Uppsala część 4 Wokół wzgórza katedralnego

UPPSALA [11 km] /149,2 tys. mieszkańców

Wieże katedry podziwiać można z perspektywy starych placów położonych u podnóży niewysokiego wzgórza Domberget. Na jego zboczach stoi wiele budynków użyteczności publicznej związanych z uniwersytetem lub życiem kościelnym, ale spacer odbyć można także po nobliwych miejskich ogrodach.

Poniżej głównego wejścia do katedry po przeciwnej stronie placu Domkyrkoplan znajduje się Gustavianum (1). To najstarszy zachowany do dziś budynek uniwersytecki. Ufundowany przez Gustawa II Adolfa (stąd nazwa) i wzniesiony w latach 1622-1625 przez holenderskiego architekta Caspara van Pantena stanowił z początku obiekt pomocniczy a po zburzeniu gmachu Academia Carolina stał się główną siedzibą uczelni. Od 1997 roku mieści się tutaj muzeum uniwersyteckie z kilkoma tematycznymi działami. W charakterystycznej kopule mieści się zrekonstruowany teatr anatomiczny powstały w XVII wieku z inicjatywy profesora medycyny Olafa Rudbecka. Odbywały się tutaj pokazowe sekcje zwłok. W kolekcji Gustavianum warto także obejrzeć augsburski gabinet osobliwości - oryginalny mebel wykonany dla Gustawa Adolfa z licznymi emaliami i miniaturami, zbiór staroegipskich mumii oraz znaleziska archeologiczne z Valsgärde, gdzie odkopano statki grzebalne z epoki wikingów (z lat 500-800 n.e.). Na drugim piętrze znajduje się wystawa poświęcona historii założonego w 1477 roku uniwersytetu - najstarszego w krajach skandynawskich. Możemy tu obejrzeć odręczne notatki z dawnych wieków, stare urządzenia pomiarowe i pomoce naukowe jak choćby słynny termometr Celsiusa.  Interesujące są również wystawy czasowe prezentujące liczne eksponaty znajdujące się na co dzień w muzealnych magazynach. 

Muzeum otwarte od wtorku do niedzieli od 11 do 16, w okresie letnim w tych samych dniach od 10 do 16. Bilet wstępu dla osoby dorosłej kosztuje 50 SVK, osoby do 19 roku życia wchodzą za darmo. W szatni szafki depozytowe. Fotografować można jedynie bez flesza. Akademigatan 3. Kontakt telefoniczny: 018 471 75 71, poczta e-mail: museum@gustavianum.uu.se, strona web: http://www.gustavianum.uu.se         

Gustavianum

W kierunku zachodnim Gustavianum otwiera się na park stanowiący centrum dzielnicy uniwersyteckiej. Widoczny na południe od katedry wysoki obelisk poświęcony jest Gustawowi II Adolfowi i został ustawiony w tym miejscu przez króla Karola Jana XIV w 1832 roku. Pomnik przeznaczony był pierwotnie do parku zamkowego Drottningholm lub Stora Haga. Stoi on na początku długiej alei wiązów zwanej Odinslund na terenie, który stanowił pierwszy park miejski w Uppsali założony przez Karola Linneusza. W parku za obeliskiem ukrywa się elegancka kamieniczka Villa Anna pełniąca funkcję uniwersyteckiego hotelu. Po drugiej stronie jest natomiast kamienno-ceglany gotycki Kościół św. Trójcy (Helga Trefaldighets Kyrka, 2) zwany też chłopską świątynią - poprzednik katedry na wzgórzu Domberget. Najstarszą jego częścią jest zakrystia powstała około 1200 roku. Przysadzista wieża znajduje się po zachodniej stronie korpusu nawowego. Charakterystycznymi elementami na jej elewacji są blendy na niższej kondygnacji oraz średniowieczny zegar po stronie południowej. Niski hełm zastąpił wysoką spirę, która spłonęła w trakcie pożaru w 1702 roku. Podobno na wieży znaleźć  można beczki winne z czasów koronacji Eryka XIV. Wyposażenie kościoła zostało prawie całkowicie zmodernizowane w początku XIX wieku - zachowały się jedynie stare drewniane rzeźby przy wejściu do zakrystii. W bocznych nawach oraz na ścianie zachodniej obejrzeć można malowidła z różnych okresów w tym średniowieczne autorstwa Alberta Pictora (np. Spotkanie Marii Panny i Elżbiety). Najczęściej powtarzającym się motywem dekoracyjnym są anioły. W pobliżu ołtarza znajduje się portret biskupa Nathana Söderbloma, który był wcześniej proboszczem tej parafii. Pomiędzy katedrą a kościołem św. Trójcy stoi czterokondygnacyjny dom zwany dziekańskim (Curia decani). Zabudowa w tym miejscu istniała już w XIV wieku, potem znajdowała się tutaj rezydencja uczelnianego intendenta. Budynek góruje nad trójkątnym skwerem Riddartorget położonym kilka metrów niżej w stosunku do zabudowań wzgórza. W dawnych czasach miejsce to zajmował budynek Academia Carolina - wpierw siedziba kapituły, potem uniwersytetu. Po pożarze w 1702 roku zdecydowano o jego wyburzeniu. W południowej pierzei placu znajduje się pomalowany na żółto Oxenstiernska Huset (3). Pierwotnie była to rezydencja kanclerza Bengta Oxenstierny znanego w polskiej historii jako gubernatora Warszawy w czasie Potopu. Obecnie mieści się tu Wydział Prawa Uniwersytetu w Uppsala. Stojący obok ceglany budynek to Dom Bractwa Värmlandu (4) zaprojektowany przez Ragnara Östberga - architekta sztokholmskiego ratusza. Uczelniane towarzystwa regionalne stanowią ważny element integracji w ramach nauki na uniwersytecie skupiajac w swoim gronie zarówno studentów jak i wykładowców. W budynku mieści się m.in. kawiarnia, biblioteka, klub nocny oraz sale konferencyjne. Na zapleczu znajduje się niewielki ogród. Towarzystwo dysponuje sporą liczbą kwater studenckich w obrębie miasta, prowadzi aktywność sportową i kulturalną, kultywuje także tradycje i pamięć o swoich członkach, np. opiekuje się grobem Gustawa Frödinga na starym cmentarzu w Uppsali. Dwa razy w roku odbywa się też tradycyjna uczta zwana ärtmiddagen w czasie której kilku uczestników wygłasza żartobliwe przemówienia utrzymane w konwencji naukowej, ale traktujące raczej o sprawach lekkich i niepoważnych.

Skytteanum

Z Riddartorget podążamy na wschód Valvgatan łukowym przejściem pod budynkiem Skytteanum (5). Żółty dom na skarpie od 1622 roku był siedzibą kanclerza uniwersytetu i założyciela pierwszej w świecie katedry nauk politycznych Johana Skytte. Do dziś zachowała się tradycja przejmowania tej rezydencji przez kolejnych profesorów nauk politycznych w ramach tzw. Fundacji Skytteańskiej. Stanowi ona swoisty relikt XVII-wiecznego klientelizmu szwedzkiego. Na fasadzie rzucają się w oczy żelazne litery układające się w ciąg inicjałów pierwszego właściciela oraz jego żony Marii Nääf z Grönsöö (od strony Fyristorg znajduje się też ich tablica herbowa). W rzeczywistości są to kotwy spajające cegły w murze. Poniżej domu znajduje się XVIII-wieczny ogród Skytteanska trädgården z licznymi drzewami owocowymi oraz starymi lipami. Domy przy Valvgatan i poprzecznym zaułku St Eriks Gränd należały tradycyjnie do kapituły katedralnej. 

Domtrapphuset

Wśród nich wyróżnia się narożny Domtrapphuset (6) przez który prowadzą zamykane schody na wzgórze katedralne. To najpewniej najstarszy zachowany budynek w mieście pochodzący z przełomu XIII i XIV wieku. Być może w początkowym stadium stanowił część umocnień wzgórza katedralnego - basztę, która później została przebudowana na kamienicę. Per Brahe starszy urządził tutaj szpital miejski a do 1833 roku w piwnicach mieścił się prubban, czyli karcer dla studentów, którzy popełnili jakieś drobne wykroczenia. Obecnie na parterze mieści się tradycyjna restauracja z winoteką. Od 1935 roku przebity pod kamienicą Gillbergska Huset trakt Västra Ågatan prowadzi bezpośrednio z Fyristorg w kierunku St Eriks Torg. 

Po prawej stronie drogi na przyczółku, gdzie dawniej pracowały młyny znajduje się teraz Muzeum Upplandzkie (7). Akademikvarn powstał w XIII wieku i z początku należał do uposażenia katedry. Gustaw Waza znacjonalizował majątki kościelne i młyn przeszedł na rzecz skarbu państwa. Królowa Krystyna zapisała go uniwersytetowi. Z pewnymi perturbacjami monopol uczelni przetrwał do 1946 roku, kiedy zakład wodny ostatecznie zamknięto. W ramach ekspozycji muzealnej nadal funkcjonuje jedno z kół młyńskich napędzane wodą płynącą przez sztuczny kanał. Wystawa stała koncentruje się na historii Uppsali oraz regionu. Oprócz tego można obejrzeć przynajmniej kilka wystaw czasowych o różnorodnej społecznej tematyce. Położony nieopodal oddział muzeum Walmstedska Gården (Sysslomansgatan 1, w narożniku St Eriks Torg) prezentuje mieszkanie byłego profesora uniwersytetu Hermana Rydina.  
Zwiedzanie tylko w grupach po wcześniejszej rezerwacji pod telefonem 018 16 91 00. Bezpłatna tura trwa około 45 minut. Główna ekspozycja muzeum jest otwarta dla turystów indywidualnych i grup od wtorku do niedzieli między 12 a 17. Wstęp bezpłatny. Na miejscu kawiarenka i sklep z pamiątkami. Kontakt telefoniczny: 018 16 91 01, e-mail: info@upplandsmuseet.se                                                                                     
Przy muzeum rozciąga się spory skwer Rosénparken z widokiem na rzekę oraz położoną powyżej katedrę. Nad samym muzeum przy końcu Västra Ågatan stoi stara żeliwna studzienka (8) z fantazyjnym zwieńczeniem i koroną królewską na szczycie. To legendarne źródło św. Eryka, które wytrysło w miejscu, gdzie król został zabity. Według jednej z bardziej makabrycznych wersji legendy w to miejsce potoczyła się ścięta głowa nieszczęśnika a krew zamieniła się w wodę. Corocznie rusza stąd krótka pielgrzymka do kościoła w Gamla Uppsala (ok. 6 km marszu). Źródło stanowiło pierwszy rezerwuar wody pitnej dla osady, obecny wygląd ma od połowy XIX wieku kiedy to umieszczono tu ozdobną pompę odlaną w zakładach w Hällefors. 

Wieże katedry ponad St Eriks Torg

Dało też nazwę sąsiedniemu placowi z doskonałym widokiem na położoną wyżej katedrę. St Eriks Torg zwany był kiedyś Oxtorget, ponieważ w dawnych czasach odbywał się tu handel bydłem. Pamiątką po funkcji targowej jest odbywający się tutaj coroczny jarmark bożonarodzeniowy. Na co dzień płyta placu służy jako parking. Są tu też miejsca postojowe dla autokarów (do 1 godziny). Amfilada schodów pozwala na przejście wprost do północnego portalu katedry. Południową pierzeję placu tworzy ciąg budynków zbudowanych na skarpie wzgórza katedralnego i pełniących w przeszłości a także dzisiaj funkcje związane z kościołem. Są to kolejno Konsistorihuset, Ecclesiasticum i Diakonihuset. W tym ostatnim mieści się m.in. katedralna kawiarenka. Po przeciwległej stronie znajduje się przypominający nieco zamek budynek hali targowej (Saluhallen, 9) z 1909 roku. Klub nocny i restauracja z ogródkiem wychodzącym na brzeg rzeki Fyris. Po pożarze w 2002 roku budynek gruntownie odnowiono a drewniany dach zastąpiono nowocześniejszym z płytek. W narożnym domu pod numerem 1 mieściło się w XVII wieku Schefferianum - najstarsze muzeum w Szwecji w zasadzie rodzaj gabinetu ciekawostek z kolekcją przyrodniczo-kulturową zawierającą minerały, wypchane i wysuszone zwierzęta oraz eksponaty z różnych kultur świata  CDN