Tidaholm część 4

TIDAHOLM [271 km] / 8,2 tys. mieszkańców

Tidaholm to przede wszystkim dobry punkt wypadowy do kompleksu historycznych zabytków położonych w dolinie Ekedalen na zachodzie. Z najciekawszych obiektów w tamtym obszarze warto wymienić kościół w Kungslena, cmentarzysko w Dimbo i obelisk bitwy pod Gestilren. Miejsca te będą jednak opisane w innej części bloga (cykl Eriksgata). Poniżej charakterystyka kilku innych obiektów  i szlaków spacerowych poza centrum Tidaholm.  

Helliden Slott i Hellidsberget

Dojazd z dworca autobusami nr 321, 322, 323, 325, 326, 327, 405 do przystanku Hökensås Skolan. Dalej pod górę piechotą wzdłuż Von Essens väg. 

Po wschodniej stronie miasta u podnóży zalesionego wzgórza znajduje się dawna rezydencja (1) hrabiów von Essen - właścicieli przemysłowej infrastruktury Tidaholmu. Dwór wzniesiono w 1858 roku a obecną neorenesansową formę pałacyku przyjął po przebudowie nadzorowanej przez architekta Helgo Zetervalla. Warto obejrzeć piece kaflowe we wnętrzach. Po krachu finansowym na rynku zapałczanym część rezydencji musiała zostać zastawiona. Ostatecznie w 1950 roku po śmierci baronowej Elli Dickson von Essen obiekt nabyła organizacja Błękitna Wstążka (Blåbandsrörelsen) i zlokalizowała tutaj szkołę. Obecnie w części pomieszczeń znajduje się schronisko turystyczne a inne sale wykorzystuje muzeum sztuki litograficznej. 

Otwarte w weekendy od 11 do 16. Wstęp bezpłatny. Kontakt telefoniczny: 073 623 44 86

Panorama Tidaholmu ze wzgórza Hellidsberget (stok slalomowy)

Widoki na miasto. Poniżej pałacu znajduje się park z kilkoma stawami należący do kompleksu szkoły ludowej. Na północny wschód od rezydencji ciągną się tereny rekreacyjne na grzbiecie Hellidsberget (207 m npm) z oświetlonymi letnimi i zimowymi trasami biegowymi. Start od drewnianej chaty Sisustugan (2), w której znajdują się sanitariaty oraz polowa kuchnia. W północnej części wzgórza niewielki sztucznie naśnieżany stok slalomowy (3). Panorama obejmuje miasto oraz położone dalej na zachodzie Skaraborgu góry wyspowe, m.in. Varvberget nad Ekedalen.

Norra Rundan

Ścieżka przyrodniczo-kulturowa o długości 5,5 km startuje z okolic dzisiejszego magistratu (Stadshus). Dojazd autobusami 303 i 327 do przystanku Ulvesborg, stąd do Långgatan. Znakowana pomarańczowymi paskami.

Kullö Kvarn

Pętla biegnie wzdłuż terasy nadzalewowej i zalewowej rzeki Tidan. Bagienne tereny wokół cieku na północy noszą nazwę Tidans Mader. Łąki kośne i łęgi nadrzeczne. Matecznik ptaków (dwie wieże obserwacyjne). W dawnej średniowiecznej wsi Ingemarstorp kamień z epoki brązu. Bliżej miasta trafimy na komunalny cmentarz północny z kaplicą zbudowaną w 1934 roku. Warto też zboczyć kilkaset metrów wzdłuż Ångarpsvägen do dawnego młyna zwanego Kullö Kvarn (4). Zakład oparty o siłę wody działał od XVII wieku. W 1895 roku powstała tu jedna z najstarszych w Szwecji elektrowni uruchomiona na potrzeby pałacu Helliden. W odróżnieniu od młyna działa ona jeszcze i dzisiaj.   

Folkets Park

Dojazd autobusami 303 i 327 do przystanku Ulvestorpsgatan. 

Ogród na granicy miasta otwarty w 1917 roku. Scena taneczna oraz kilka razy w roku organizowane pchle targi.

Siggestorpstugan

Dojazd autobusami 302, 303, 321, 322, 323, 325, 326, 327 do przystanku Tidavallen.

Ta stara drewniana chata z XVII wieku znajduje się w sosnowym lesie Stallängskogen (5) po północnej stronie miejskiej obwodnicy. Kompleks jest pozostałością dawnej puszczy otaczającej Tidaholm jeszcze w końcu XIX wieku. W zagrodzie latem prowadzi się sprzedaż wyrobów pszczelarskich.    

Ånarundan

Szlak oznaczony drewnianymi słupkami ma długość 3,6 km i startuje spod miejskiego kempingu. Dojazd komunikacją publiczną do przystanku Tidavallen, jak wyżej.

Pętla biegnie wzdłuż rzeki Tidan prowadząc po wschodniej stronie obszarem rolniczym, a po zachodniej bagiennym lasem. Doprowadza do ruin papierni (6) przy gospodarstwie Bältenberga. Na trasie miejsca do grilla i kąpieliska.  

                        

Tidaholm część 3

TIDAHOLM [271 km] / 8,2 tys. mieszkańców

Rynek Tidaholmu to nieregularny trapezowaty plac wykładany kostką brukową zajęty częściowo przez parking samochodowy. W jego północnej części, tam gdzie dawniej było ujęcie wody, znajduje się przyjemna fontanna z postacią niosącą dwa wiadra. To dzieło urodzonego w mieście rzeźbiarza Jana Steena. Podobno tak wyglądała z początku dostawa wody pitnej dla pracowników tutejszej fabryki zapałek Vulcan. We wschodniej pierzei stoi najbardziej charakterystyczny budynek rynku z narożną wieżyczką. To wzniesione w latach 90-tych XIX wieku kramy miejskie zwane  Basarlängan (1). 

Kramy na rynku w Tidaholm

Przez wiele lat działała tu największa w Szwecji wystawa hologramów a obecnie odwiedzić można stylową kawiarnię. Naprzeciwko stoi stary ceglany dom z 1898 roku będący pierwotnie siedzibą mleczarni. Za Basarlängan widoczna jest wieża kościoła parafialnego (2). Świątynia wzniesiona została w środku dawnej wsi Agnetorp w 1841 roku.  Zastąpiła starszą średniowieczną, która stała na pagórku nad rzeką Tidan w miejscu, gdzie dzisiaj jest mały skwer na rogu Stallängsvägen i Östra Drottningsvägen. W kwietniu 2013 wybuchł groźny pożar - kościół został po tym wydarzeniu gruntownie wyremontowany. Wystrój wnętrza jest w większości nowoczesny, ale z dawnej świątyni zachowała się m.in. barokowa nastawa ołtarzowa z ukrzyżowanym Chrystusem, XVII-wieczna kolorowa chrzcielnica oraz największy dzwon na wieży. W przedsionku warto zwrócić uwagę na duży obraz Evalda Gillbranda przedstawiający widok Tidaholmu z wieżą kościelną i nie istniejącymi już kominami fabrycznymi. Na ścianie odsłonięto fragment starego rysunku przedstawiającego bezgłową postać zwaną Balte. Jest tu też kilka starych kartuszy herbowych w tym ten najbardziej fotogeniczny i przedstawiający egzotycznego ptaka, należący do Georga Papagoja - jednego z organizatorów kolonii Nowa Szwecja w dzisiejszym stanie Delaware. Przy Norra Kungsvägen 9 wznosi się monumentalny ceglany gmach dawnego Sądu Ziemskiego (Tingshuset, 3) w którym jeszcze do niedawna miała swoją siedzibę policja. W tej części miasta interesującym budynkiem jest jeszcze kinoteatr Saga (4) przy końcu Torggatan zbudowany w 1917 roku pełniący dziś wszechstronne funkcje kulturalne.

Tidaholm jest miastem stosunkowo młodym. W 1895 roku otrzymał status osady przemysłowej a właściwe prawa miejskie zostały mu nadane dopiero w 1910 roku. Początki rozwoju miejscowości wiążą się z kuźnią prowadzoną przez rodzinę Rudbecków. Dopiero jednak przejęcie przedsiębiorstwa przez hrabiego Hansa Henrika von Essena spowodowało niewątpliwy sukces ekonomiczny za którym poszła demograficzna eksplozja. W krótkim okresie powstała tu fabryka samochodów ciężarowych, zakłady meblarskie oraz działająca do dzisiaj wytwórnia zapałek, znana dawniej pod nazwą Vulcan. Przemysłowiec został upamiętniony nazwą placu po południowej stronie Tidan oraz znajdującym się na nim kamiennym popiersiem. Chlubą tego miejsca jest także piękna hala sportowo-widowiskowa (5) wybudowana w latach 40-tych. W jej podziemiach działa niewielkie Muzeum Sportu i Rekreacji. Przedstawiono w nim 5 sylwetek sportowców wywodzących się z okolicy: biegacza długodystansowca Erika Backmana, sędziego piłkarskiego Erika Fredrikssona, gimnastyczkę Lisbeth Göthberg, Gustawa Anderssona - reprezentanta kraju w strzelaniu z karabinka pneumatycznego oraz mistrza kolarskiego Bernta Johanssona. Ciekawym eksponatem jest również plastyczny model Tidaholmu.
Otwarte w poniedziałki (9.00-11.30) i czwartki (16.00-19.00) oraz w dni imprez muzealnych. W innych porach należy się kontaktować z Towarzystwem Sportu i Rekreacji (Tidaholm Idrottsforening), które patronuje ekspozycji: tel. 046 502 606 338, e-mail: idrottshistoriskatidaholm1@gmail.com.

Hala widowiskowo-sportowa

Od zachodu hala sąsiaduje z rzeczną wyspą Vulcanön, która kiedyś stanowiła zamknięty obszar fabryczny, a dziś tworzy kwartał kulturalno-muzealny. W starej kuźni zakładowej mieści się obecnie Muzeum Tidaholmu (6) prezentujące historię lokalnego przemysłu. Zachowano ciąg produkcyjny dawnej fabryki zapałek oraz eksponaty pokazujące trudną i niebezpieczną pracę w oparach fosforu. Z początku swojej działalności zakład dwukrotnie spłonął i nie obyło się niestety bez ofiar w ludziach. Inne ekspozycje to kolekcja starych samochodów, historia miejscowości ukazana przez pryzmat starych drzwi oraz pełna zagadek kryminalnych wystawa policyjna.
Na miejscu sklep z pamiątkami i informacja turystyczna. Ceny biletów normalnych 50 SVK. Godziny otwarcia placówki uzależnione są od sezonu. W lecie od poniedziałku do piątku między 10 a 17, w weekendy między 11 a 16. Z kolei w zimie w poniedziałki, wtorki, środy i piątki od 12 do 16, w czwartki od 16 do 20, w weekendy nieczynne. Szczegóły warto sprawdzić na stronie http://www.tidaholmsmuseum.se. Kontakt telefoniczny: 0502 60 61 95, poczta mailowa: tidaholm.museum@tidaholm.se

W sąsiedztwie muzeum znajdują się pracownie litografii artystycznej, enoteka oraz centrum meblowe Marbodal prezentujące ciekawą wystawę współczesnych kuchennych aranżacji. Już za mostem przy Södra Kungsvägen 8 znajduje się reprezentacyjny gmach miejskiej biblioteki (7) wzniesiony w stylu neorenesansowym w 1897 roku. Wewnątrz znajduje się piękna sala koncertowo-kongresowa z wystrojem zaprojektowanym przez Alfa Munthe. 

Turbinhuset

Drugi zabytkowy kompleks przemysłowy miasta znajduje się kilkaset metrów powyżej Vulcanön również nad brzegiem Tidan. W tej okolicy przy obecnej Smedjegatan znajdowało się już w końcu XVIII w. pierwsze osiedle robotnicze dla pracowników kuźni i huty. Domki te przeniesiono w 1940 roku nad brzeg rzeki na wyspę zwaną Turbinhusön (8). Przyjęła ona nazwę od murowanego budynku koła młyńskiego powstałego w 1898 roku. Obecnie mieści się w nim miejska galeria sztuki. Obok działa niewielka kawiarnia z widokiem na rzekę. W mniejszych domkach zlokalizowano wystawy historyczne związane z rozwojem Tidaholmu oraz codziennym życiem jego mieszkańców. Cały kompleks otacza malowniczy park. Znajduje się tutaj scena plenerowa oraz niewielki ogród ziół i przypraw.W pobliżu po drugiej stronie Smedjegatan warto rzucić okiem na przypominającą zameczek siedzibę lokalnej elektrowni. CDN. 
                    

                                      

Bräkne-Hoby i Bräkneleden

Hoby to pospolita nazwa miejscowa w Szwecji, dlatego aby odróżnić miejscowość od innych podobnych dodano przedrostek "bräkne", czyli "paproć", odnoszący się pierwotnie do przepływającej w pobliżu rzeki i charakteryzujący roślinność na jej brzegach. W 1967 roku po ponad 100 latach funkcjonowania zlikwidowano gminę wiejską (landskommun) Hoby włączając ją do większej jednostki. Kilkanaście lat wcześniej znajdującą się tutaj siedzibę sejmiku (Bräkne Härad) przeniesiono do Karlshamnu. Nie zmienia to faktu, że istniejąca osada o charakterze małego miasteczka ma historyczne korzenie i jest największą miejscowością pomiędzy aglomeracjami Karlshamnu i Ronneby. Jest także dobrym punktem wypadowym w interesujące turystycznie obszary środkowego Blekinge.

Przystanek kolejowy na linii Karlshamn-Karlskrona leży w północnej części miejscowości przy głównej drodze Bräknevägen. Stają tu wszystkie pociągi Öresundtåg kursujące m.in. do Kopenhagi, Malmö, Kristianstadu, Karlshamnu i Karlskrony. 

Między Karlshamnem a Ronneby kursuje autobus lokalny linii 250 (Blekinge Trafiken), który zatrzymuje się na kilku przystankach w Bräkne-Hoby (najbardziej ważny z punktu widzenia turysty jest Tingsgården). Niektóre kursy docierają do stacji kolejowej oraz przystani w Järnävik.

Na południe od miejscowości w pobliżu węzła autostradowego znajduje się otoczony parkiem XVIII-wieczny dwór Hoby Kulle (1) zbudowany przez miejscowego rządcę Svena Emanuela Trädgårdha.

W XIX wieku gospodarstwo nastawiło się na produkcję towarową a wyroby mleczne eksportowano stąd za granicę m.in. do Danii i Anglii. W tym czasie powstała tu też niewielka gorzelnia. Historię dworu poznać można w sezonie letnim w czasie wycieczki z przewodnikiem. Zapewne wspomni, że miejsce to od stuleci pełniło funkcje kultowe. W epoce brązu był tu grób wikingów zwany Calmare Kulle. Z tego powodu niektórzy twierdzą, że dom jest nawiedzony. Łączą to również z tragiczną historią jednego z właścicieli. W tych warunkach to trochę osobliwe, że  gospodarstwo jest także pensjonatem turystycznym.

Nocleg wraz ze śniadaniem w cenie 495 SVK za osobę (dzieci do 12 lat płacą połowę ceny). Na miejscu kawiarnia i oranżeria, sklep z pamiątkami oraz galeria antyków. Nastrojowe wnętrza. Dania ze starej książki kucharskiej Kajsy Varg. Kontakt telefoniczny: 070 844 48 28, e-mail: info@hobykulle.se 

Kościół w Bräkne-Hoby

Wzdłuż wykładanej tradycyjną kostką brukową Haradsvägen znajdują się główne zabytki miejscowości.  Najważniejszym jest kościół parafialny (2) rozpoznawalny z daleka dzięki wysokiej, mierzącej 38 metrów wieży. Na jej szczycie umieszczony jest 3-metrowy krzyż. W chwili powstania była to największa prowincjonalna świątynia w całej diecezji Lund. Nawa mieści 1800 osób. Obecna bazylika została zaprojektowana przez Helgo Zettervalla i wzniesiona w latach 1868-1872. Mniejszy starszy kościół istniał w tym miejscu już od XII wieku.Pozostałością po nim jest wmurowane w posadzkę epitafium rolnika Pedera Torbjörnssona Schomagera zmarłego w 1651 roku. W południowej galerii znajduje się natomiast drewniana płyta odnaleziona w latach 40-tych ubiegłego wieku na terenie Skanii Obraz przedstawia pastora Larsa Schlytera wraz z rodziną. Ten żyjący w latach 1646-1729 syn burmistrza Ronneby został w czasie wojny skańskiej niesłusznie posądzony o szpiegostwo i uwięziony w twierdzy karlshamnskiej. Zwolniony po roku powrócił do splądrowanej parafii. Z początku XIII wieku pochodzi chrzcielnica wykonana z piaskowca Åhus przez artystę należącego do kręgu Maglehem. Wyróżnia ją podwójny ornament na obwodzie kielicha oraz wyobrażenia czterech lwów na stopce. Prócz tego w przedsionku wystawione jest skrzydło starych drzwi kościelnych. We wnętrzu zwracają uwagę przede wszystkim pastelowe obrazy bornholmskiego malarza Paula Höma. W absydzie ponad ołtarzem ukazany jest tronujący Chrystus a na emporach z boku nawy apostołowie. Trzy inne obrazy przedstawiają Wjazd Chrystusa do Jerozolimy, Judaszowy pocałunek i Jezusa przed Piłatem. Z tyłu nawy znajdują się monumentalne organy zbudowane przez C. A. Johanssona z Broaryd powstałe równocześnie z kościołem a potem kilkukrotnie remontowane. Ich głębokie brzmienie wraz z doskonałą akustyką powoduje, że świątynia jest często gospodarzem koncertów.  
Budowla otoczona jest dużym cmentarzem na którym spoczywają zasłużeni obywatele parafii. Jednym z nich był wspomniany wyżej Sven Emanuel Trädgårdh, który zasłynął jako innowator w dziedzinie rolnictwa oraz inicjator rozmaitych lokalnych przedsięwzięć takich jak szkoła czy przystań barek rzecznych. Był pierwszym lokatorem dworu Sonekulla siedziby miejscowego tingu. Znajduje się on na skrzyżowaniu dróg na południe od kościoła parafialnego. W sąsiedztwie znajdziemy jeszcze kilka wiekowych wiązów zasadzonych przez rządcę. W tej części Bräkne-Hoby w starym parku "gdzie rosły piękne brzozy" Carl Pagels założył jedną z najstarszych w Szwecji szkół średnich (3).  Historyczna siedziba pochodzi z 1844 roku. Na skwerze przed głównym ceglanym gmachem liceum ustawione są posągi Pera Hasselberga przedstawiające symbolicznych siewców. Bräkne-Hoby do dzisiaj jest ważnym centrum edukacyjnym. Oprócz wspomnianego liceum znajduje się tutaj jeszcze gimnazjum rolnicze i dwie szkoły podstawowe w tym jedna z nich znajdująca się przy Haradsvägen na północ od kościoła została założona w 1844 roku. W kompleksie wyróżnia się najstarszy drewniany budynek oraz nowszy gmach zwany od białego koloru elewacji Vita Skolan. 

Biblioteka w Bräkne-Hoby

Przy skrzyżowaniu Haradsvägen i Parkvägen znajduje się ciekawy budynek gminnej biblioteki (4) i domu kultury zbudowany w stylu secesyjnym w 1910 roku wg projektu Svante Svenssona. Dom posiada cztery zupełnie odmienne elewacje, charakterystyczne łuki w zwieńczeniu i fikuśne schody. Pierwotnie mieściła się tutaj siedziba banku oraz centrala telefoniczna. Na zapleczu niewielki niedawno zrewitalizowany ogród zwany Svenmanska Parken. Naprzeciwko tuż przy Kyrkovägen znajduje się niewielkie lokalne muzeum związane z sąsiednią parafią, które zwiedzić można w letnie niedziele.

Na północ od Bräkne-Hoby w kierunku łagodnych wzgórz ciągnie się dolina rzeki Bräkneån wzdłuż której wytyczono kilkunastokilometrową pętlę rowerową znakowaną tabliczkami w kolorze zielonym. 

Start z placyku naprzeciwko stacji kolejowej. Jedziemy wzdłuż Mölleskogsvägen w kierunku rzeki, którą przecinamy przy dawnym młynie Evaryds Kvarn [1,3 km]. Przez wiele lat trwały spory o możliwość korzystania z mostku przez okoliczną ludność, który znacznie skracał drogę do miasteczka. Inna kłótnia pomiędzy sąsiadami dotyczyła dostępu do energii wodnej. Dalej w prawo w górę doliny. Niebawem oznakowana ścieżka do skalnego rumowiska na stoku wzgórza zwanego Trollakyrka (5). Wielkie bloki kamienne są śladem dawnej obecności lodowca ponad doliną Bräkneån. Starodrzew. Za przysiółkiem Tokaryd droga opuszcza dolinę rzeki i wznosi się na jej zachodni skłon. Docieramy do Hjälmsa [5,0 km]. We wsi zachowało się kilka starych farm z charakterystycznym układem zabudowań mieszkalnych i gospodarczych. Obejście podzielone zostało płotkiem na część rekreacyjną i gospodarczą. Staw w miejscu dawnej żwirowni. Skrzyżowanie z drogą nr 643 [5,7 km]. 700 m w prawo w Dönhult przy moście nad Bräkneån działały dawniej młyny drzewne, chlebowe oraz fabryka tytoniu (obecnie magazyn z odzieżą i obuwiem). Po wschodniej stronie drogi podziwiać można piękny przykład skalistego stromego ozu (6) powstałego w miejscu, gdzie rzeka podlodowcowa wypływała na nizinę nadmorską. Skręcamy w lewo w górę doliny. Po 500 metrach powinniśmy zboczyć na prawo w drogę gruntową prowadzącą do rezerwatu Lillagärde (7). Zachowały się tutaj fragmenty naturalnych lasów mieszanych a bliżej rzeki płaty zarośli leszczynowych. Pewną osobliwością jest żyjąca w Bräkneån skójka perłorodna (Margaritifera margaritifera) - małż  z muszlą podobną nieco do spotykanego na polskich plażach omułka. Mijamy bystrza Hjälmsafallen [8,6 km]. Młyny stojące tutaj należały kiedyś do położonej parę kilometrów niżej wsi. Jedziemy dalej przez las asfaltową drogą 624, którą opuszczamy na kolejnym skrzyżowaniu wybierając gruntowy trakt do młyna Trånhem [8, 9,7 km]. To jedyny działający do dziś zakład wodny nad Bräkneån. Założony został najprawdopodobniej w połowie XVIII w. a jego nazwa nawiązuje do miasta Trondheim w Norwegii. Śródleśny staw. Wracamy na drogę 643 prowadzącą tutaj wśród urozmaiconego krajobrazu wąską doliną rzeczną. 

Näckahallen i rezerwat Björkeryd

Po prawej w korycie spoczywa duży głaz zwany Näckahallen (9), z którym z dawien dawna związane były rożne miejscowe przesądy. Rzeka rozlewa się dość szeroko. Podmokłe łąki i pastwiska nad jej brzegami objęte są ochroną w rezerwacie Björkeryd. [11,5 km] Centrum wsi o takiej samej nazwie. Kiedyś był to punkt przeładunku drewna z lasów Smålandu zwożonego do przystani w Järnavik. Leżał on na granicy regionu uprawnego i leśnego. Szlak prowadzi dalej ku północy boczną drogą do Örseryd. Wzdłuż drogi zachowało się kilka pasterskich bud. Dawniej trakt przedzielały liczne zagrody. Ścieżka na prawo doprowadzi do starego młyna stemplowego nad rzeką w miejscu zwanym Bårabygd. W lewo dróżka na mostek w kierunku wsi Sävsjömåla. W Örseryd [16,1 km] do 1925 roku działała fabryka dachówek przeniesiona następnie do Karlshamnu. Dzisiaj ta położona na uboczu wieś pozwala na podziwianie naturalnych krajobrazów wzdłuż brzegu rzeki. W przeszłości istniało tutaj jezioro, którego pozostałościami są podmokłe łąki nad brzegami Bräkneån. Na północ od wsi znajdują się 2 stare młyny. Do Björkeryd możemy powrócić dłuższym o kilka kilometrów wariantem przez położone na wysoczyźnie wsie Raskamåla i Svalehult. Poniżej tej drugiej w otoczonej lasem farmie przytulna kawiarenka.