Söderköping część 4

SÖDERKÖPING [] / 7,0 tys. mieszkańców

Po przekroczeniu Storån znajdziemy się w dawnej dzielnicy Drothem. Równolegle do rzeki przebiegają dwie brukowane ulice wychodzące z placu Rådhustorget: Munkbrogatan i Hospitalsgatan. Otoczone są klimatyczną starą zabudową, którą ukazano w scenach filmu Madicken (1979) wg powieści Astrid Lindgren. Na rogu Munkbrogatan i Kyrkogränd znajduje się zielona willa z datą 1792 na fasadzie. Nieco bliżej rynku pod numerem 6A stoi drewniany dom na wysokiej podmurówce zwany Braskhuset (1). Przypuszcza się, że w tym miejscu funkcjonowała jedna z pierwszych drukarni w Szwecji założona przez biskupa Hansa Braska w 1523 roku.

Wydano tam m.in. Żywot św. Mikołaja oraz mszał Manuale Lincopense zachowany tylko w jednym egzemplarzu. Drukarnię zamknął w 1526 roku król Gustaw Waza obawiając się, że przekształci się w tubę kontrreformacji. Dodajmy, że niepomyślne decyzje królewskie doprowadziły do konfliktu biskupa Linköpingu, który ostatnie lata swego życia spędził na wygnaniu w klasztorze cystersów w wielkopolskim Lądzie. Być może jednym z wątków tego zatargu było zburzenie kościoła klasztornego, który do 1520 roku stał w okolicy dzisiejszego placyku Skvallertorget. Odzyskany budulec wykorzystano następnie do umocnienia twierdzy w Stegeborgu. Od 1235 roku funkcjonował w Söderköpingu drugi w Szwecji (po Visby) klasztor franciszkanów zwanych w Szwecji szarymi braćmi (stąd Gråbrödraklostret). Założony on został już 12 lat po zatwierdzeniu reguły św. Franciszka przez papieża Honoriusza III. W nie istniejącym już dziś ceglanym kościele klasztornym "przy ołtarzu św. Franciszka" pochowana była Magdalena, córka króla Karola Knutssona Bonde, która zmarła w pobliskim Bosgård. Oprócz  świątyni w kompleksie znajdowało się wiele niskich zabudowań mieszkalnych a także pierwsza w mieście sala szpitalna. Praktycznie nic z tego się nie zachowało a jedyną pamiątką po tamtych czasach jest położony po drugiej stronie rzeki budynek młyna Kloster Kvarn. Przy brzegu rzeki rozciąga się teraz niewielki park zwany Klostergården z ozdobnymi krzewami i drewnianym pomostem. Trzy ludzkie głowy to niepokojąca rzeźba Mikaela Lundberga Skvala, sorl och larma ustawiona w 2013 roku. Na dawnym cmentarzu klasztornym ciągnącym się ku zachodowi pozostało kilkanaście grobów w tym archaiczne mogiły typu Eskilstuna, pochodzące jeszcze sprzed okresu powstania konwentu. 

Scena z ołtarza w Drothems Kyrka

Wokół Skvallertorget stoi teraz kilka drewnianych domków nazywanych szpitalnymi chatami powstałych w XVII-XVIII w. dla uboższych mieszkańców miejscowości. Przy końcu miejskiej zabudowy na skraju dawnego cmentarza powstał na przełomie XIII i XIV wieku kościół parafialny dla gminy wiejskiej zwany Drothems Kyrka (2). Ta trójnawowa gotycka świątynia halowa w odróżnieniu od kościoła franciszkańskiego zachowała się do tej pory. Tylko portal zachodni ma charakter autentyczny, wschodnie wejście zostało dodane po przebudowie w czasach nowożytnych. Kościół zlokalizowano w miejscu dość szczególnym. Po pierwsze w owym czasie był to fragment cmentarza klasztornego i pod fundamentami odkryto starsze pochówki, po drugie był to szczyt niewielkiego wzniesienia. Fakty te spowodowały, że budowla od początku nie była zbyt stabilna, więc aby zapobiec katastrofie należało ją wzmocnić poprzez budowę zewnętrznych przypór oraz stworzenie dość unikalnej wewnętrznej ściany szczytowej ułożonej skośnie w stosunku do osi nawy. W środku zresztą obejrzeć można również nieco asymetryczne, jakby "ręcznie" wykonane łuki sklepień znajdujące się pomiędzy poszczególnymi częściami kościoła. W średniowieczu z miejscem tym powiązano wezwanie świętej Trójcy. Taki jest zresztą poniekąd główny motyw ołtarza - XV-wiecznego tryptyku pochodzącego z okolic Lubeki, wykonanego jednak ze specyficznym folklorystycznym zacięciem. Warto przyjrzeć się na nim rozmaitym detalom, np: aniołom muzykującym na gitarach, atrybutom i częściom garderoby w długiej galerii świętych. W prawej nawie wisi niewielki obraz ołtarzowy z nieistniejącej kaplicy szpitala dla trędowatych St Örjan (St Göran) przedstawiający Chrystusa ukrzyżowanego oraz Ostatnią Wieczerzę. Podejrzewa się, że pierwotnie był to obraz o charakterze epitafijnym. W kościele znajdziemy też misę chrzcielną z XIII w. oraz kilka drewnianych rzeźb świętych (np. Matka Boska i św. Jan Ewangelista). Po południowo-zachodniej stronie budowli stoi pomalowana na biało drewniana dzwonnica z XVIII wieku. W pobliżu kościoła przy Drothemsgatan znajdziemy kilka interesujących fotogenicznych drewnianych domków. "Kalle mä pipas stuga" (3) może spokojnie kandydować do miana najmniejszej chaty nie tylko w mieście, ale pewnie i w całej Östergotlandii. W początkach XX wieku było to mieszkanie dzwonnika. Niewiele większe są zabudowania Lottagården. Niegdyś mieszkające tutaj kobiety trudniły się wyrobem cukierków. W kierunku Ågatan ciągnęła się średniowieczna dzielnica Gillet pełna warsztatów kuźniczych i rymarskich. U zbiegu Hospitalgatan i Vintervadsgatan znajduje się altana z wystawą poświęconą wykopaliskom archeologicznym w tym rejonie. Niekwestionowanym centrum tej części miasta był plac zwany dzisiaj Rådhustorget pełniący w dawnych czasach rolę nabrzeża handlowego nad zatoką powstałą przy połączeniu rzek Storån i Lillån. Po XVI w. w związku z procesem izostatycznego podnoszenia się lądu woda się wycofała i przystań straciła swoje znaczenie. Dziś jest to niewielki skwer otwarty ku rzece z kilkoma kolorowymi klombami i staroświecką budką telefoniczną. 

Rådhustorget

Dominantą dzisiejszego placu jest pomalowany na żółto ratusz (4). Obecna budowla wzniesiona została w 1777 roku na miejscu renesansowej siedziby miejskich władz, która z upływem czasu groziła już zawaleniem. Zachował się przywilej kupiecki z 1235 roku wydany przez Svantepolka Knutssona na którym znajduje się pieczęć z miejskim herbem. Od XIII do XV wieku w Söderköpingu odbyło się wiele wydarzeń o znaczeniu politycznym. Tutaj obradowały stany generalne w czasie elekcji króla Magnusa Erikssona, tutaj uznano duńską królową Małgorzatę za regentkę. W 1441 roku walny synod biskupi zadecydował o powstaniu uniwersytetu w Uppsali. Drewniana wieża zegarowa z ośmiokątnym tarasem widokowym nie jest dostępna dla publiczności. Jeszcze w końcu XIX wieku stacjonowała tutaj warta strzegąca miasto przed pożarem. Na piętrze znajduje się dawna sala obrad pełniąca dziś role reprezentacyjne. Zachowały się też zabytkowe piwnice w których składowano beczki z piwem i winem. Po prawej stronie ratusza stoi dwupiętrowa kamienica z interesującymi płaskorzeźbami w niszach. Należała kiedyś do bogatego kupca C. A. Blomqvista i stąd nazywana jest Blomqvistska Huset (5). Warto też zwrócić uwagę na położony we wschodniej części placu przy Ågatan 25a dawny gmach hotelu miejskiego (6) zbudowany w 1911 roku a także sąsiedni budynek Van Hornska Huset (dawny zajazd Fenix). 

Fyrtörnet

W kierunku wschodnim wybiega z placu nadrzeczny bulwar wysadzany szpalerem krótko przystrzyganych lip. Otacza go stylowa drewniana zabudowa przedmiejska na przemian z nowszymi i bardziej monumentalnymi budynkami takimi jak kamienica Kastenhof pod numerem 43, bądź Arbetarföreningenhus (nr 53), gdzie mieściło się pierwsze miejskie kino, teatr oraz biblioteka ludowa. W obecnej restauracji pod tym adresem warto obejrzeć malowidła sufitowe. W domu pod numerem 27 (dziś restauracja Å Caféet) urodził się Bengt Engelbrekt Nyström poeta religijny i autor kilku śpiewanych do dziś powszechnie w Szwecji psalmów. Na końcu bulwaru znajduje się zbudowany w 1902 pałacyk sądu (Tingshus) mieszczący obecnie budynki szkolne. Po północnej stronie Ågatan biegnącej nad przykrytym dziś korytem Lillån znajdowała się kiedyś trzecia dzielnica miasta skupiona wokół nieistniejącego już dziś kościoła St Ilian. Budowla ta została rozebrana około 1528 roku a lokalną wspólnotę parafialną połączono ze zgromadzeniem przy kościele św. Wawrzyńca. Resztki fundamentów świątyni zniszczono ostatecznie w czasie kopania Kanału Gotajskiego. W trakcie badań archeologicznych w okolicach Repslagaregränd odkryto rozwidlenie średniowiecznego wodociągu. Część wody doprowadzana była ze źródeł na wzgórzu Ramunderberget, część czerpana natomiast bezpośrednio z rzeki. 
Wizytówką tej dzielnicy miasta jest ruchliwe nabrzeże przy Kanale Gotajskim. W pobliżu mieściła się pierwsza stacja kolejowa w Söderköpingu zlikwidowana w końcu XIX wieku. Dziś miasto w ogóle nie ma połączenia tym środkiem transportu, ale nowsza magistrala okrążała centrum od południa. Znajdujące się przy przystani drewniane magazyny z 1898 roku kiedyś służące do przechowywania frachtu zajęte są obecnie przez rozmaite lokale gastronomiczne. Miłośnicy lodów powinni wstąpić do Göta Glass lub Smultronstället i oprócz ich smaku rozkoszować się widokami skalistych stoków Ramunderberget po przeciwnej stronie kanału. We wschodniej części nabrzeża stoi Fyrtörnet (7): wysoki 8-piętrowy wieżowiec mieszkalny zbudowany w 2004 roku na bazie dawnego silosa zbożowego. Z kolei spacer do zachodniego krańca promenady pozwoli z bliska obejrzeć dość pocieszną rzeźbę przedstawiającą dzielne króliki próbujące przedostać się na drugą stronę akwenu (Rabbit crossing, Eva Fornåå, 2005).