Translate

czwartek, 23 sierpnia 2018

Uppsala część 7 Wzdłuż rzeki Fyris na południe

UPPSALA [11 km] / 149,2 tys. mieszkańców
Rzeka Fyris przepływa przez centrum miasta, bowiem to od niej jako ważnej drogi transportowej rozpoczęła się kariera ośrodka. Pierwszy odcinek prowadzi wśród zwartej zabudowy miejskiej, dalej na południe ciągną się rozległe tereny zielone: parki i widokowe wzgórza.

Najkrótsza droga z katedry na nadrzeczny Fyris Torg (1) biegnie schodami przez narożny budynek zwany Domtrapphuset. Plac pełnił w przeszłości funkcję targową. Handlowano tutaj drewnem. Obecnie środek płyty zajmuje parking. W dawnej toalecie publicznej (zachowane zostały dawne muszle klozetowe) mieści się obecnie galeria sztuki zwana London Gallery ze względu na upodobnienie do stacji metra w stolicy Anglii. Obok stara pompa wodna tuż nad obudowanym kamienną kostką korytem rzeki. Plac z lewobrzeżną częścią miasta łączą dwa mosty: Dombron po stronie północnej (obecnie zamknięty dla ruchu samochodowego) i Nybron po stronie południowej. W zachodniej pierzei znajdował się dawniej hotel Gillet modny w latach 60-tych ubiegłego wieku,  znany z ekskluzywnej restauracji oraz kasyna. To tutaj podobno po raz pierwszy spotkała się para komików Hasse i Tage. W sąsiednim budynku biuro informacji turystycznej. Róg Drottninggatan w przeszłości nazywany był politycznym zakątkiem, ponieważ wywieszano tutaj najnowszy numer gazety i zawsze gromadziła się grupka komentująca aktualne wydarzenia. Ku południowi wzdłuż rzeki prowadzi Västra Ågatan. Pod numerem 12 "Spegeln" - największe kino w centrum miasta z nowym oddziałem Filmstaden w budynku obok. Ten drugi to wzniesiona na palach w bagnistym gruncie siedziba Bractwa Norrlandzkiego (2) - piękny budynek w stylu holenderskiego renesansu z 1889 roku, którego fasadę zaprojektował sztokholmski architekt Isak Gustaf Clason. 
Fasada siedziby Bractwa Västgöta od strony rzeki
Pod numerem 18 jeden ze starszych budynków w mieście - siedziba Bractwa Västgöta (3). Na fasadzie od strony rzeki widnieje data 1666 - czas kiedy cały kompleks został rozbudowany, ale sam dom jest jeszcze starszy. Według źródeł pisanych powstał około 1604 roku a ślady podpiwniczenia wskazują na jeszcze wcześniejsze datowanie. Główna sala ozdobiona jest malowidłami przedstawiającymi zamki i kościoły Västergotlandii według szkiców Erika Dahlbergha ze zbioru Suecia Antiqua. Siedziba dała nazwę pobliskiej kładce nad Fyrisån łączącej Bredgränd i Slottsgränd. Siedziby bractw uniwersyteckich znajdują się też w okolicznych kwartałach. Willa przy Trädgårdgatan 9 służy nacji Gästrike-Helsinge, a pałacyk pod numerem 15 bractwu Östgöta (5). Ten drugi to neorenesansowy gmach otwarty w 1885 roku przez samego króla Oskara II. Posiada piękna salę bankietową na 300 osób. Funkcjonuje tu również bar mleczny serwujący świetne gofry. Na rogu wąskiej uliczki Slottgränd biegnącej w kierunku zamku znajduje się kościół rzymskokatolicki św. Wawrzyńca (St Lars). Stanowi on część kwartału Munken (4) w którym znajdowały się głównie kolegia medyczne i chemiczne uniwersytetu. Wewnątrz zachowały się jedne z najstarszych budynków akademickich w tym laboratorium chemiczne zbudowane w połowie XVIII wieku a funkcjonujące później jako uniwersytecka drukarnia. Pracowali tu znani naukowcy Carl Wilhelm Scheele i Torbern Bergman. Västra Ågatan kończy się przy moście Islandsbron. To dość ważny punkt w topografii miasta. Z mostu widoczna jest niewielki próg wodny. Poniżej niego znajduje się przystań żeglugowa.
Stylowy statek rzeczny M/S Enköping wypływa w sezonie letnim na rejs wzdłuż rzeki Fyrisån do Ekoln. Degustacja krewetek z szampanem. Inne rejsy odbywają się dalej na jezioro Melar i do zamku Skokloster.
Nad samą rzeką przy wejściu do parku stoi zabytkowy budynek stacji pomp z 1875 roku. Obecnie we wnętrzu mieści się wystawa poświęcona historii miejscowych wodociągów oraz technice uzdatniania wody.
Ekspozycja udostępniana jest w sezonie letnim we wtorki i czwartki między 11 a 15. Wstęp bezpłatny.
Perspektywę w kierunku wzgórza zamkowego wypełnia staw Svandammen (6). W XVI wieku stanowił on część parku zamkowego. Na wyspie znajdował się domek dla łabędzi od których wziął nazwę cały ten akwen. Niestety kilka lat temu zmarł ostatni tutejszy przedstawiciel tego gatunku - samiec Aleksander i póki co w stawie pływają jedynie kaczki. Na jego południowym brzegu mieści się natomiast elegancka restauracja Flustret. Pierwszy pawilon w stylu szwajcarskim powstał w tym miejscu w 1842 roku a potem był kilkukrotnie przebudowany. Nazwa nawiązuje do ula (po szwedzku fluster), ponieważ zawsze przewijała się tu duża klientela z pobliskich kampusów uczelnianych, stąd mówiono, że pełno tu ludzi jak pszczółek w ulu. Dzisiaj odbywają się tutaj rozmaite okolicznościowe bankiety, koncerty i świąteczne imprezy. Bliżej zamku z restauracją sąsiaduje dawna hala sportowa a obecnie koncertowa Svettis z widownią na 1500 miejsc. 
W miejskim parku
Dalej na południe ciągnie się miejski park (7). Oferuje on dość szeroki wachlarz możliwości rekreacyjnych zarówno o charakterze sportowym jak i wypoczynkowym. Na środku sadzawki znajduje się niewielka wysepka Lycksalingsheten Ö z pięknym klombem kwiatowym. W głębi parku w żółtym domku ogrodnika znajduje się letnia kawiarnia a dalej na południe amfiteatr zwany Parksnäckan. Dzieci mogą bawić się w ogródku jordanowskim, z pewnością spodoba się im także niewielki pomniczek Filonka Bezogonka ustawiony w pobliżu rzeki Fyris. W parku jest też wiele rozmaitych rzeźb, trasy rowerowe i ścieżki do joggingu a także długi drewniany pomost spacerowy tuż nad samą rzeką. Można stąd podziwiać liczne barki i łodzie zacumowane na przeciwległym brzegu. 
Nowa kładka Hamnspängen łączy park z dzielnicą Kungsäng po lewej stronie rzeki. Po południowej stronie parku znajduje się remontowany obecnie akademicki kompleks sportowy ze stadionem piłkarskim oraz boiskami do gry w bandy a także torem do biegów narciarskich. Od zachodu ze Stadsträdgården graniczy kompleks szpitala uniwersyteckiego z położonymi na skarpie starszymi i nowszymi budynkami poszczególnych klinik. Kontynuuje on kilkusetletnią tradycję szpitalną w stolicy Upplandii rozpoczętą działalnością księży z katedry w XIV wieku. Pierwsza w Szwecji klinika psychiatryczna powstała w Ulleråker w 1858 roku. Dziś w jednym z budynków tego dawnego szpitala mieści się Muzeum Historii Medycyny w którego zbiorach obejrzeć możemy XVII-wieczne narzędzia chirurgiczne, stare lampy rentgenowskie i rozruszniki serca. Osobną część wystawy poświęcono psychiatrii: życiu codziennemu izolowanych pacjentów i postrzeganiu choroby psychicznej w społeczeństwie. Ciekawym miejscem ekspozycji jest stylowa apteka wraz z wystawą poświęconą medycynie ludowej.
Placówka otwarta jest w niektóre weekendy oraz we wtorki i czwartki między 13 a 17. Wstęp wolny poza specjalnymi wykładami odbywającymi się w niedziele (bilet 40 SVK). Kontakt telefoniczny: 018 611 26 10, e-mail: info@mhm.uu.se. Strona web: http://www.medicinhistoriskamuseet.uu.se/. Dojazd z centrum autobusem nr 4 w kierunku Gottsunda (przystanek Kronparksgården)   
Logo festiwalu reggae
W kierunku południowym biegnie wzdłuż brzegu Fyris ścieżka rowerowa oraz promenada spacerowa. Na położonych nad rzeką łąkach znajduje się estrada i główna arena upsalskiego festiwalu reggae (URF) - najstarszego i największego spotkania fanów tej gorącej muzyki w Skandynawii. Droga ta kończy się przy zwodzonym moście Kungsängsbron. Zbaczając w prawo w okolicach toru minigolfa można dojść na Pollackbacken. Najciekawsza droga w tamtym kierunku biegnie znakowanym na żółto szlakiem pieszym przez porośnięte sosnowym lasem wzgórze Kronåsen. Na jego szczycie znajduje się monumentalny pomnik Carla Millesa Sven Sture (8) z bardzo wysokim kamiennym postumentem ustawiony na pamiątkę bitwy pod Brunkenbergiem. Niestety podziwianie posągu zakutego w zbroję rycerza utrudnia wysoki las - jest on jednak dostrzegalny z dalszej perspektywy, np. z autostrady A4 albo linii kolejowej na południe od Uppsali. Na temat lokalizacji tego projektowanego już w 1871 roku monumentu było wiele kontrowersji. Pewna grupa aktywistów ustawiła nawet tekturową replikę pomnika na koronie wzgórza zamkowego w osi Norbyvägen, aby w ten sposób unaocznić jego lepszą lokalizację. Skandynawskie deszcze nie pozwoliły jednak wytrwać zbyt długo tej makiecie. Pod pomnikiem znajdziemy stoły i ławy - miejsce piknikowe. Szlak żółty biegnie dalej w kierunku polany z uroczym Brunnspaviljongen (9). 
Koszary Pollackbacken
W okolicy znajduje się kilka źródeł mineralnych z których już od XVIII wieku korzystali kuracjusze z Uppsali. W tamtym czasie w pawilonie odbywały się rozmaite zabawy i pikniki - dzisiaj mieści się tutaj przedszkole. W pobliżu powstała też karczma Eklundshof przekształcona obecnie w centrum konferencyjne z kilkunastoma pięknie odrestaurowanymi drewnianymi budynkami w stylu szwedzkim. Teren na którym się znajdujemy to dawna dolina transfluencyjna zwana Geijersdalen jako że romantyczny poeta zwykł się przechadzać po tym ustroniu. Lodowiec przeciął tutaj łańcuch wzgórz ozu upsalskiego a dawną formę wykorzystał niewielki strumień wpadający do rzeki Fyris. Szlak prowadzi na Pollackbacken (10) dawne błonie, które służyło ćwiczeniom wojskowym. Jego "polska" nazwa ma związek z koronacją Zygmunta III Wazy w katedrze upsalskiej i stacjonującymi tu wtedy polskimi oddziałami. Obecnie teren ten stanowi kampus uniwersytecki a w budynkach koszarowych z początku XX wieku mieszczą się nowoczesne laboratoria fizyczne oraz centrum informatyczne. Duży głaz z autografem króla Karola Gustawa upamiętnia militarną przeszłość tego obszaru.                             

środa, 15 sierpnia 2018

Wiejska "katedra" nad Wetterem



Historia szwedzkiego malarstwa rozpoczyna się prawie tak jak wszędzie w Europie od sztuki dekorowania świątyń chrześcijańskich. Z drugiej połowy XIV i XV wieku znany jest artysta urodzony w Hesji, zwany Albertus Pictor, który ozdobił swoim specyficznym stylem kilkadziesiąt kościołów głównie w okolicach Sztokholmu i w Upplandii. Około sto lat starsze są freski w kościołach Skanii i Blekinge, które w owym czasie  znajdowały się jednak w kręgu kultury duńskiej. Charakterystyczne postacie z przymrużonymi oczami tworzone były przez grupę malarzy skupionych wokół mistrza z Vittskövle. Rysunkowe przedstawienie prawd biblijnych było ważnym elementem dydaktyki religii przeznaczonym dla w przeważającej części niepiśmiennego społeczeństwa. Sugestywne barwne obrazy pobudzały wyobraźnię wiernych wskazując im prawdy wiary oraz obraz świata widzianego przez pryzmat chrześcijańskich dogmatów o piekle, czyśccu czy raju. Element takiej wiedzy istotny był także dla kaznodziejstwa protestanckiego, czyli narodowego kościoła szwedzkiego jaki powstał w kraju trzech koron po sejmie w Västerås. Przykładem takiego programu artystycznego zrealizowanego w barokowym kościele jest świątynia w Habo na południowo-zachodnim brzegu Wetteru. Dwóch artystów z Jönköpingu: Johan Christian Peterson i Johan Kinnerus przedstawiło tutaj najważniejsze prawdy wiary według katechizmu Marcina Lutra. Jak czytamy na jednym z kartuszy umieszczonych na wewnętrznym filarze "katechizm ten to krótka i wyraźna podstawa ukazująca najważniejsze i najpotrzebniejsze prawdy wiary wyniesione ze świętych ksiąg i ukazane w postaci pytań i odpowiedzi". Na przeciwległych ścianach świątyni znajdują się obrazy 10 przykazań Bożych: po południowej stronie nieparzyste a po północnej parzyste. Na sklepieniu nawy mamy obrazy trzech najważniejszych sakramentów uznawanych przez kościół protestancki: Chrztu świętego, Spowiedzi świętej oraz Komunii. Oprócz tego nad chórem Modlitwę Pańską oraz wyznanie wiary, czyli Credo. Jeszcze dzisiaj te kolorowe utrzymane w brunatnej tonacji obrazki przypominają starodawny komiks. Poszczególne sceny opatrzone są podpisami objaśniającymi treść przykazania, fragment modlitwy albo wprowadzającymi dodatkowe informacje. Rozróżnić można też style obu twórców - bardziej tradycyjne obrazy Kinnerusa charakteryzują wyraźne kontrasty kolorystyczne oraz statyczne postacie z dużymi oczami i anonimowymi rysami twarzy. Wizerunki Johana Christiana Peterssona są bardziej lekkie, operują szerszą paletą barw i noszą znamiona nowego stylu rokoko. To niestety jedyne malowidła tego artysty, które przetrwały do dzisiejszych czasów. Ozdabiał on głównie wnętrza bogatych mieszczan w Jönköpingu, nieszczęśliwie wszystkie one spłonęły w wielkim pożarze miasta. Do całości trochę nie pasują tablice ozdabiające balustradę chóru muzycznego. Przedstawiają one królową Ulrykę Eleonorę z różnymi instrumentami muzycznymi. Obaj twórcy musieli zastosować nowatorskie na tamten czas techniki malarskie, aby zmieścić się w dość skromnym budżecie 1000 riksdalerów. Rozmach i sugestywność biblijnych ilustracji przyniósł kościołowi w Habo miano drewnianej katedry znad Wetteru. Pojawiła się ona na serii znaczków przedstawiającej cztery romantyczne kościoły bożonarodzeniowe w Szwecji (obok Kiruna Kyrka, Sundborns Kyrka i dzwonnicy w Tensta). Często odbywają się tutaj uroczystości ślubne oraz rozmaite koncerty. Tylko skromna zakrystia przylegająca od północnego-zachodu do prezbiterium zbudowana jest z kamienia. Być może, że w murze tkwią resztki dawnego kościoła wzniesionego na tym miejscu w XII wieku. Reszta mimo sporej wysokości powstała z drewna. Przypomina ona do pewnego stopnia dolnośląskie kościoły łaski - w końcu też zbory protestanckie wznoszone z konieczności z materiału drewnianego i z dużą liczbą przybudówek. Rozplanowanie świątyni pokazuje ówczesne stosunki społeczne. Każdy obywatel gminy miał swoje miejsce we wnętrzu. Gospodarze chłopscy z rodzinami w nawie przed ołtarzem, bogatsi właściciele ziemscy w lożach do których prowadziły osobne wejścia, wdowy i stare panny w tylnej części nawy, samotni chłopcy i panny w bocznych nawach. Oglądając przepiękne malowidła nie można zapomnieć o innych zabytkach znajdujących się we wnętrzu: XIII-wiecznej chrzcielnicy, kamiennych średniowiecznych rzeźbach stojących w zakrystii oraz głównym ołtarzu z piaskowca powstałym już w XIII wieku, ale w obecnej postaci będącym dziełem rzeźbiarza Jonasa Ullberga. Zaprojektowana przez niego nastawa przedstawia  ukrzyżowanie Chrystusa flankowane przez dwie figury Mojżesza i Aarona, pogrzeb i na samej górze triumfalne zmartwychwstanie. Unikalny zegar został wbudowany w ołtarz z inicjatywy miejscowego zgromadzenia parafialnego. Dzięki temu w kościele stale słychać nieco transcendentalne tykanie upływającego czasu.  Umieszczona na szczycie tarczy zegarowej figura mężczyzny co godzinę uderza w gong. Przy renowacji świątyni odnaleziono relikwię i kawałek pergaminu, na którym zapisano, że stół ołtarzowy został poświęcony przez biskupa Sigge ze Skary na przełomie XIII i XIV wieku. Stara chrzcielnica nosi ślady mieszania czerwonej farby - był czas, że przeznaczono ją na sprzedaż i używano doraźnie w takim celu w trakcie remontu. Ciekawym eksponatem jest znajdujący się w zakrystii drewniany model kościoła ukazujący zwłaszcza ukrytą dla zwykłego obserwatora konstrukcję dachu. Organy zostały zbudowane przez znanego mistrza Johana Niclasa Cahmana. Według legendy kościół w Habo miał powstać w nieco innym miejscu jednak siły nieczyste każdej nocy niweczyły trud dziennych budowniczych - w końcu postanowiono zmienić lokalizację. Ale to raczej nie dlatego Habo Kyrka leży obecnie 4 km od miasteczka od którego wziął swoją nazwę. Po prostu osada obecna powstała w pobliżu stacji kolejowej na linii z Jönköpingu do Falköpingu, relatywnie daleko od istniejącej wcześniej wsi. Kościół jest podejrzanie wielki jak na malutką osadę - w dawnych czasach jednak jego parafia była znacznie większa. W końcu XIX wieku Artur Hazelius wystąpił z propozycją zakupu świątyni do organizowanego wtedy w Sztokholmie skansenu na wyspie Djurgården. Padła kwota 75 tysięcy koron wstępnie zaakceptowana przez nabywcę. Na zebraniu parafialnym nikt jednak nie zagłosował za transakcją. Habo Kyrka pozostał na swoim miejscu a sztokholmskie muzeum dopiero w 1916 roku nabyło kościół z Seglora za znacznie jednak niższą cenę.

W sezonie letnim od kwietnia do września kościół otwarty jest przez wszystkie dni tygodnia od 10 do 18, w okresie zimowym (październik - marzec) od poniedziałku do piątku od 10 do 16 oraz w niedziele jedynie w czasie mszy świętych. Z Habo dojazd ulicą Kyrkovägen (4 km). Na miejsce docierają tylko okazjonalne kursy autobusów z okazji koncertów i imprez kulturalnych. Telefon kontaktowy: 046 364 96 00


Spod dzwonnicy
Sufit

















Ołtarz