnsgatan i Smedgränd znajduje się lokal w którym napić się bez wątpienia można, chociaż serwowany tam alkohol jest nieco bardziej wyrafinowany. Spółdzielczy dom towarowy powstał w 1953 roku. Główne wejście znajduje się po przeciwległej stronie kwartału na placu zwanym Forumtorget. Zaułki Smedgränd i Bredgränd ciągną się dalej w kierunku rzeki. Ten pierwszy dociera do Östra Ågatan przy wysokiej narożnej zielonej kamienicy zwanej Tidningshuset. Zegar wmurowany w relief nad narożnym oknem przypomina że kiedyś mieściła się tutaj siedziba burżuazyjnej poczytnej gazety Tidningen Upsala konkurującej z uniwersytecką Upsala-Posten. Jej kontynuatorką jest wychodzący po dziś dzień tabloid Upsala Nya Tidning. 

Dom kupca Lagerkvista na rogu Dragarbrunnsgatan i Vretgränd

Zwłaszcza za czasów redaktora naczelnego Johana Olofa Sundvallsona dziennik słynął z uczestnictwa w lokalnych sporach dotyczących powstania gazowni czy przebiegu linii kolejowej. Pojawiało się tam wiele ostrych ripost utrzymywanych blisko granicy dobrego smaku. Drugi zaułek wychodzi na niewielką kładkę dla pieszych zwaną Västgötaspången, którą przejść można na przeciwległy brzeg do dzielnicy uniwersyteckiej. Jakieś sto kroków na południe od mostku natkniemy się na nadrzecznej promenadzie na wielkie mosiężne cielsko stanowiące syntezę ryby i spoczywającego człowieka. Dzieło jest wariacją na temat motywu biblijnego Jonasza i stanowi najbardziej widoczny fragment większej instalacji zdobiącej ten fragment nabrzeża. Uliczną sztukę obejrzeć też można w położonym dalej na południe zaułku Vretgränd stanowiącym naturalne przedłużenie ku rzece podziemnego pasażu biegnącego pod torami kolejowymi. Instalacja znajduje się już na początku przejścia przy Kungsgatan. Warto w to miejsce zajść po zmroku, bowiem fotokomórka uruchamia ledowe światło ukształtowane w postać morskiej fali. Ciekawe artystyczne wnętrze znajduje się też przy Dragarbrunnsgatan w sąsiedztwie Vretgränd. Miejsce to nosi nazwę znanego w Szwecji autora piosenek (najbardziej znaną jest skoczna Sammling vid Pumpen) i studenta uniwersytetu w Uppsali Ulfa Pedera Olroga. Mamy tu mural, uliczne oświetlenie imitujące sypialne abażury i niewielkie rzeźby przy ławeczkach dopełniające wystroju woonerfu. W środkowej części Vretgränd zachowało się kilka starych drewnianych domów. Najstarszy z nich pochodzi jeszcze z XVIII wieku. W narożnym parterowym budynku mieścił się sklep żelazny Alfreda Paulinusa Lagerqvista (5) po którym pozostał napis nad wejściem. CDN